Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Dünya Ekonomi
Filler, çimen ve finansal regülasyon
Nihat Gümüş
KÜ­RE­SEL fi­nans kur­gu­su­nun baş ak­tör­le­ri olan fil­le­rin, yap­tık­la­rı ahes­te val­si, li­ki­di­te ge­niş­le­me­si ve ar­tan re­ka­bet sü­re­cin­de hız­lı ve şid­det­li bir tan­go­ya çe­vir­me­le­ri­nin so­nu­cu olan kriz, çi­men­ler üze­rin­de­ki et­ki­si­ni sür­dü­rü­yor. Gü­ve­nin ye­ni­den te­si­si, kre­di ka­nal­la­rı­nın ye­ni­den açıl­ma­sı ve dur­gun­lu­ğun et­ki­le­ri­nin azal­tıl­ma­sı­na dö­nük adım­la­rın ya­nı sı­ra kri­zin tüm dün­ya­da bir ih­ti­yaç ola­rak gün­de­me ge­tir­di­ği en önem­li ko­nu­lar­dan bi­ri de fi­nan­sal pi­ya­sa­la­rın ve ku­rum­la­rın dü­zen­len­me­si. Fi­nan­sal dü­zen­le­me­le­rin na­sıl ya­pı­la­ca­ğı so­ru­su­na ve­ril­me­ye ça­lı­şı­lan ya­nıt­lar iki bo­yut­ta ele alı­na­bi­lir. Bun­lar­dan bi­rin­ci­si re­gü­las­yon­la­rın kü­re­sel dü­zey­de mi yok­sa ulu­sal dü­zey­de mi ya­pıl­dı­ğın­da en et­kin so­nuç­la­rı ve­re­ce­ği ko­nu­su. İkin­ci bo­yut ise dü­zen­le­me ya­pı­lır­ken fi­nan­sal is­tik­rar ve fi­nan­sal ye­ni­lik­ler ara­sın­da­ki den­ge­yi sağ­la­ma­ya dö­nük stra­te­jik du­ruş.
Kü­re­sel ya da ulus-dev­let dü­ze­yin­de ya­pı­la­cak dü­zen­le­me­le­rin han­gi­le­ri­nin et­ki­li ve doğ­ru ol­du­ğu, ka­rar alı­cı­la­rın, fi­nan­sal pi­ya­sa­la­rı re­gü­le et­me nok­ta­sın­da kar­şı­laş­tık­la­rı ilk iki­lem. Her ne ka­dar bir­çok ulus­la­ra­ra­sı plat­form­da kü­re­sel fi­nans ak­tör­le­ri­nin ge­ne­li­ne hi­tap ede­cek bir stan­dart­lar sil­si­le­si gün­de­me ge­ti­ril­se de bu ça­ba­lar ki­mi prob­lem­ler­le kar­şı kar­şı­ya. İlk ola­rak, kü­re­sel düz­lem­de ya­pı­la­cak her tür­lü dü­zen­le­me­nin baş­ta ge­liş­miş ül­ke­ler ol­mak üze­re tüm ulus-dev­let­ler­den ken­di özerk­lik­le­ri­ne vur­gu ya­pan tep­ki­le­re ma­ruz kal­ma ih­ti­ma­li var. İkin­ci ola­rak, ge­liş­miş ül­ke­ler be­lir­li stan­dart­lar ve pro­se­dür­ler üze­rin­de an­laş­sa­lar da­hi bu dü­zen­le­me­le­rin doğ­ru­lu­ğu­nun bir ga­ran­ti­si bu­lun­mu­yor. Son ola­rak, kü­re­sel düz­lem­de ya­pı­la­cak dü­zen­le­me­le­rin ye­rel ih­ti­yaç­la­ra ne dü­zey­de ce­vap ve­re­bi­le­ce­ği, yüz­le­şil­me­si ge­re­ken bir di­ğer prob­lem. Öte yan­dan, kü­re­sel dü­zey­de­ki dü­zen­le­me­le­ri ta­ma­men göz ar­dı edip re­gü­las­yon ko­nu­su­nu sa­de­ce ulus-dev­let­ler dü­ze­yin­de ele al­mak da ki­mi sa­kın­ca­la­rı bün­ye­sin­de ba­rın­dı­rı­yor. Ül­ke­ler ara­sın­da­ki re­gü­las­yon fark­lı­lık­la­rı, kü­re­sel dü­zey­de ha­re­ket eden fi­nans ku­ru­luş­la­rı­na ar­bit­raj ya­pa­rak kâr el­de et­me im­ka­nı ta­nı­yor. Bu ise ya­pı­lan dü­zen­le­me­le­rin öm­rü­nü ve et­kin­lik dü­ze­yi­ni azal­tı­yor. Ta­ma­men ye­rel uy­gu­la­ma­la­ra da­ya­lı bir re­gü­las­yon­lar sil­si­le­si ön­gör­me­nin en bü­yük be­de­li ise dün­ya ik­ti­sa­di dü­ze­ni­nin kur­du­ğu kü­re­sel­leş­me ide­ali­ne bü­yük za­rar­lar ver­me ola­sı­lı­ğı. Bu risk, bir­çok plat­form­da di­le ge­ti­ri­len “ye­rel dü­zen­le­me­ler ya­par­ken kü­re­sel ko­or­di­nas­yo­na da bağ­lı kal­ma” söy­le­mi­ne esas teş­kil edi­yor.
Fi­nans pi­ya­sa­la­rı­na ve fi­nan­sal ku­rum­la­ra iliş­kin dü­zen­le­me yap­ma nok­ta­sın­da­ki ka­rar alı­cı­la­rın göz önün­de bu­lun­dur­ma­la­rı ge­re­ken bir di­ğer bo­yut ise eko­no­mik ge­liş­miş­li­ğin ve fi­nan­sal ye­ni­lik­le­rin bir­bi­ri­nin hem ne­de­ni hem de so­nu­cu ol­du­ğu­na iliş­kin doğ­ru­lu­ğu şüp­he­li ge­nel bir var­sa­yım­dan kay­nak­la­nı­yor. Bu var­sa­yı­ma gö­re, fi­nan­sal is­tik­rar ile fi­nan­sal ye­ni­lik­ler ve ye­ni ürün­ler ara­sın­da bir te­na­kuz bu­lu­nu­yor. Bu­na gö­re bir ül­ke, ban­ka­cı­lık sis­te­mi­ni, ser­ma­ye ve pa­ra pi­ya­sa­sı ak­tör­le­ri­ni ne ka­dar ka­tı bir şe­kil­de dü­zen­ler­se o ül­ke­de ya­ra­tı­la­cak ma­li söz­leş­me çe­şit­li­li­ği de o öl­çü­de aza­lır ve bu, eko­no­mik ge­liş­me­nin önün­de bir en­gel olur. Şu hal­de ül­ke­ler pi­ya­sa­la­rı­nı dü­zen­ler­ken bu iki eko­no­mik fay­da­nın de­ği­şik dü­zey­le­ri ara­sın­da stra­te­jik bir ka­rar ver­mek du­ru­mun­da­dır.
Ma­li pi­ya­sa­la­rın na­sıl dü­zen­len­me­si ge­rek­ti­ği­ne ve ya­pı­la­cak dü­zen­le­me­le­rin kap­sa­mı­nın ne ola­ca­ğı­na iliş­kin tüm tar­tış­ma­la­ra rağ­men hâ­kim ta­vır, kri­zin et­ki­le­ri­ni, sis­te­mik ve bü­yük çap­lı de­ği­şim­le­ri he­def­le­me­den, baş­ka bir de­yiş­le fi­nan­sal sis­te­min bü­yük ku­rum­la­rı­nın ca­nı­nı yak­ma­ma­ya aza­mi ih­ti­mam gös­te­re­rek azalt­ma yö­nün­de. Ulus-dev­let­ler, her ne ka­dar kri­zin en önem­li mü­seb­bi­bi kü­re­sel ya­tı­rım ban­ka­la­rı ve di­ğer fi­nan­sal ku­ru­luş­lar ol­sa da, ku­ru­lu dü­zen içe­ri­sin­de­ki çı­kar den­ge­le­ri­ni bo­za­cak kök­lü de­ği­şim­ler­den ka­çı­nı­yor­lar. La­kin iki­lem şu ki fi­nan­sal ve eko­no­mik is­tik­rar için fil­le­rin dan­sı­nın kon­trol al­tın­da tu­tul­ma­sı da ge­re­ki­yor.
Ya­şa­nan bu iki­lem­le­rin al­tın­da hâ­kim ik­ti­sa­di an­la­yı­şın sor­gu­la­na­maz ola­rak ka­bul et­ti­ği bir var­sa­yım var. Bu var­sa­yım, fi­nan­sal ge­liş­miş­li­ği ve ye­ni­lik­çi­li­ği, ge­liş­miş­li­ğin vaz­ge­çil­mez un­sur­la­rın­dan bi­ri sa­yı­yor. Fi­nan­sal ku­rum­la­rın fon sa­hip­le­ri ile fo­na ih­ti­ya­cı olan gi­ri­şim­ci­ler ara­sın­da ara­cı­lık ya­pa­rak ger­çek­leş­tir­dik­le­ri ge­le­nek­sel ro­lün eko­no­mik kal­kın­ma­ya kat­kı­sı mu­hak­kak. An­cak ha­li­ha­zır­da fi­nan­sal ku­rum­la­rın fa­ali­yet­le­ri bu ge­le­nek­sel ro­lün çok öte­sin­de ve bu ku­rum­la­ra at­fe­di­len önem ge­re­ğin­den çok faz­la. Ör­ne­ğin ABD’de 1980’den 2007’ye fi­nans sek­tö­rü­nün top­lam şir­ket kâr­la­rı içe­ri­sin­de­ki pa­yı %10’dan %40’a çık­tı. Bu­na bağ­lı ola­rak, sek­tö­rün his­se se­ne­di pi­ya­sa­sın­da­ki de­ğe­ri ise %6’dan %23’e yük­sel­di. Bu ra­kam­lar sek­tö­rün eko­no­mi içe­ri­sin­de­ki ar­tan de­ğe­ri­ne işa­ret edi­yor. Bu ar­tan de­ğe­re rağ­men sek­tör ABD’de­ki top­lam kat­ma de­ğe­rin an­cak %14’ünü üre­ti­yor ve özel sek­tör­ce sağ­la­nan iş ola­nak­la­rı­nın ise sa­de­ce %5’i fi­nan­sal sek­tör ta­ra­fın­dan kar­şı­la­nı­yor. Sek­tö­re at­fe­di­len de­ğer ile sek­tö­rün ger­çek­te ifa­de et­ti­ği de­ğer ara­sın­da açık bir çe­liş­ki var. Sek­tör­de ger­çek ma­na­da de­ğer üre­ten fa­ali­yet­ler­den çok bu kre­di ürün­le­ri­nin de­ğe­ri­ne bağ­lı tü­rev ens­trü­man­lar üze­rin­den yü­rü­yen spe­kü­la­tif fa­ali­yet­ler hâ­kim.

As­lın­da kriz fi­nans sek­tö­rü­nün ge­le­nek­sel fonk­si­yon­la­rı­nı da­ha iyi ic­ra ede­bil­me­si­ni sağ­la­ma­ya dö­nük ön­lem­le­rin alın­ma­sı nok­ta­sın­da önem­li fır­sat­lar su­nu­yor. Kı­sa va­de­de, kü­re­sel ya­tı­rım ku­ru­luş­la­rı­nın fa­ali­yet­le­ri­ni kü­re­sel öl­çek­te dü­ze­ne ka­vuş­tu­ra­cak, bun­la­rın ser­ma­ye­ye ula­şım şe­kil­le­ri­ne, ta­şı­ya­bi­le­cek­le­ri kal­dı­raç mik­tar­la­rı­na, şef­faf­lı­ğa ve yö­ne­ti­şi­me iliş­kin po­li­ti­ka­la­rı­na da­ir ön­lem­ler alı­na­bi­lir. Yi­ne ulu­sal dü­zey­de, fi­nan­sal sis­te­min esas ola­rak te­mel fonk­si­yo­nu­nu ic­ra et­me he­de­fi çer­çe­ve­sin­de şe­kil­le­nen, ser­ma­ye ye­ter­li­li­ği­ne, kre­di po­li­ti­ka­la­rı­nın ve risk he­sap­la­ma tek­nik­le­ri­nin stan­dar­di­zas­yo­nu­na, kü­re­sel ser­ma­ye akım­la­rı­nın ulu­sal dü­zey­de­ki fa­ali­yet­le­ri­ne dö­nük çö­züm­ler ge­liş­ti­ri­le­bi­lir. Uzun va­de­de ise fi­nan­sal sis­te­min tüm dün­ya ve ulus-dev­let­ler için ifa­de et­ti­ği de­ğe­rin ve ro­lün ye­ni­den ta­nım­lan­ma­sı, ne­sil­le­rin ve kay­nak­la­rın in­san ha­ya­tı­na ve ül­ke­le­rin re­fa­hı­na hiç­bir kat­kı sağ­la­ma­yan ve fil­le­rin hac­mi­ni spe­kü­la­tif bir şe­kil­de ar­tır­mak­tan, çi­men­ler üze­rin­de ise faz­la­dan yük­ler ya­rat­mak­tan baş­ka işe ya­ra­ma­yan fa­ali­yet­le­re ka­na­li­ze edil­me­si po­li­ti­ka­la­rın­dan vaz­ge­çil­me­si ge­re­ki­yor. Bu­nun yo­lu ise baş­ta ABD ol­mak üze­re tüm ge­liş­miş ül­ke­ler­de eği­tim­li ve par­lak genç­le­rin fi­nans sek­tö­rü­ne ka­na­li­ze edil­me­si­ne ne­den olan eği­tim sis­tem­le­ri­nin ve kü­re­sel ve ulu­sal fi­nans ku­ru­luş­la­rın­da­ki ödül­len­dir­me plan­la­rı­nın ye­ni­den ya­pı­lan­dı­rıl­ma­sın­dan ge­çi­yor. Bu ya­pıl­ma­dı­ğı tak­dir­de, sis­te­min, dans­la­rıy­la çi­men­le­rin va­ro­lu­şu üze­rin­de bü­yük is­tik­rar­sız­lık­la­ra se­be­bi­yet ve­re­cek ye­ni ku­mar­baz fil­ler ya­rat­ma­sı ka­çı­nıl­maz gö­rü­nü­yor.


Paylaş Tavsiye Et
Dünya Ekonomi
DİĞER YAZILAR