Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (October 2006) > Ekonomide Gündem
Ekonomide Gündem
Ekonomide Gündem Dünya / Ekim 2006
Dostlar reformda görsün
İMF ve Dün­ya Ban­ka­sı’nın yıl­lık top­lan­tı­la­rı 19-20 Ey­lül ta­rih­le­ri ara­sın­da Sin­ga­pur’da ger­çek­leş­ti­ril­di. Kı­sıt­la­ma­lar ne­de­niy­le, alış­tı­ğı­mız kü­re­sel­leş­me kar­şı­tı ey­lem­ler­den uzak bir ha­va­da ge­çen top­lan­tı­lar­da, uzun sü­re­dir bek­le­nen re­form ha­re­ke­ti­nin ilk adım­la­rı atıl­dı. Ül­ke­le­rin oy ve kre­di hak­la­rı­nın, ku­ru­mun fi­nans­ma­nı­na yap­tık­la­rı kat­kı­la­ra gö­re be­lir­len­di­ği İMF’de Çin, Gü­ney Ko­re, Mek­si­ka ve Tür­ki­ye’yi kap­sa­yan dört ge­liş­mek­te olan ül­ke­nin oy hak­la­rı gös­ter­me­lik de ol­sa yük­sel­til­di. 1945’le­re da­ya­nan İMF’nin mev­cut ya­pı­sın­da ge­liş­miş ül­ke­le­rin %61, ge­liş­mek­te olan ül­ke­le­rin ise %29 ora­nın­da oy hak­kı bu­lu­nu­yor­du. Ya­pı­lan de­ği­şim, ge­liş­mek­te olan ül­ke­le­rin oy hak­kı­nı et­kin bi­çim­de de­ğiş­tir­mi­yor; an­cak bu ül­ke­le­rin dün­ya eko­no­mi­le­ri içe­ri­sin­de ar­tan ağır­lık­la­rı­nın ka­bul edil­me­si ba­kı­mın­dan an­lam ta­şı­yor. Öte yan­dan, 184 ül­ke­den 16.000 ka­dar de­le­ge­nin ka­tıl­dı­ğı İMF-Dün­ya Ban­ka­sı yıl­lık top­lan­tı­la­rı­nın 2009’da İs­tan­bul’da ya­pıl­ma­sı ka­rar­laş­tı­rıl­dı. Bu or­ga­ni­zas­yo­nun Tür­ki­ye’yi ya­ban­cı ya­tı­rım­cı­la­ra ta­nıt­mak açı­sın­dan bü­yük bir fır­sat ola­ca­ğı dü­şü­nü­lü­yor.
 
“Petrole hücum”a ara verilince fiyatlar geriledi
Son yıl­lar­da hız­la fır­la­yan pet­rol fi­yat­la­rı, re­kor dü­zey­ler­den dö­ne­rek son 7 ayın en dü­şük se­vi­ye­si­ne ge­ri­le­di. Tem­muz 2006’da 79 do­la­ra ka­dar çı­kan ham pet­ro­lün va­ril fi­ya­tı, 22 Ey­lül iti­ba­riy­le 60 do­la­rın al­tı­na in­di. Pet­rol fi­yat­la­rın­da­ki dü­şüş­te ABD, Al­man­ya ve Ja­pon­ya gi­bi en çok pet­rol tü­ke­ten ül­ke­ler­de kış stok­la­rı­nın art­ma­sı­nın ya­nı sı­ra dör­dün­cü bü­yük pet­rol üre­ti­ci­si İran ile ABD ara­sın­da ya­şa­nan nük­le­er ener­ji kri­zi­nin dip­lo­ma­tik yol­lar­la çö­zü­le­ce­ği­ne da­ir inan­cın güç­len­me­si et­ki­li olu­yor. Fi­yat­lar­da­ki ge­ri­le­me­nin özel­lik­le pet­ro­le ba­ğım­lı ül­ke­le­rin eko­no­mi­sin­de bir ra­hat­la­ma­ya yol aç­ma­sı bek­le­ni­yor. Öte yan­dan, Vi­ya­na’da OPEC’in dü­zen­le­di­ği bir kon­fe­rans­ta ko­nu­şan Suu­di Ara­bis­tan’ın dev­le­te ait en bü­yük pet­rol şir­ke­ti Aram­co’nun Ge­nel Mü­dü­rü Ab­dul­lah Cu­ma, pet­rol kay­nak­la­rı­nın tü­ken­mek­te ol­du­ğu şek­lin­de­ki ha­ber­le­rin asıl­sız ol­du­ğu­nu sa­vun­du. Cu­ma, ha­len mev­cut pet­rol re­zerv­le­ri­nin %18’inin kul­la­nıl­mış ol­du­ğu­nu ve mev­cut tü­ke­tim hı­zıy­la kay­nak­la­rın 140 yıl da­ha ye­te­ce­ği­ni di­le ge­tir­di.
 
Yeni bir borç krizi mi geliyor?
Yük­sek mik­tar­da dö­viz re­zer­vi­ne sa­hip olan Çin’in, yok­sul Af­ri­ka ül­ke­le­ri­ne, uy­gun ko­şul­lar­la kre­di ver­me­ye baş­la­ma­sı “Ye­ni bir borç kri­zi ka­pı­da mı?” so­ru­su­nu gün­de­me ge­tir­di. Ar­tan ener­ji ih­ti­ya­cı ne­de­niy­le Af­ri­ka ül­ke­le­ri üze­rin­de­ki et­ki­si­ni ge­niş­let­mek is­te­yen Çin’in, ay­nı ABD ve Av­ru­pa ül­ke­le­ri­nin da­ha ön­ce yap­tı­ğı gi­bi, öden­me­si güç borç­lar ve­re­rek bu ül­ke­le­ri ken­di­si­ne ba­ğım­lı kıl­ma­ya ça­lış­tı­ğı id­dia­sı Ba­tı­lı ül­ke­ler ta­ra­fın­dan son za­man­lar­da sık­ça dil­len­di­ri­li­yor. Geç­ti­ği­miz yıl İs­koç­ya’da ya­pı­lan G-8 zir­ve­sin­de en yok­sul Af­ri­ka ül­ke­le­ri­nin borç­la­rı­nı sil­me­yi ka­rar­laş­tı­ran ge­liş­miş ül­ke­ler, bu gi­diş­le bir­kaç se­ne içe­ri­sin­de bu ül­ke­le­ri yi­ne yük­sek borç­lar­la kar­şı­la­rın­da gö­re­bi­le­cek­le­ri­ni di­le ge­ti­ri­yor­lar. Af­ri­ka ül­ke­le­ri ise, ge­liş­miş ül­ke­le­rin uy­gu­la­ma­ya ça­lış­tı­ğı borç sil­me ve yar­dım gi­ri­şim­le­ri­nin kal­kın­ma­la­rı­nı sağ­la­ma­ya yet­me­di­ği­ni di­le ge­ti­ri­yor­lar. Di­ğer bir de­yiş­le, de­ni­ze dü­şen yı­la­na sa­rı­lır mi­sa­li, Çin’den ge­len pa­ray­la gü­nü kur­tar­ma te­la­şı içe­ri­sin­de­ler.
 
Bir darbenin ekonomisi
1997 yı­lın­da pa­ra bi­ri­mi Tay­land bah­tı­nın çök­me­siy­le As­ya Kri­zi’ni te­tik­le­yen Tay­land’ın eko­no­mi­si 19 Ey­lül’de ger­çek­leş­ti­ri­len as­ke­rî dar­be­den faz­la ya­ra al­ma­dan çık­tı. Dar­be­den son­ra Tay­land bah­tı hız­la düş­tü, bor­sa ve dev­let bo­no­la­rı de­ğer kay­bet­ti; an­cak eko­no­mi­de­ki bu ge­ri­le­me uzun sü­re­li ve faz­la şid­det­li ol­ma­dı. Ay­rı­ca 1997’de ol­du­ğu gi­bi eko­no­mi­de­ki dal­ga­lan­ma di­ğer ül­ke­le­re sıç­ra­ma­dı. Bu du­rum, ül­ke eko­no­mi­si­nin son yıl­lar­da gös­ter­di­ği yük­sek per­for­man­sa bağ­la­nı­yor. Ulus­la­ra­ra­sı ya­tı­rım­cı­lar ise, dar­be­den son­ra Tay­land eko­no­mi­si­ne tem­kin­li yak­la­şı­yor­lar. Ba­zı eko­no­mik ku­ru­luş­la­rın Tay­land’ın bü­yü­me tah­min­le­ri­ni aşa­ğı­ya çek­me­si­ne rağ­men, de­mok­ra­si­nin kı­sa sü­re­de te­sis edil­me­si ha­lin­de ül­ke eko­no­mi­si­nin es­ki­sin­den da­ha güç­lü ola­bi­le­ce­ği tah­min edi­li­yor.
 
Filistin ekonomisi yerle bir
İs­ra­il iş­ga­li al­tın­da­ki Fi­lis­tin, Ha­mas Hü­kü­me­ti’nin iş ba­şı­na gel­di­ği Mart ayın­dan bu ya­na eko­no­mik ba­kı­mın­dan çok zor gün­ler ge­çi­ri­yor. Se­çim­le iş­ba­şı­na ge­len Ha­mas Hü­kü­me­ti’ni ta­nı­ma­yan Ba­tı­lı ül­ke­le­rin Fi­lis­tin’e uy­gu­la­dık­la­rı am­bar­go eko­no­mi­yi felç et­ti. Ha­mas Hü­kü­me­ti, Fi­lis­tin­li ça­lı­şan­la­rın önem­li bir kıs­mı­nı oluş­tu­ran 165.000 me­mu­ra Mart ayın­dan bu ya­na ma­aş­la­rı­nı öde­ye­mi­yor. BM ve ulus­la­ra­ra­sı yar­dım ku­ru­luş­la­rı Gaz­ze’de­ki du­ru­mun in­sa­ni kriz nok­ta­sı­na ulaş­tı­ğı­nı açık­la­dı­lar. Gaz­ze’de iş­siz­lik oran­la­rı %35 ci­va­rın­da bu­lu­nu­yor ve bu ra­ka­mın yıl­so­nun­da %50’ye ulaş­ma­sı bek­le­ni­yor. Öte yan­dan İs­ra­il de, Ba­tı’nın am­bar­go­suy­la çö­ken Fi­lis­tin eko­no­mi­si­ne dar­be in­dir­me­ye de­vam edi­yor. Ba­tı Şe­ri­a’da Fi­lis­tin­li­le­rin dö­viz bü­ro­la­rı­nı ba­san İs­ra­il as­ker­le­ri, di­re­ni­şe des­tek için kul­la­nı­la­ca­ğı ge­rek­çe­siy­le 2,3 mil­yon do­la­ra el koy­du.
 
ABD’den rekor dış açık
ABD’nin ca­ri açı­ğı, ikin­ci çey­rek­te bek­len­ti­le­rin üze­ri­ne çı­ka­rak 218,4 mil­yar do­lar se­vi­ye­si­ne yük­sel­di. Böy­le­ce yı­lın ilk ya­rı­sın­da­ki ca­ri iş­lem­ler açı­ğı ge­çen yı­la oran­la %12,1 ora­nın­da ar­ta­rak 431,6 mil­yar do­lar ola­rak ger­çek­leş­ti. Bu açık, mil­li ge­li­rin %6,6’sı­na te­ka­bül edi­yor. Tem­muz ayın­da­ki dış ti­ca­ret açı­ğı da re­kor kı­ra­rak 68 mil­yar do­la­ra yük­sel­di. Tüm dün­ya ta­ra­fın­dan çok uy­gun şart­lar­da fi­nan­se edi­li­yor ol­ma­nın ra­hat­lı­ğıy­la şu an için ca­ri açı­ğı­nı hız­la bü­yü­ten, ABD’nin di­ğer ül­ke­le­re olan bor­cu da hız­la ar­tı­yor. ABD’nin top­lam dış bor­cu 5 tril­yon do­la­rı aş­mış du­rum­da; 2006 so­nun­da bu ra­ka­mın 6 tril­yon do­la­rı da aş­ma­sı bek­le­ni­yor. Baş­ka bir he­sap­la, ABD’de ki­şi ba­şı­na dü­şen borç mik­ta­rı yıl­so­nun­da 20.000 do­lar se­vi­ye­si­ne yük­se­le­cek.

Tavsiye Et
Ekonomide Gündem Türkiye / Ekim 2006
Ekonomi dalgalanmaya rağmen hızlı büyüdü
Ma­yıs ve Ha­zi­ran ay­la­rın­da pi­ya­sa­la­rı sar­san dal­ga­lan­ma­ya rağ­men, Tür­ki­ye eko­no­mi­si 2006’nın ikin­ci çey­re­ğin­de %7,5 ora­nın­da bü­yü­dü. Böy­le­ce Tür­ki­ye ilk de­fa 18 çey­rek bo­yun­ca üst üs­te bü­yü­ye­rek bu alan­da ken­di re­ko­ru­nu da kır­mış ol­du. Yı­lın ilk ya­rı­sın­da­ki Gay­ri Sa­fi Yur­ti­çi Ha­sı­la (GSYH) ge­liş­me hı­zı ise %7 ola­rak he­sap­lan­dı. Ocak-Ha­zi­ran dö­ne­min­de en hız­lı bü­yü­yen sek­tör %19,3 bü­yü­me ora­nıy­la in­şa­at olur­ken, onu %7,7 ile sa­na­yi ve %7,2 ile ti­ca­ret sek­tör­le­ri iz­le­di. İlk ya­rı­da bü­yü­me­nin bek­len­ti­le­rin üze­rin­de ger­çek­leş­me­si, %5 olan yıl so­nu bü­yü­me he­de­fi­nin aşı­la­ca­ğı tah­min­le­ri­ne ne­den olu­yor. İMF’nin Ey­lül ayı içe­ri­sin­de ya­yım­la­nan Kü­re­sel Eko­no­mik Gö­rü­nüm Ra­po­ru’nda ise, Tür­ki­ye eko­no­mi­si için %5 olan 2006 bü­yü­me bek­len­ti­si de­ğiş­ti­ril­me­di. Ra­por­da, Ma­yıs-Ha­zi­ran ay­la­rın­da ya­şa­nan dal­ga­lan­ma sı­ra­sın­da fa­iz­le­rin 4,25 pu­an ar­tı­rıl­dı­ğı ha­tır­la­tı­la­rak, yı­lın ge­ri ka­lan kıs­mın­da bü­yü­me­nin ya­vaş­la­ya­ca­ğı tah­mi­ni­ne yer ve­ril­di.
 
Türkiye en çok konut ve kiraya harcıyor
Tür­ki­ye İs­ta­tis­tik Ku­ru­mu (TÜ­İK) ta­ra­fın­dan ya­pı­lan Ha­ne­hal­kı Tü­ke­tim Har­ca­ma­sı An­ke­ti’nin 2005 yı­lı so­nuç­la­rı açık­lan­dı. Bu­na gö­re, geç­ti­ği­miz yıl Tür­ki­ye’de ha­ne ba­şı­na ay­lık or­ta­la­ma tü­ke­tim har­ca­ma­sı 1.091 YTL ola­rak be­lir­len­di. Tür­ki­ye ge­ne­lin­de ha­ne­halk­la­rı­nın tü­ke­tim amaç­lı yap­tı­ğı har­ca­ma­lar içe­ri­sin­de en yük­sek pa­yı %25,9 ile ki­ra ve ko­nut har­ca­ma­la­rı alı­yor. Ha­ne­halk­la­rı­nın tü­ke­tim büt­çe­sin­de gı­da ve al­kol­süz içe­cek­ler %24,9 ile ikin­ci sı­ra­da bu­lur­ken; eği­tim har­ca­ma­la­rı­nın pa­yı ise Tür­ki­ye ge­ne­lin­de %1,9 ora­nın­da ka­lı­yor. An­ket fark­lı ge­lir grup­la­rı­nın har­ca­ma eği­lim­le­ri­ni kar­şı­laş­tır­ma im­ka­nı da su­nu­yor. Ör­ne­ğin en fa­kir %20’lik ke­si­min gı­da har­ca­ma­la­rı­na ayır­dı­ğı pay %37,8 iken, en zen­gin %20’de bu oran %18,2. Eği­tim har­ca­ma­la­rı­nın pa­yı ise bu iki grup için sı­ra­sıy­la %0,7 ve % 2,9. An­ket zen­gin-fa­kir uçu­ru­mun­da ufak bir da­ral­ma ol­du­ğu­nu da gös­te­ri­yor. Zi­ra en fa­kir %20’lik gru­bun top­lam tü­ke­tim har­ca­ma­la­rı­nın içe­ri­sin­de­ki pa­yı, 2004’te­ki %9,1 se­vi­ye­sin­den 2005’te %9,2’ye yük­sel­di. En zen­gin %20’lik gru­bun pa­yı ise ay­nı dö­nem­de %38’den %37,5’e ge­ri­le­di.
 
İşçi kesimi 2001 krizinin yaralarını hâlâ saramadı
Tür­ki­ye’de eko­no­mik bü­yü­me son 4,5 yıl­dır ke­sin­ti­siz de­vam edi­yor; an­cak iş­çi­le­rin du­ru­mun­da be­lir­gin bir iyi­leş­me ya­şan­ma­dı. Özel­lik­le ima­lat sa­na­yin­de re­el üc­ret­ler, hem ka­mu, hem de özel sek­tör­de 2000 yı­lı­na gö­re ol­duk­ça dü­şük se­vi­ye­ler­de bu­lu­nu­yor. Bir­le­şik Me­tal-İş Sen­di­ka­sı ta­ra­fın­dan ya­pı­lan bir araş­tır­ma ise, AB ve OECD ül­ke­le­ri ara­sın­da 2000 yı­lın­dan bu ya­na bi­rim iş gü­cü ma­li­yet­le­ri­nin %12,6 ile en çok Tür­ki­ye’de düş­tü­ğü­nü gös­te­ri­yor. Tür­ki­ye’yi üc­ret­le­rin %10 ora­nın­da eri­di­ği Ro­man­ya ta­kip edi­yor. Araş­tır­ma­ya gö­re, AB’de ise ay­nı dö­nem bo­yun­ca iş­çi ke­si­min re­el ge­lir­le­rin­de %1,5’lik bir azal­ma or­ta­ya çık­tı. Araş­tır­ma­da, özel­lik­le 1994 ve 2001 kriz­le­rin­de ça­lı­şan ke­si­min ağır ya­ra al­dı­ğı ve hâ­lâ to­par­la­na­ma­dık­la­rı be­lir­ti­li­yor. TÜ­İK ve­ri­le­ri de 2006 iti­ba­riy­le ima­lat sa­na­yin­de re­el üc­ret­le­rin 1994’ün ba­şı­na gö­re %35, 2001 yı­lı­nın ba­şı­na gö­re de %15 ge­ri­de ol­du­ğu­nu gös­te­ri­yor.
 
Türkiye ticarette AB’nin 7. büyük ortağı
Güm­rük Bir­li­ği’yle bir­lik­te Av­ru­pa Bir­li­ği’ne ya­pı­lan ih­ra­cat­ta di­ğer ül­ke­le­re kı­yas­la avan­taj el­de eden Tür­ki­ye’nin AB pa­za­rın­da­ki pa­yı son yıl­lar­da hız­la bü­yü­dü. İma­lat sa­na­yi ürün­le­rin­de Tür­ki­ye’nin AB pa­za­rın­da­ki pa­yı, 1996’da %6,69 iken bu ra­kam 2004 iti­ba­riy­le %9,88’e yük­sel­di. Son ve­ri­ler, Tür­ki­ye’nin ti­ca­ret­te AB’nin ye­din­ci bü­yük or­ta­ğı ko­nu­mu­na gel­di­ği­ni gös­te­ri­yor. 2006’nın ilk al­tı ayın­da Tür­ki­ye’nin AB’ye ih­ra­ca­tı ge­çen yı­lın ay­nı dö­ne­mi­ne gö­re %17 ar­tış­la 19 mil­yar av­ro­ya çık­tı. AB’den it­ha­la­tı ise ay­nı dö­nem­de %20 ar­tış­la 23,1 mil­yar av­ro ol­du. Ocak-Ha­zi­ran dö­ne­min­de AB’yle ti­ca­ret hac­mi­nin 42,1 mil­yar do­la­ra yük­sel­me­siy­le Tür­ki­ye, AB ile ti­ca­ret­te Hin­dis­tan, Gü­ney Ko­re ve Ka­na­da gi­bi ül­ke­le­rin önün­de yer al­dı.
 
Bankacılık sektörü kabuk değiştiriyor
2000 ve 2001 yıl­la­rın­da ya­şa­nan kriz­ler­de en ağır za­ra­rı gö­ren sek­tör­le­rin ba­şın­da ge­len ban­ka­cı­lık; ya­pı­lan re­form­lar ve eko­no­mik is­tik­rar sa­ye­sin­de son yıl­lar­da cid­di bir de­ği­şim­den ge­çi­yor. 1999’da 84 olan sek­tör­de­ki ban­ka sa­yı­sı 2006’da 47’ye düş­tü. Tür­ki­ye Ban­ka­lar Bir­li­ği (TBB)’nin ve­ri­le­ri­ne gö­re, bu dö­nem­ler ara­sın­da sek­tö­rün bü­yük­lü­ğü 135,5 mil­yar do­lar­dan 290 mil­yar do­la­ra yük­sel­di. Bu, %117’lik bir ar­tı­şa te­ka­bül edi­yor. Bu ta­rih­ler ara­sın­da ya­ban­cı ban­ka­la­rın top­lam ak­tif­le­ri ise %150’lik bir ar­tış ile 17,5 mil­yar do­la­ra yük­sel­di. Öte yan­dan, Ban­ka­cı­lık De­net­le­me ve Dü­zen­le­me Ku­ru­mu’nun ya­yın­la­dı­ğı bir ra­por da, Ma­yıs ve Ha­zi­ran ay­la­rın­da fi­nans pi­ya­sa­la­rın­da ya­şa­nan dal­ga­lan­ma­ya rağ­men, bu yı­lın ikin­ci çey­re­ğin­de ban­ka­cı­lık sek­tö­rü­nün 5 mil­yar YTL kâr el­de et­ti­ği­ni or­ta­ya koy­du.
 
Enflasyonda beklentiler geriliyor
Pi­ya­sa­lar­da­ki dal­ga­lan­ma­nın et­ki­siy­le yük­se­li­şe ge­çen ve %5 olan yıl so­nu he­de­fin­den sa­pa­ca­ğı ke­sin­le­şen enf­las­yon, Ağus­tos ayın­da sür­priz ya­pa­rak ini­şe geç­ti. Ağus­tos’ta tü­ke­ti­ci fi­yat­la­rı %0,44, üre­ti­ci fi­yat­la­rı ise %0,75 ora­nın­da azal­dı. 2005’in Tem­muz ayın­dan son­ra ilk de­fa ek­si çı­kan tü­ke­ti­ci fi­yat­la­rın­da yıl­lık enf­las­yon da %10,26’ya ge­ri­le­di. Enf­las­yon ra­kam­la­rın­da­ki dü­şüş, enf­las­yon bek­len­ti­le­rin­de­ki ge­ri­le­me­yi de des­tek­li­yor. Mer­kez Ban­ka­sı’nın Bek­len­ti An­ke­ti’nde yıl so­nu TÜ­FE bek­len­ti­si %9,77’den %9,63’e in­di. Ya­ban­cı­la­rın da enf­las­yon­da­ki dü­şü­şün de­vam ede­ce­ği­ne da­ir inanç­la­rı ar­tı­yor. Ağus­tos ayı enf­las­yon ra­kam­la­rın­dan son­ra ün­lü ya­tı­rım ban­ka­la­rın­dan Mer­rill Lynch yıl so­nu TÜ­FE tah­mi­ni­ni %9,7’ye, Mor­gan Stan­ley ise % 9,2’ye çek­ti.

Tavsiye Et