Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (August 2006) > Türkiye Ekonomi > Perakende sektörü ‘organize’ olmalı
Türkiye Ekonomi
Perakende sektörü ‘organize’ olmalı
Ömer Bolat
Bİ­ZİM inan­cı­mız­da, kül­tür ve ge­le­ne­ği­miz­de ‘ti­ca­ret’ ve ‘çar­şı’nın bü­yük öne­mi var. Rız­kın on­da do­ku­zu­nun ti­ca­ret­te ol­du­ğu­nu söy­le­yen İs­lam; fai­zi ha­ram ka­bul eder­ken, meş­ru ti­ca­ret ve kâ­rı ise des­tek­li­yor.
Sel­çuk­lu’dan baş­la­ya­rak Os­man­lı ge­le­ne­ğin­de çar­şı­lar şe­hir ha­ya­tı­nın vaz­ge­çil­mez bir par­ça­sı ola­rak ku­rul­du, ko­run­du ve teş­vik edil­di. Bu ti­ca­ret ha­ya­tı­nın ku­rum­sal ya­pı­sı ise, Lon­ca ve Ahi­lik ge­le­ne­ği üze­ri­ne otur­tul­du. Bu­gün Ana­do­lu ve Trak­ya’da­ki şe­hir­le­ri­miz­de “Ka­pa­lı Çar­şı”, “Be­des­ten Çar­şı­sı”, “Ba­kır­cı­lar Çar­şı­sı” gi­bi bu dö­nem­den ka­lan ve ti­ca­ret ha­ya­tı­mız­da hâ­lâ önem­li bir yer tu­tan can­lı alış­ve­riş mer­kez­le­ri bu­lu­nu­yor. Bu­nun­la be­ra­ber, eko­no­mik ge­liş­me­le­rin baş dön­dü­rü­cü hı­zı, tek­no­lo­jik dev­rim­ler, şe­hir ha­ya­tın­da­ki hız­lı dö­nü­şüm­ler ve mo­dern­leş­me çar­şı-ti­ca­ret ha­ya­tın­da ra­di­kal de­ği­şim­le­ri ade­ta mec­bur kıl­dı. Tü­ke­ti­ci dav­ra­nış­la­rı, be­ğe­ni ve eği­lim­le­ri de bu ye­ni tren­di hız­lan­dır­dı. Bu de­ği­şim li­te­ra­tür­de “Bak­ka­la Kar­şı Mar­ket” slo­ga­nıy­la kav­ram­laş­tı­rıl­dı.
Bu­gün ge­li­nen nok­ta­da, pe­ra­ken­de pi­ya­sa­sı­nı dü­zen­le­mek bir za­ru­ret ha­li­ni al­dı. Bu ko­nu­da­ki ka­nun ça­lış­ma­la­rı­nın geç­mi­şi 7 yıl ön­ce­si­ne ka­dar git­me­si­ne rağ­men, bir ta­kım lo­bi­le­rin bas­kı­la­rı yü­zün­den he­nüz bir so­nu­ca ula­şı­la­ma­dı. Şu an­da, TBMM’de bek­le­yen bir ka­nun tek­li­fi ile Sa­na­yi ve Ti­ca­ret Ba­kan­lı­ğı­nın ha­zır­la­yıp Baş­ba­kan­lı­ğa sun­du­ğu bir ka­nun ta­sa­rı­sı bu­lu­nu­yor.
Bu­gün 70 mil­yar do­lar­lık bir ha­cim­le mil­li ge­li­rin % 20’si bü­yük­lü­ğün­de­ki bu sek­tör ile il­gi­li tar­tış­ma­lar çok bo­yut­lu ola­rak sü­rü­yor. Bu tar­tış­ma­la­rın en önem­li­si, pe­ra­ken­de ti­ca­ret sek­tö­rü­nün ge­li­şi­mi­nin ‘or­ga­ni­ze’ ol­ma­sı, ya­ni bir dü­zen al­tı­na alın­ma­sıy­la il­gi­li. Çün­kü “bı­ra­kı­nız yap­sın­lar, bı­ra­kı­nız geç­sin­ler” man­tı­ğıy­la her­şey ken­di sey­ri­ne bı­ra­kıl­dı­ğı için, ma­ale­sef bu alan­da bir ta­kım çar­pık­lık­lar or­ta­ya çık­tı. Her şey­den ön­ce ka­bul et­mek ge­re­kir ki, bü­yük ma­ğa­za­lar/mar­ket­ler ar­tık ti­ca­ret ha­ya­tı­nın önem­li bir ger­çe­ği ve tü­ke­ti­ci­ler açı­sın­dan bü­yük ma­ğa­za­la­rın ca­zi­be­si gi­de­rek ar­tı­yor. Alış­ve­riş ya­nın­da, din­len­me-eğ­len­me(le­isu­re) fa­ali­yet­le­ri­ni de kap­sa­yan bu ye­ni ya­pı, kü­re­sel eko­no­mik rüz­gâr­la­rın da et­ki­siy­le bü­yü­ye­rek ge­li­şe­cek. Tür­ki­ye’de or­ga­ni­ze pe­ra­ken­de­ci­lik sek­tö­rü­nün pa­yı, 1990’la­rın ba­şın­dan bu ya­na ar­ta­rak %40’a ula­şır­ken, es­naf dü­ze­yin­de ge­le­nek­sel pe­ra­ken­de­ci­le­rin pa­yı %60’la­ra ge­ri­le­di. Av­ru­pa Bir­li­ği ül­ke­le­rin­de or­ga­ni­ze pe­ra­ken­de­ci­le­rin pa­zar pa­yı %50-96 ara­sın­da de­ği­şi­yor. Biz­de bu pa­yın he­nüz da­ha dü­şük bir se­vi­ye­de bu­lun­ma­sı­na rağ­men, sek­tö­rün ge­liş­me hı­zı­nın bir hay­li yük­sek ol­ma­sı dik­kat çe­ki­yor.
Or­ga­ni­ze pe­ra­ken­de­ci­ler için­de de 3 grup gö­ze çar­pı­yor: Bi­rin­ci­si, dün­ya de­vi kü­re­sel ser­ma­ye­nin tem­sil­ci­le­ri, ikin­ci­si ar­ka­sın­da ban­ka­sı-ser­ma­ye gü­cü (kre­di kar­tı kul­lan­dır­ma avan­ta­jı) olan bü­yük Türk fir­ma­la­rı, üçün­cü­sü de ge­liş­me­ye ça­lı­şan ye­rel mar­ket­ler zin­cir­le­ri. Tür­ki­ye eko­no­mi­si son 4 yıl­da bi­ri­kim­li ola­rak %32 ora­nın­da bü­yür­ken, or­ga­ni­ze pe­ra­ken­de­ci­lik sek­tö­rü bu­nun yak­la­şık 2 ka­tı bü­yü­dü. Ama ge­le­nek­sel es­naf ke­si­mi­ni tem­sil eden­le­rin pa­zar pa­yı ge­ri­le­di. Özel­lik­le çar­şı-pa­saj es­na­fı gi­bi ke­sim­ler­de sa­tış ve pa­zar kay­bı ya­şa­nı­yor. Ay­rı­ca bü­yük ma­ğa­za­lar ile on­la­ra te­da­rik sağ­la­yan üre­ti­ci­le­rin mağ­du­ri­ye­ti­ne yol açan sı­kın­tı­lar da acil çö­züm bek­li­yor.
Bu ge­liş­me­ler kar­şı­sın­da dev­le­tin-hü­kü­me­tin bir yol ha­ri­ta­sı be­lir­le­yi­ci­li­ği­ne ih­ti­yaç var. So­ru­nun çö­zü­mü pi­ya­sa­ya bı­ra­kı­lır­sa, bü­yük ser­ma­ye ve tek­no­lo­ji gü­cü­nün kü­çük­le­ri öğüt­me­si ka­çı­nıl­maz. Do­la­yı­sıy­la, sos­yal tah­ri­bat­lar or­ta­ya çı­ka­bi­lir. Bu ne­den­le hü­kü­met, bu ko­nuy­la il­gi­li Bü­yük Ma­ğa­za­lar Ka­nun Ta­sa­rı­sı’nı TBMM’de ya­sa­laş­tı­ra­rak “adil ve ku­ral­la­rı be­lir­len­miş bir re­ka­bet ala­nı” oluş­tur­ma­lı.
Pe­ra­ken­de sek­tö­rü ile il­gi­li ye­ni dü­zen­le­me­de ol­maz­sa ol­maz hu­sus­lar şun­lar­dır:
• Bü­yük ma­ğa­za ya da mar­ket­ler sa­de­ce imar plan­la­rın­da be­lir­len­miş yer­ler­de açı­la­bil­me­li, ma­ğa­za­lar bun­dan son­ra mes­kun alan­lar dı­şın­da ku­rul­ma­lı.
• Bü­yük ma­ğa­za­la­rın alım yap­tık­la­rı te­da­rik­çi­le­re öde­me­le­ri be­lir­li bir tak­vi­me (aza­mi 60 gün) bağ­lan­ma­lı. Zi­ra, bü­yük mik­tar­lar­da alım ya­pıl­dı­ğı için is­tis­mar­lar te­da­rik­çi­yi if­las ko­nu­mu­na dü­şü­re­cek ka­dar bu­nal­ta­bi­li­yor.
• Sa­tın alım be­de­li­nin al­tın­da za­ra­rı­na sa­tış ya­pı­la­ma­ya­ca­ğı hük­me bağ­lan­ma­lı.
• Ça­lış­ma sa­at­le­ri 09:00-21:00 ara­sın­da ol­ma­lı; haf­ta­da aza­mi 6 gün ça­lış­ma, 1 gün ta­til ol­ma­lı.
• Ser­gi pa­ra­sı, raf pa­ra­sı, anons pa­ra­sı gi­bi as­tro­no­mik öde­me­le­rin te­da­rik­çi üre­ti­ci­ler­den ta­lep edil­me­me­si sağ­lan­ma­lı.
• 3000 m2üze­rin­de olan mar­ket ve alış ve­riş mer­kez­le­rin­de, iba­det için uy­gun bü­yük­lük­te bir me­kân tah­sis edil­me­si zo­run­lu ha­le ge­ti­ril­me­li.
• Pe­ra­ken­de sek­tö­rü­ne ge­len ya­ban­cı ser­ma­ye­ye kar­şı tem­kin­li olun­ma­lı. Di­ğer ba­zı ül­ke­ler­de ol­du­ğu gi­bi as­ga­ri ya­tı­rım tu­ta­rı, is­tih­dam mik­ta­rı gi­bi be­lir­li kri­ter­ler ge­ti­ri­le­bi­lir. Çün­kü pe­ra­ken­de sek­tö­rü­ne ge­len ya­ban­cı ya­tı­rım­lar dü­şük ser­ma­ye ile yük­sek kâr­lı­lık, hız­lı bü­yü­me ve ta­ze na­kit pa­ra gi­ri­şi gi­bi çok ca­zip avan­taj­la­ra sa­hip­ler. Bu nok­ta­da, ye­rel mar­ket­le­rin de bir­leş­me­si ol­duk­ça el­zem.
Bu hü­küm­le­rin yer al­dı­ğı ye­ni bir mev­zu­at, or­ga­ni­ze pe­ra­ken­de­ci­ler ile te­da­rik­çi/üre­ti­ci­ler ve or­ga­ni­ze pe­ra­ken­de­ci­ler ile ge­le­nek­sel te­da­rik­çi­ler ara­sın­da­ki oyun ala­nı­nı da­ha adil ve re­ka­be­te uy­gun bir ha­le ge­ti­re­cek­tir.
Di­ğer ta­raf­tan, ge­le­nek­sel pe­ra­ken­de­ci­ler/es­naf da ye­ni şart­la­ra uy­mak zo­run­da ol­du­ğu­nu gör­me­li­dir. Bir­le­şe­rek öl­çek­le­ri bü­yüt­mek, ye­ni iş­le­ri ya­ka­la­mak, ye­ni ürün-di­zayn-ta­sa­rım ve sa­tış tek­nik­le­ri ge­liş­tir­mek, kre­di kar­tı uy­gu­la­ma­sı­na geç­mek, tak­sit­li sa­tış­lar v.s. gi­bi uy­gu­la­ma­lar­la re­ka­bet güç­le­ri­ni ar­tır­ma­ya ça­lış­ma­lı­dır­lar. Öte yan­dan, pe­ra­ken­de­ci­ler de KO­Bİ kap­sa­mı­na alın­ma­lı, böy­le­ce KOS­GEB des­tek­le­rin­den ya­rar­lan­ma­la­rı sağ­lan­ma­lı­dır.
So­nuç ola­rak, or­ga­ni­ze pe­ra­ken­de­ci­lik en­gel­len­me­si ge­re­ken bir ge­liş­me de­ğil­dir. Eko­no­mik kon­jonk­tür-pi­ya­sa şart­la­rı ve tü­ke­ti­ci eği­lim­le­ri­nin or­ga­ni­ze pe­ra­ken­de­ci­li­ği teş­vik et­ti­ği ka­çı­nıl­maz bir ger­çek­tir. An­cak bu ge­liş­me­nin ve ge­çiş sü­re­ci­nin ba­şı­boş, acı­ma­sız ve bü­yü­ğün kü­çü­ğü ez­me­si şek­lin­de ol­ma­sı­na mü­saa­de edi­le­mez. Ge­rek­li ku­ral­lar ko­nu­lur ve adil bir re­ka­bet or­ta­mı­nın et­kin bir şe­kil­de iş­le­me­si sağ­la­nır­sa, ge­çiş san­cı­la­rı azal­tı­la­bi­lir. Bu gö­rev de hü­kü­me­te ve mec­li­se dü­şü­yor.

Paylaş Tavsiye Et
Türkiye Ekonomi
DİĞER YAZILAR