Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (September 2007) > Müzik
Müzik
Rembetika
Aşk, Gurbet ve Tekke Şarkıları
Yapım: Kalan Müzik, 2007
 
Eti­mo­lo­jik kö­ke­ni hak­kın­da bir­çok fark­lı açık­la­ma­nın bu­lun­du­ğu rem­be­ti­ka ya­hut rem­be­ti­ko te­ri­mi­ne, ya­zı­lı ola­rak ilk de­fa 1910 ta­rih­li taş plak ka­yıt­la­rın­da rast­lı­yo­ruz. Mü­zi­ko­log Ci­nu­çen Tan­rı­ko­rur, gü­nü­müz­de “Yu­nan Blu­es mü­zi­ği” an­la­mı­na ge­len ke­li­me­nin eti­mo­lo­jik kö­ke­ni hak­kın­da­ki spe­kü­las­yon­la­rın ve eti­mo­lo­jik kök­ler­le mev­cut te­rim ara­sın­da­ki an­lam uyuş­maz­lık­la­rı­nın Re­be­ti­ka/Re­be­ti­ko ve Rem­be­ti­ka/Rem­be­ti­ko gi­bi yan­lış kul­la­nım­lar­dan kay­nak­lan­dı­ğı­nı, ke­li­me­nin as­lı­nın Smir­nei­ko (İz­mir Şar­kı­la­rı) ol­du­ğu­nu söy­lü­yor. Ke­li­me­nin eti­mo­lo­jik kö­ke­ni bir ya­na, an­la­mı ga­yet açık. Rem­be­ti­ka, umut­suz­luk­tan ve gur­bet acı­sın­dan, va­tan has­re­tin­den ken­di­le­ri­ni iç­ki­ye, ser­keş­li­ğe, uyuş­tu­ru­cu­ya (haş­ha­şa) ve mü­zi­ğe ve­ren ça­re­siz in­san­la­rın mü­zi­ği. Rem­be­ti­ka, ha­tı­ra­lar ve has­ret­ler­le yoğ­ru­lan gür bir çığ­lık; bu­zu­ki, bağ­la­ma, gi­tar, ud, san­tur, ke­man, arp, flüt, ar­mo­ni­ka, tef, düm­be­lek ve zil eş­li­ğin­de ya­kı­lan bir ağıt. Söz­le­ri­nin ana te­ma­sı re­be­tis’le­rin dar top­lum­sal çev­re­le­riy­le sı­nır­lı ka­lan ve bu se­bep­le pe­kâ­lâ mü­zi­kal ve es­te­tik açı­dan za­yıf ol­mak­la it­ham edi­le­bi­le­cek bu şar­kı­lar yi­ne de de­ğer­li… Çün­kü Rem­be­ti­ka, bü­yük ro­man­cı Ur­su­la K. Le Gu­in’in de­yi­miy­le ‘mülk­süz­le­rin’, çağ­daş fi­lo­zof De­leu­ze’ün de­yi­miy­le ‘yer­siz-yurt­suz­laş­tı­rıl­mış­la­rın’ mü­zi­ği… 1922 olay­la­rı son­ra­sın­da­ki mü­ba­de­le yıl­la­rın­da Ka­pa­dok­ya’dan İz­mir’e dek tür­lü şe­hir­ler­de ya­şa­yan ve ana­va­tan­la­rı olan Ana­do­lu top­rak­la­rın­dan sü­rü­lüp bir tür­lü kay­na­şa­ma­dık­la­rı Yu­na­nis­tan’a ge­mi­ler­le bir ‘yük’ gi­bi ta­şı­nan yüz bin­ler­ce Rum’un te­ren­nüm­le­ri… On­lar kim­se­siz bı­ra­kıl­mış­lar­dı: Çün­kü mü­ba­de­le­den ön­ce Os­man­lı’nın asıl un­sur­la­rın­dan bi­ri ola­rak ka­bul edi­len bu in­san­lar mü­ba­de­le fik­riy­le be­ra­ber kor­ku fil­mi kah­ra­man­la­rı gi­bi “is­ten­me­yen Rum gâ­vur­la­rı­na” dö­nü­şü­ver­di­ler bir­den! Sü­rül­dük­le­ri Yu­na­nis­tan top­rak­la­rın­da da bu de­fa “Türk to­hu­mu” di­ye yaf­ta yi­yip tah­kir edil­di­ler. Kı­sa­ca­sı, B ile C ka­de­rin al­fa­be­sin­de ay­nı harf­ti: mü­Ba­de­le de­mek, mü­Ca­de­le de­mek­ti! Kü­çük As­ya Rum­la­rı­nın bu çığ­lık gi­bi et­raf­ta in­le­yen şar­kı­la­rı Yu­na­nis­tan’ın her kö­şe­sin­de yan­kı­lan­dı. Sü­rü­len­ler ha­pis­ha­ne ve tek­ke­ler­de (ya­ni hâ­kim güç­le­rin ‘out­si­der’ ola­rak ta­rif et­ti­ği re­be­tis’le­rin haş­haş iç­tik­le­ri mey­ha­ne­ler­de) te­ren­nüm et­tik­le­ri bu şar­kı­la­rın söz­le­ri ve nağ­me­le­ri sa­ye­sin­de hem se­fa­let­le ge­len ve ‘kim­lik­le­ri’ se­be­biy­le ken­di­le­ri­ne re­va gö­rü­len de­rin ma­ne­vî çö­kün­tü­ye kar­şı bir ‘re­ha­bi­li­tas­yon’ uy­gu­lu­yor­lar hem de top­lum­sal ha­fı­za­la­rı­nı di­ri tu­tu­yor­lar­dı. Böy­le­ce mü­ba­de­le son­ra­sın­da yo­lu­nu şa­şır­mış bir “gü­ver­cin te­dir­gin­li­ği içe­ri­sin­de” han­gi çet­re­fil yol­lar­dan ne­re­ye doğ­ru yü­rü­ye­cek­le­ri­ni bil­me­se­ler de, ne­re­den gel­dik­le­ri­ni as­la unut­ma­ya­cak­lar­dı. Sü­reç içe­ri­sin­de yol­la­rı­na ka­der ar­ka­daş­la­rı olan mar­ji­nal Pi­re­li Man­ga­lar çık­tı ve bu iki top­lu­luk ara­sın­da esas­lı bir kay­naş­ma ya­şan­dı. İş­te Rem­be­ti­ka bu ‘ka­der­daş­lı­ğın’ ve­rim­li bir mah­su­lü­dür. E. Pet­ra­pou­los’a gö­re, Rem­be­ti­ka’nın ge­li­şim saf­ha­la­rı şöy­le dö­nem­len­di­ri­le­bi­lir: Yu­na­nis­tan’ın kent mer­kez­le­rin­de pıt­rak gi­bi tü­re­yen İz­mir usu­lü Ka­fe Aman’la­rın hü­küm sür­dü­ğü dö­nem (1922-1932), Rem­be­ti­ka’nın ye­ral­tı­na in­me­siy­le ka­rak­te­ri­ze edi­len kla­sik dö­nem (1942-1952) ve son ola­rak Rem­be­ti­ka’nın ye­ral­tı sen­dro­mun­dan kur­tu­la­rak Yu­na­nis­tan’ın mil­li mu­si­ki­si ha­li­ne gel­di­ği po­pü­ler dö­nem. Bu al­büm bi­ze bir za­man­lar içi­miz­de ya­şa­yan in­san­la­rın ta­ri­hin de­rin­lik­le­rin­de­ki ses­le­rin­den bir de­met su­nu­yor. Bu se­bep­le mut­la­ka din­le­me­ni­zi tav­si­ye ede­rim; çün­kü et­ra­fı kan ko­ku­suy­la uçu­şan ak­ba­ba­la­rın­ki­ni an­dı­ran çir­kin ses­le­rin kap­la­dı­ğı, “dön­me­le­rin ev ev, so­kak so­kak kan/ke­mik/ka­fa­ta­sı çe­te­le­si­nin tu­tul­du­ğu­nun” ör­tük bir teh­dit ola­rak per­va­sız­ca ilan edil­di­ği şu gün­ler­de, İm­pa­ra­tor­luk mi­ra­sı bu ço­ğul­cu ses­le­rin ahen­gi­ni ha­tır­la­ma­ya çok ih­ti­ya­cı­mız var. /Cihat Arınç

Tavsiye Et
Efsane Hanımlar
Sema
Yapım: Hammer Müzik, 2007
 
Sey­yan Ha­nım, Afi­fe Ha­nım, Mür­şi­de Ha­nım, De­niz Kı­zı Ef­tal­ya ve Su­zan Lüt­ful­lah… Cı­zır­tı­lı plak­lar­da­ki bu ef­sa­ne­vî ka­dın ha­nen­de­le­ri an­dı­ran can alı­cı se­siy­le Se­ma, bir di­zi önem­li mü­zis­yen ta­ra­fın­dan bes­te­le­nen ope­ret­ler, tan­go­lar, kan­to­lar, fok­srot­lar ve bir­bi­rin­den gü­zel şar­kı­lar ile geç­mi­şin ses­le­ri­ni bu­gü­ne du­yu­ru­yor. /Cihat Arınç

Tavsiye Et
Müzikte Estetik
Enrico Fubini
Türkçesi: Fırat Genç
İstanbul: Dost Kitabevi, 2006
 
Tür­ki­ye’de son yıl­lar­da sa­nat üze­ri­ne ya­yım­la­nan ki­tap­la­rın sa­yı­ca ve ni­te­lik­çe art­tı­ğı­nı göz­lem­li­yo­ruz. Açı­ğa çı­kan te­ma­tik çe­şit­li­lik ise ay­nı sa­ha­da ya­yım­la­nan ki­tap­la­rı tek­dü­ze­lik­ten ko­ru­yor. Dost Ya­yın­la­rı, Sa­nat-Es­te­tik Ki­tap­lı­ğı ça­tı­sı al­tın­da es­te­ti­ğin alt dal­la­rı üze­ri­ne ni­te­lik­li bir di­zi ki­tap ya­yım­la­ma­yı sür­dü­rü­yor. Si­ne­ma­da Es­te­tik (Ma­ri­o Pez­zel­la) ve Mi­ma­ri­de Es­te­tik (Ro­ber­to Ma­sie­ro) ad­lı ki­tap­lar­dan son­ra di­zi­nin bir di­ğer ki­ta­bı da­ha oku­ruy­la bu­luş­tu. Gün geç­me­sin ki Tür­ki­ye’de po­pü­ler kül­tü­rün yı­kı­cı­lı­ğı ve ba­ya­ğı­lı­ğı üze­ri­ne ye­ni ma­ka­le ve tar­tış­ma pat­lak ver­me­ye­gör­sün! Fa­kat ne ya­zık ki ah­la­nıp vah­lan­ma­yı ma­ri­fet sa­yan biz­ler, ya­kın­ma­yı bı­ra­kıp ha­ya­tı­mı­zı na­sıl bir es­te­tik ta­vır ek­se­nin­de bi­çim­len­di­re­ce­ği­miz üze­ri­ne pek az ka­fa yor­mu­şuz­dur. Do­la­yı­sıy­la ne­yin ol­ma­ma­sı ge­rek­ti­ği nok­ta­sın­da­ki “top­lum­sal it­ti­fa­kın”, ne­yin ol­ma­sı ge­rek­ti­ği nok­ta­sın­da esa­me­si da­hi okun­ma­mak­ta­dır. İş­te Mü­zik­te Es­te­tik, ba­ya­ğı zevk­le­rin ese­ri ve esi­ri olan gü­rül­tü­cü şar­kı­la­rın ku­lak­la­rı­mı­zı tır­ma­la­dı­ğı bu­gün­ler­de na­sıl bir es­te­tik dü­zen ku­ra­ca­ğı­mız üze­ri­ne teo­rik ve de­rin­lik­li bir şe­kil­de dü­şü­ne­bil­me­mi­ze kat­kı sağ­la­ya­cak de­ğer­li bir gi­riş met­ni. Sa­ha­nın sı­nır­la­rı­nın bu­la­nık­lı­ğı­na rağ­men, li­te­ra­tür­de­ki mev­cut tar­tış­ma­la­rı ve so­run­la­rı çok öz­lü ve dü­zen­li bir şe­kil­de ak­set­ti­ren ki­tap, sa­nat me­se­le­le­rin­de prob­le­ma­tik dü­şü­ne­bil­me­ye teş­vik eden bir ya­pı­ya sa­hip. Ki­ta­bın bi­rin­ci bö­lü­mün­de, 19. yüz­yıl or­ta­la­rın­da E. Hans­lick’in ün­lü de­ne­me­si Il bel­lo mu­si­ca­le ile do­ğan mü­zik es­te­ti­ği­nin bir di­sip­lin ola­rak ka­rak­te­ri; sa­ha­nın sı­nır­la­rı, di­ğer sa­nat­lar­la iliş­ki­si, ta­ri­hi ve kay­nak­la­rı et­ra­fın­da ele alı­nı­yor. İkin­ci bö­lüm­de Hı­ris­ti­yan Ba­tı’da­ki mü­zik fik­ri, mü­zi­ğin şi­ir, ma­te­ma­tik, an­lam ve duy­gu­lar ile olan iliş­ki­si ek­se­nin­de in­ce­le­ni­yor. Üçün­cü bö­lüm­de ta­rih­sel bi­lin­cin “ic­ra edil­di­ği an­da yi­tip git­me” se­be­biy­le za­yıf kal­dı­ğı mü­zik sa­na­tı­nın ta­ri­hi ve me­ta­fi­zi­ği, ta­rih­sel mar­ji­nal­li­ği, mü­zis­ye­nin top­lum­sal mar­ji­nal­li­ği, mü­zik-kül­tür iliş­ki­si, alım­la­ma te­ori­si, yo­rum ve do­ğaç­la­ma gi­bi me­se­le­ler ma­sa­ya ya­tı­rı­lı­yor. Dör­dün­cü bö­lüm­de mü­zik ve al­gı iliş­ki­si, mü­zi­kal di­lin ter­cü­me edi­le­mez­li­ği gi­bi hu­sus­lar iş­le­ni­yor. Be­şin­ci bö­lüm­den iti­ba­ren mü­zi­kal dü­şün­ce­nin kı­sa ta­ri­hi­ne gi­ri­li­yor ve ilk ola­rak an­tik dün­ya­da mü­zi­ğin ye­ri, he­men aka­bin­de ise al­tın­cı bö­lüm­de Or­ta­çağ’­dan ka­lan mü­zik mi­ra­sı tah­lil edi­li­yor. Ye­din­ci bö­lüm­de ye­ni ras­yo­na­li­te çer­çe­ve­sin­de ar­mo­ni teo­ris­yen­le­ri, me­lod­ra­mın do­ğu­şu ve duy­gu­lar te­ori­si gi­bi hu­sus­lar tet­kik edi­li­yor. Ay­dın­lan­ma dö­ne­min­de mü­zik dü­şün­ce­si­nin ele alın­dı­ğı se­ki­zin­ci bö­lü­mü, ro­man­tizm ve bi­çim­ci­li­ğin ele alın­dı­ğı do­ku­zun­cu bö­lüm ta­kip edi­yor. Onun­cu ve so­nun­cu bö­lüm­de ise mü­zi­kal di­lin kri­zi ve 20. yüz­yıl es­te­ti­ği ay­rın­tı­lı bir şe­kil­de tar­tı­şı­lı­yor. Bu ki­tap, mü­zik dü­şün­ce­si oku­ma­la­rı ya­pa­cak bi­ri için iyi bir baş­lan­gıç ola­bi­lir. /Cihat Arınç

Tavsiye Et