Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (June 2006) > Ekonomide Gündem
Ekonomide Gündem
Ekonomide Gündem Dünya / Haziran 2006
Küresel ekonomi bıçak sırtında
Kü­re­sel den­ge­siz­lik­ler ne­de­niy­le bı­çak sır­tın­da yol alan dün­ya eko­no­mi­si, ulus­la­ra­ra­sı fi­nans ser­ma­ye­si­nin yö­nü­nü ge­liş­mek­te olan ül­ke­ler­den, da­ha gü­ven­li ola­rak ka­bul edi­len baş­ta ABD ol­mak üze­re ge­liş­miş ül­ke­le­re çe­vir­me­siy­le sar­sıl­dı. ABD Mer­kez Ban­ka­sı’nın fa­iz oran­la­rı­nı %5’e çı­kar­ma­sı ve fa­iz ar­tı­rım­la­rı­na de­vam edi­le­ce­ği yö­nün­de­ki sin­yal­ler sü­re­cin te­tik­le­yi­ci­si ol­du. Ya­tı­rım­cı­la­rın ABD tah­vil­le­ri­ne hü­cu­mu As­ya ve La­tin Ame­ri­ka ül­ke­le­rin­de bor­sa­la­rın çök­me­si­ne ve bu ül­ke­le­rin pa­ra­la­rı­nın hız­la de­ğer kay­bet­me­si­ne ne­den ol­du. Bir ay içe­ri­sin­de Ar­jan­tin Bor­sa­sı %18,6, Rus­ya Bor­sa­sı %14,6, Bre­zil­ya Bor­sa­sı %9,9 ve Mek­si­ka Bor­sa­sı %7,6 ora­nın­da düş­tü. Hin­dis­tan bor­sa­sı ani ka­yıp­lar ne­de­niy­le bir sü­re ka­pa­tı­lır­ken; po­lis Ye­ni Del­hi’de muh­te­mel in­ti­har olay­la­rı­nı en­gel­le­mek için ön­lem al­dı. Ge­liş­mek­te olan ül­ke­le­rin pa­ra bi­rim­le­rin­de son bir ay­da ya­şa­nan dü­şüş­te, YTL %16,7’yle ilk sı­ra­da yer al­dı. Son bir ay­da, do­lar Bre­zil­ya Rea­li kar­şı­sın­da %9,5, Gü­ney Af­ri­ka Ran­dı kar­şı­sın­da %8,2, Ar­jan­tin Pe­so­su kar­şı­sın­da ise %1,5 de­ğer ka­zan­dı.
 
Finansal riskler artıyor
OECD’ye gö­re geç­miş dö­nem­le­re kı­yas­la hâ­lâ ol­duk­ça el­ve­riş­li olan kü­re­sel fi­nan­sal ko­şul­lar önü­müz­de­ki dö­nem­de bo­zu­la­bi­lir. OECD’nin ya­yım­la­dı­ğı Eko­no­mik Gö­rü­nüm ra­po­ru­na gö­re, ön­de ge­len ge­liş­miş ül­ke­ler­de sı­kı pa­ra po­li­ti­ka­la­rı­nın dev­re­ye gir­me­siy­le kı­sa dö­nem­li fa­iz oran­la­rı­nın yük­sel­me­si­ne rağ­men, uzun dö­nem­li re­el fa­iz oran­la­rı ta­ri­hî stan­dart­la­ra gö­re he­nüz dü­şük se­vi­ye­ler­de bu­lu­nu­yor. Şir­ket­le­rin borç­lan­ma fa­iz­le­ri de bir mik­tar yük­sel­miş ol­sa da, he­nüz ya­tı­rım için ca­zip ola­rak ka­bul edi­li­yor. Ay­rı­ca, son dal­ga­lan­ma­la­rı dı­şa­rı­da tu­ta­cak olur­sak, 2003’ün ba­şın­dan bu ya­na kü­re­sel bor­sa­lar­da iz­le­nen yük­se­liş, fi­yat/ge­ti­ri oran­la­rı göz önün­de bu­lun­du­rul­du­ğun­da ta­ri­hî se­yir içe­ri­sin­de sı­ra dı­şı bir ar­tı­şa işa­ret et­mi­yor. An­cak, kü­re­sel ca­ri den­ge­siz­lik­ler­de ya­şa­na­cak ola­sı bir dü­zelt­me kı­sa dö­nem­de gi­di­şa­tı cid­di bi­çim­de et­ki­le­me po­tan­si­ye­li­ne sa­hip bu­lu­nu­yor. Ra­por­da yer alan tah­min­le­re gö­re, OECD ül­ke­le­rin­de bu yıl fa­iz­ler sa­de­ce ka­de­me­li ola­rak yük­se­le­cek, fa­kat ay­nı za­man­da risk­ler de ar­ta­cak.
 
ABD ekonomisi ilk çeyrekte hızlı büyüdü
Kü­re­sel eko­no­mi­nin lo­ko­mo­ti­fi ABD, yı­lın ilk çey­re­ğin­de %5,3’le son iki bu­çuk yı­lın en yük­sek bü­yü­me ora­nı­na ulaş­tı. Ne var ki bir­çok eko­no­mist, ABD’de bir sü­re da­ha bu ka­dar yük­sek bir bü­yü­me ora­nı­nın gö­rül­me­ye­ce­ği­ni, eko­no­mi­nin özel­lik­le yı­lın ikin­ci ya­rı­sın­dan iti­ba­ren ya­vaş­la­ma­ya baş­la­ya­ca­ğı­nı dü­şü­nü­yor. Ba­zı ya­tı­rım­cı­lar ise, eko­no­mi ve enf­las­yo­nun faz­la ısın­dı­ğı, bu ne­den­le FED’in fa­iz oran­la­rı­nı bek­len­ti­ler­den da­ha faz­la ar­tı­ra­bi­le­ce­ği ka­nı­sın­da. ABD eko­no­mi­si­nin sey­ri ile il­gi­li bu be­lir­siz­lik, kü­re­sel fi­nans pi­ya­sa­la­rın­da­ki dal­ga­lan­ma ris­ki­ni bir neb­ze da­ha ar­tı­rı­yor. OECD tah­min­le­ri­ne gö­re, 2006 yı­lın­da ABD eko­no­mi­si %3,6 ora­nın­da bü­yü­ye­cek. FED’in fa­iz oran­la­rı­nı ar­tır­ma­ya de­vam et­me­si­ni tav­si­ye eden OECD, tüm dün­ya eko­no­mi­si­nin sa­la­hi­ye­ti için ABD’yi; yük­sek büt­çe ve ca­ri açık­la­rı, ti­ca­ret den­ge­siz­lik­le­ri ve dü­şük ta­sar­ruf oran­la­rı ko­nu­sun­da ön­lem al­ma­ya ça­ğı­rı­yor.
 
Japonlar nihayet harcamaya başladı
Mi­len­yu­mun ilk yı­lı­na ka­dar sü­ren on yıl­lık bir dur­gun­luk dö­ne­mi­ni ge­ri­de bı­ra­kan Ja­pon­ya eko­no­mi­sin­de bü­yü­me gös­ter­ge­le­ri gi­de­rek be­lir­gin­le­şi­yor. 4 tril­yon do­lar­la ABD’den son­ra dün­ya­da en çok mal ve hiz­met üre­ten ül­ke olan Ja­pon­ya, 2006’ın ilk çey­re­ğin­de %1,9 ora­nın­da bü­yü­dü. 31 Mart’ta so­na eren ma­li yı­lın bü­yü­me­si ise %3 ola­rak açık­lan­dı. Ja­pon­ya eko­no­mi­si için asıl se­vin­di­ri­ci ha­ber ise, özel ya­tı­rım ve tü­ke­tim har­ca­ma­la­rı­nın ar­tı­yor ol­ma­sı. İlk çey­rek­te tü­ke­ti­ci har­ca­ma­la­rı %0,4, özel sek­tör ya­tı­rım­la­rı ise %1,4 ora­nın­da ar­tış gös­ter­di. İh­ra­cat­lar­da­ki ar­tış ise %2,7’ye ulaş­tı. Da­ha ön­ce­ki se­ne­ler­de ül­ke içe­ri­sin­de har­ca­ma­la­rın çok dü­şük ol­ma­sı ne­de­niy­le fi­yat­lar dü­şer­ken; bü­yük öl­çü­de ih­ra­cat­la­ra bağ­lı ola­rak bü­yü­yen Ja­pon­ya eko­no­mi­si sağ­lık­sız bir gö­rü­nüm arz edi­yor­du.
 
Çin halka arzda ABD ve Avrupa’yı solladı
Hız­lı bü­yü­me oran­la­rı ve yük­sek ge­ti­ri­ler ne­de­niy­le fi­nans ser­ma­ye­si için önem­li bir çe­kim mer­ke­zi ko­nu­mun­da olan Çin’de şir­ket­ler, bu el­ve­riş­li fi­nans ko­şul­la­rın­dan ya­rar­lan­mak üze­re art ar­da hal­ka açı­lı­yor. Böy­le­ce Çin hal­ka arz­da ABD ve Av­ru­pa’yı ge­ri­de bı­rak­mış ol­uyor. Hal­ka arz­lar­da­ki ar­tış Çin bor­sa­la­rı­nı da gi­de­rek can­lan­dı­rı­yor. Uzun sü­ren bir dur­gun­lu­ğun ar­dın­dan Çin’de­ki his­se se­ne­di pi­ya­sa­la­rın­da fi­yat­lar son bir yıl içe­ri­sin­de hız­la yük­sel­di. Öte yan­dan, Bank of Chi­na 11,4 mil­yar do­lar­la ye­ni bin yı­lın en bü­yük hal­ka arz iş­le­mi­ne im­za at­ma­ya ha­zır­la­nı­yor. Ulus­la­ra­ra­sı ya­tı­rım­cı­lar, bu bü­yük arz ne­de­niy­le şim­di­den göz­le­ri­ni Çin’e dik­miş du­rum­da­lar.
 
Enron yöneticileri suçlu bulundu
Bir za­man­lar ABD’nin ye­din­ci en bü­yük şir­ke­ti olan En­ron, Ara­lık 2001’de­ki ani if­la­sıy­la gün­de­me bom­ba gi­bi düş­müş­tü. En­ron’un if­la­sı ile ABD ta­ri­hi­nin en bü­yük fi­nan­sal yol­suz­lu­ğu or­ta­ya çık­mış­tı. Kri­ze gi­ren şir­ket, üst dü­zey yö­ne­ti­ci­le­ri ta­ra­fın­dan ma­li bel­ge­ler çarp­tı­rı­la­rak kâr­lı gös­te­ril­miş ve bu şe­kil­de hü­kü­met, ça­lı­şan­lar ve ka­muo­yu ya­nıl­tıl­mış­tı. İf­las­tan bu ya­na 5 yıl­dır de­vam eden da­va­da jü­ri üye­le­ri, şir­ke­tin es­ki Yö­ne­tim Ku­ru­lu Baş­ka­nı Ken Lay ve yi­ne es­ki CE­O Jeff Skil­ling’i suç­lu bul­du­ğu­nu açık­la­dı. 52 ya­şın­da­ki Skil­ling top­lam 19 suç­tan, 64 ya­şın­da­ki Lay de 6 suç­tan hü­küm giy­di. Bu suç­lar ara­sın­da do­lan­dı­rı­cı­lık, bor­sa­la­ra bil­gi sız­dır­ma, komp­lo kur­mak ve şir­ket ça­lı­şan­la­rı ara­sın­da his­se alım sa­tı­mı­nı or­ga­ni­ze et­mek bu­lu­nu­yor. Ka­muo­yu önün­de şir­ke­ti tem­sil eden Lay, Ba­ba Bush’la olan sı­kı bağ­la­rıy­la da ta­nı­nı­yor­du.

Tavsiye Et
Ekonomide Gündem Türkiye / Haziran 2006
Küresel faiz artırımları Türkiye’yi salladı
Uzun bir sü­re­dir ya­ban­cı ser­ma­ye gi­riş­le­riy­le ba­har ha­va­sı ya­şa­yan Tür­ki­ye pi­ya­sa­la­rı, Ma­yıs ayın­da hız­lı ser­ma­ye çı­kı­şıy­la kü­çük bir sar­sın­tı ge­çir­di. Ya­şa­nan ha­re­ket­li­lik­te, ge­liş­miş ül­ke­ler­de­ki fa­iz ar­tı­rım­la­rı­na ABD’nin fa­iz­le­ri %5’e çı­kar­ma ka­ra­rı­nın ek­len­me­si gi­bi dış se­bep­le­rin ya­nı sı­ra enf­las­yon­da son ay­lar­da göz­le­nen yük­sel­me eği­li­mi, ca­ri açık­ta­ki hız­lı ar­tış ve si­ya­set­te­ki çal­kan­tı­la­rın Tür­ki­ye’ye yö­ne­lik risk al­gı­sı­nı yük­selt­me­si et­ki­li ol­du. Ya­ban­cı­la­rın el­le­rin­de­ki his­se se­net­le­ri ve bo­no­la­rı sa­ta­rak dö­vi­ze yö­nel­me­si ile do­lar 1,33 se­vi­ye­le­rin­den 1,54’e ka­dar yük­se­lir­ken, av­ro YTL kar­şı­sın­da ta­ri­hi­nin en yük­sek de­ğe­ri­ne ula­şa­rak 1,93’ün üze­ri­ne çık­tı. Eko­no­mi­de­ki dal­ga­lan­ma sı­ra­sın­da İMKB Ulu­sal 100 En­dek­si 44.000 se­vi­ye­le­rin­den son yı­lın en dü­şük dü­ze­yi olan 36.000’le­re ka­dar ge­ri­le­di; bo­no ve tah­vil fa­iz­le­ri ise ye­ni­den %15’in üze­ri­ni gör­dü. An­cak eko­no­mi yö­ne­ti­mi, Tür­ki­ye’nin te­mel di­na­mik­le­rin­de her­han­gi bir de­ğiş­me ol­ma­ma­sı ve uy­gu­la­nan eko­no­mik prog­ram­dan ta­viz ve­ril­me­me­si ne­de­niy­le, eko­no­mi­nin kı­sa bir sü­re içe­ri­sin­de nor­mal sey­ri­ne dön­me­si­ni bek­li­yor.
 
İlk çeyrekte olumlu veriler
Eko­no­mik bü­yü­me­nin ön­cü gös­ter­ge­si ola­rak ka­bul edi­len sa­na­yi üre­ti­mi Mart ayın­da %8,9’la bek­len­ti­le­rin üze­rin­de ar­tış gös­ter­di. İş dün­ya­sı ar­tı­şın %4-4,5 ara­sın­da ol­ma­sı­nı bek­li­yor­du. 2006 yı­lı­nın ilk çey­re­ğin­de­ki top­lam sa­na­yi üre­ti­mi ar­tı­şı ise %3,1 ol­du. 2005’in ay­nı dö­ne­min­de bu ar­tış %6,1 ola­rak ger­çek­leş­miş­ti. 2006’ın ilk üç ayın­da ima­lat sa­na­yi sek­tö­rü üre­ti­mi %2,4; ma­den­ci­lik sek­tö­rü üre­ti­mi %4; elek­trik, gaz ve su sek­tö­rü üre­ti­mi ise %8,2 art­tı. Öte yan­dan Ni­san ayın­da ka­pa­si­te kul­la­nım ora­nı da bek­len­ti­le­rin üze­rin­de bir ar­tış­la %82,3’e ulaş­tı. Bu oran, 2005 yı­lı Ni­san ayın­da %79,8 dü­ze­yin­de bu­lu­nu­yor­du. Sa­na­yi üre­ti­mi ve ka­pa­si­te kul­la­nım oran­la­rı­na iliş­kin bu olum­lu ve­ri­ler, 2005 yı­lın­da­ki güç­lü bü­yü­me­nin bi­raz hız kes­miş ol­ma ih­ti­ma­liy­le bir­lik­te 2006’ın ilk çey­re­ğin­de de de­vam et­ti­ği iz­le­ni­mi­ni ve­ri­yor.
 
Borç yapısında iyileşme devam ediyor
Eko­no­mi­den so­rum­lu Dev­let Ba­ka­nı Ali Ba­ba­can, DYP De­niz­li Mil­let­ve­ki­li Üm­met Kan­do­ğan’ın “borç sto­ku”na iliş­kin so­ru öner­ge­si üze­ri­ne, Tür­ki­ye’nin top­lam kon­so­li­de borç sto­ku­nun mil­lî ge­li­re ora­nı­nın 2001 yı­lın­da­ki %100,8 se­vi­ye­sin­den 2005’te %68,2’ye ge­ri­le­di­ği­ni açık­la­dı. Ba­ba­can, eko­no­mik ge­liş­me­ler açı­sın­dan borç sto­ku­nun mut­lak bü­yük­lü­ğü­nün de­ğil, bu sto­kun mil­lî ge­li­re ora­nı­nın önem ta­şı­dı­ğı­nı ve tüm dün­ya­da da de­ğer­len­dir­me­le­rin bu oran üze­rin­den ya­pıl­dı­ğı­nı be­lirt­ti. Ba­ba­can, 2002 yı­lın­da %78,5 olan ka­mu net borç sto­ku­nun mil­lî ge­li­re ora­nı­nın ise, 2005 yı­lın­da %55,8’e ge­ri­le­di­ği­ni ifa­de et­ti. Ha­zi­ne ve­ri­le­ri­ne gö­re, Tür­ki­ye’nin top­lam borç sto­ku 249,1 mil­yar do­la­rı bu­lu­yor. Bu­nun 170 mil­yar do­lar­lık kıs­mı­nı dış borç­lar oluş­tu­rur­ken; Tür­ki­ye’nin İMF’ye olan borç­la­rı 13 mil­yar do­lar se­vi­ye­sin­de bu­lu­nu­yor.
Türkiye üretim maliyetinin en pahalı olduğu OECD ülkesi
Ya­pı­lan araş­tır­ma­lar, doğ­ru­dan ya­ban­cı ser­ma­ye ya­tı­rım­la­rın­da 2,7 mil­yar do­lar­la 35’in­ci sı­ra­da yer alan Tür­ki­ye’nin sa­de­ce ya­ban­cı ser­ma­ye de­ğil, yer­li ser­ma­ye ya­tı­rım­la­rı için de bir hay­li el­ve­riş­siz bir ül­ke ol­du­ğu­nu or­ta­ya ko­yu­yor. Tür­ki­ye İş­ve­ren Sen­di­ka­la­rı Kon­fe­de­ras­yo­nu (TİSK) ta­ra­fın­dan ha­zır­la­nan bir ra­po­ra gö­re, Tür­ki­ye OECD ül­ke­le­ri ara­sın­da; en el­ve­riş­siz ya­tı­rım or­ta­mı, en ka­tı ça­lış­ma mev­zua­tı, en ağır kı­dem taz­mi­na­tı, en hız­lı bü­yü­yen ka­yıt dı­şı, en yük­sek ver­gi ar­tı­şı, en ağır is­tih­dam ver­gi­le­ri, en pa­ha­lı ener­ji, en pa­ha­lı in­ter­net ve en iş­lev­siz ban­ka­cı­lı­ğa sa­hip bu­lu­nu­yor. Dün­ya Ban­ka­sı’nın “Do­ing Bu­si­ness in 2006” ra­po­run­da da, Tür­ki­ye; OECD ve AB ül­ke­le­rin­de ya­tı­rım or­ta­mı­nın çe­ki­ci­liği sı­ra­la­ma­sın­da 93 baz pu­an­la son sı­ra­da yer alı­yor. Ra­por­da, iş­let­me­ler üze­rin­de­ki ida­ri yü­kün %25 ora­nın­da ha­fif­le­til­me­si­nin re­el GSYİH’da %1-1,5 ora­nın­da ar­tış sağ­la­ya­ca­ğı gö­rü­şü­ne yer ve­ri­li­yor.
 
Son iki yılda yabancı sermayeli şirket sayısı iki katına çıktı
Hazine Müsteşarlığı tarafından hazırlanan Doğrudan Yabancı Yatırım Verileri isimli çalışmaya göre, Türkiye’de toplam 12.436 adet yabancı sermayeli şirket faaliyette bulunuyor. Hazine Müsteşarlığı verileri, 17 Haziran 2003 - 31 Aralık 2005 döneminde kurulan yabancı sermayeli şirket sayısının, önceki yıllarda kurulan toplam şirket sayısının %102’sine ulaştığını ortaya koyuyor. Türkiye’deki yabancı sermayeli şirketler başta toptan ve perakende ticaret olmak üzere, imalat sanayi, gayrimenkul kiralama ve finans-danışmanlık gibi hizmet alanlarında faaliyet gösteriyorlar. Yabancı sermayeli şirketlerin ülke gruplarına göre dağılımında ise AB menşeili firmalar 6.610 adet ile ilk sırayı alıyorlar.
 
Cari açık hız kesmiyor
Cari açıktaki artış hız kesmeden devam ediyor. 2006 yılının ilk çeyreğinde cari işlemler açığı geçen yılın aynı dönemine göre %39,2’lik artışla 8,6 milyar dolar olarak gerçekleşti. Geçtiğimiz Mart ayındaki cari açık ise 2005’in aynı ayına göre %24,1 artışla 3,058 milyar dolar oldu. Cari işlemler açığının en büyük kalemini oluşturan dış ticaret dengesi, ödemeler dengesi hesabına göre, 2006’nın Ocak-Mart döneminde geçen yıla kıyasla %39,6 artarak 8,7 milyar dolara ulaştı. Cari işlemler dengesinin mütemmim cüzü olan sermaye ve finans hesabına bakıldığında ise, 2006 yılının ilk üç ayındaki net sermaye girişinin %34,5 oranında artarak 7,6 milyar dolara ulaştığı görülüyor. Bu dönemdeki 3,6 milyar dolar net portföy yatırımı gerçekleşirken, yabancıların net doğrudan yatırımları 1 milyarın üzerine çıktı.

Tavsiye Et