Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (February 2008) > Dünya Siyaset > Kenya’da demokrasiye kan bulaştı
Dünya Siyaset
Kenya’da demokrasiye kan bulaştı
Ebru Afat
AF­Rİ­KA’NIN en ge­liş­miş ve is­tik­rar­lı ül­ke­le­rin­den bi­ri olan Ken­ya, 27 Ara­lık’ta dü­zen­le­nen dev­let baş­kan­lı­ğı se­çim­le­ri­nin ar­dın­dan çok zor gün­ler ya­şı­yor. Dev­let Baş­ka­nı Mwai Ki­ba­ki’nin, en güç­lü ra­ki­bi Rai­la Odin­ga kar­şı­sın­da, çok az bir fark­la ga­lip gel­di­ği­nin ilan edil­me­si üze­ri­ne ül­ke kao­tik bir dö­ne­me gir­di. Çün­kü se­çim sü­re­cin­de bin­ler­ce oy ge­çer­siz sa­yıl­mış, ka­yıp im­za­la­rın ve mü­hür­le­rin yer al­dı­ğı şüp­he­li sa­yım cet­vel­le­ri ib­raz edil­miş, Ki­ba­ki’nin ka­zan­dı­ğı ba­zı se­çim böl­ge­le­rin­de­ki san­dık­lar­dan ka­yıt­lı seç­men sa­yı­sı­nın üze­rin­de oy kul­la­nıl­dı­ğı or­ta­ya çık­mış­tı. Ki­ba­ki sa­de­ce ken­di do­ğum ye­ri olan mer­kez eya­le­tin­de bi­rin­ci ge­le­bil­miş­ti. Odin­ga ise ül­ke­nin se­kiz eya­le­tin­den al­tı­sın­da Ki­ba­ki’nin önü­ne ge­çi­yor­du. Baş­ta AB ol­mak üze­re bü­tün ya­ban­cı ve yer­li göz­lem­ci­ler, or­ta­da bü­yük bir usul­süz­lük ol­du­ğu­nu söy­le­ye­rek hü­kü­me­ti açık­ça se­çim­ler­de hi­le yap­mak­la suç­la­dı­lar.
Bü­tün bu suç­la­ma­la­ra ve mu­ha­le­fe­tin is­ya­nı­na rağ­men se­çim ko­mis­yo­nu 30 Ara­lık’ta Odin­ga’nın %44, Ki­ba­ki’nin ise %46 ora­nın­da oy al­dı­ğı­nı ve Ki­ba­ki’nin ye­ni­den dev­let baş­ka­nı se­çil­di­ği­ni açık­la­dı. Üs­te­lik Ki­ba­ki’nin Ulu­sal Bir­lik Par­ti­si (PNU) Mec­lis’te­ki 210 san­dal­ye­nin sa­de­ce 43’ünü ka­za­na­bil­miş, hü­kü­met üye­le­ri­nin ço­ğu ye­ni­den se­çi­le­me­miş­ti. Odin­ga’nın par­ti­si Tu­run­cu De­mok­ra­si Ha­re­ke­ti (ODM) ise 99 san­dal­ye ka­zan­mış­tı. Ki­ba­ki’nin iti­raz ve suç­la­ma­la­rın hiç­bi­ri­ne al­dır­ma­yıp so­nuç­la­rın ila­nı­nın he­men ar­dın­dan ale­la­ce­le ye­min et­me­si ül­ke­yi bü­yük bir kar­ma­şa­ya sü­rük­le­di. Bu so­nu­cu ke­sin­lik­le ka­bul et­me­dik­le­ri­ni ilan eden Odin­ga, Ki­ba­ki’yi dik­ta­tör ola­rak ni­te­le­di ve tüm hal­kı so­nuç­la­rı pro­tes­to et­me­ye ça­ğır­dı. An­cak so­kak­la­ra dö­kü­len Odin­ga yan­lı­la­rı­nın he­de­fi hü­kü­met­le sı­nır­lı kal­ma­dı. Öfke, Ki­ba­ki’nin de üye­si ol­du­ğu ve 1963’te­ki ba­ğım­sız­lık­tan be­ri Ken­ya’nın eko­no­mik, si­ya­si ve kül­tü­rel ha­ya­tı­nı kon­trol eden Ki­ku­yu ka­bi­le­si­ne de yö­nel­di.
Hal­bu­ki bu Do­ğu Af­ri­ka ül­ke­sin­de se­çim­le­re bü­yük umut­lar­la gi­dil­miş ve sü­reç nor­mal sey­ret­miş­ti. Çok tec­rü­be­li bir si­ya­set­çi olan ve 2002’de bü­yük bir halk des­te­ğiy­le dev­let baş­ka­nı se­çi­len 76 ya­şın­da­ki Mwai Ki­ba­ki uy­gu­la­dı­ğı Key­nes­yen po­li­ti­ka­lar ve Ba­tı’dan ge­len yar­dım­lar sa­ye­sin­de, do­ğal park­lar ve Hint Ok­ya­nu­su kı­yı­la­rın­da­ki plaj­lar­dan ge­len tu­rizm ge­lir­le­ri­ne da­ya­nan eko­no­mi­ye bü­yük bir iv­me ka­zan­dır­mış­tı. Fa­kat di­ğer yan­dan iş­siz­lik art­mış, or­ga­ni­ze suç­lar özellikle bü­yük şe­hir­le­rin gü­ven­li­ği­ni teh­dit eder ha­le gel­miş­ti. Bü­tün bu so­run­lar, se­çim kam­pan­ya­sı­nı Ki­ku­yu­la­rın yıl­lar­dır sü­ren ay­rı­ca­lık­la­rı­na son ve­rip zen­gin­li­ği bü­tün ka­bi­le­ler ara­sın­da pay­laş­tır­ma vaa­di üze­ri­ne ku­ran Odin­ga’nın se­çim­le­ri şüp­he­li bir şe­kil­de kay­bet­me­siy­le bir­le­şin­ce Pan­do­ra’nın ku­tu­su açı­lı­ver­di.
62 ya­şın­da­ki Rai­la Odin­ga çev­re­de bı­ra­kı­lan Lu­o ka­bi­le­sin­den­di ve mer­ke­zin dı­şın­da ka­lan Luh­ya, Ka­len­jin, Ki­sii gi­bi ka­bi­le­le­rin de des­te­ği­ni al­mış­tı. An­cak Odin­ga’nın, ken­di par­ti­si­ne de ay­nı is­mi ve­re­cek ka­dar esin­len­di­ği Uk­ray­na’da­ki Tu­run­cu Dev­rim’de ol­du­ğu gi­bi gös­te­ri­ler­le yönetimi pes et­tir­me stra­te­ji­si bir an­da şid­det sar­ma­lı­na dö­nüş­tü. Pro­tes­to­lar çı­ğı­rın­dan çık­tı, öf­ke­li Lu­o ve Ka­len­jin­ler baş­kent Na­iro­bi ile Ki­su­mu, El­do­ret, Na­ku­ru gi­bi bü­yük şe­hir­ler­de­ki Ki­ku­yu­la­rın ev ve iş­yer­le­ri­ni yağ­ma­la­ma­ya, oto­mo­bil­le­ri­ni yak­ma­ya ve so­kak­la­ra ba­ri­kat kur­ma­ya baş­la­dı­lar. Rift Va­di­si’nde­ki çift­lik­ler, ka­sa­ba ve köy­ler pa­la­lı çe­te­le­rin sal­dı­rı­la­rı­na uğ­ra­dı. Şim­di­ye ka­dar 800’den faz­la ki­şi ha­ya­tı­nı kay­bet­ti. 250.000 ki­şi ba­tı­da­ki ev­le­ri­ni bı­ra­kıp ül­ke­nin iç ta­raf­la­rı­na kaçmak zo­run­da kal­dı­lar, bir­çok in­san da kom­şu ül­ke Ugan­da’ya geç­ti.
 
Kabile Çatışmasının Arka Planı
Af­ri­ka’ya öz­gü kör bir et­nik nef­ret gi­bi gö­rü­nen bu olay­la­rın ar­dın­da ka­bi­le­sel gö­rü­nüm­lü bir sı­nıf ça­tış­ma­sı ya­tı­yor. Ken­ya’da si­ya­set göl­ge­si al­tın­da ya­şa­nan as­lın­da, ka­bi­le ya­pı­sı et­ra­fın­da şe­kil­le­nen bir dış­la­nan halk ile im­ti­yaz­lı züm­re ara­sın­da­ki eko­no­mik mü­ca­de­le. Ki­ba­ki’nin ik­ti­da­rı bı­rak­ma­mak için fa­ul ya­pıp oyu­nu ka­rış­tır­ma­sı, bir­bi­riy­le ke­si­şen de­rin eko­no­mik ve et­no-po­li­tik so­run­la­rı gün yü­zü­ne çı­kar­dı. Ken­ya 16. yüz­yıl­da Por­te­kiz sö­mür­ge­si ha­li­ne gel­miş, 19. yüz­yı­lın ikin­ci ya­rı­sın­da İn­gi­liz sö­mür­ge im­pa­ra­tor­lu­ğu­na dâ­hil edil­miş­ti. İn­gi­liz­le­rin 1963’te çe­ki­lir­ken ar­ka­la­rın­da bü­yük­lü kü­çük­lü 48 ka­bi­le ara­sın­da­ki den­ge­le­ri alt üst eden bir ya­pı bı­rak­ma­la­rı, bu­gün­kü et­nik hu­su­me­tin de te­me­li­ni oluş­tur­du.
İn­gi­liz­le­rin elin­de bu­lu­nan ge­niş ara­zi­ler ve çift­lik­ler, ba­ğım­sız­lık son­ra­sı top­rak­sız hal­ka da­ğı­tıl­mak ye­ri­ne Ki­ku­yu ka­bi­le­si­nin ön­de ge­len­le­ri ara­sın­da pay­laş­tı­rıl­dı. Ki­ku­yu­lar, nü­fu­sun ço­ğun­lu­ğu­nu oluş­tur­duk­la­rı Ken­ya’nın or­ta ke­sim­le­rin­den Lu­o ve Ka­len­jin­le­rin ço­ğun­luk­ta ol­duk­la­rı Ba­tı böl­ge­le­ri­ne göç et­ti­ler. İn­gi­liz­le­rin ay­rı­ca­lık­la­rı­nı Ki­ku­yu­la­ra dev­ret­me­le­ri­nin baş­lı­ca ne­de­ni, 1952-1960 ara­sın­da de­vam eden sömürgecilik kar­şı­tı Ma­u Ma­u ha­re­ke­ti­nin bü­yük öl­çü­de Ki­ku­yu­lar ta­ra­fın­dan yü­rü­tül­me­siy­di. Ni­te­kim Ken­ya’nın ilk dev­let baş­ka­nı olan Jo­mo Ken­yat­ta bir Ki­ku­yu’ydu ve ken­di ka­bi­le­si ile di­ğer kü­çük ka­bi­le­ler­den olu­şan bir bur­ju­va sı­nı­fı oluş­tur­ma­ya ça­lış­tı. 1978’de Ken­yat­ta öl­dük­ten son­ra ik­ti­da­ra ge­len Da­ni­el Arap Moi bir Ka­len­jin­’di. Fa­kat mev­cut ya­pı­yı de­ğiş­tir­mek bir ya­na 2002’de gö­re­vin­den ay­rı­lın­ca­ya ka­dar Ki­ku­yu­la­rın hâ­kim po­zis­yo­nu­nu ke­mik­leş­tir­di.
Ken­ya’nın 37 mil­yon­luk nü­fu­su ka­bi­le­ler ara­sın­da şu şe­kil­de da­ğı­lı­yor: Ki­ku­yu %22, Luh­ya %14, Lu­o %13, Ka­len­jin %12, Kam­ba %11, Ki­sii %6, Me­ru %6, di­ğer Af­ri­ka ka­bi­le­le­ri %15. Ken­ya hal­kı­nın ço­ğun­lu­ğu Hı­ris­ti­yan ol­mak­la be­ra­ber, nü­fu­sun %10’u Müs­lü­man­lar­dan olu­şu­yor. Din­sel bir ger­gin­li­ğin ya­şan­ma­dı­ğı Ken­ya’da Müs­lü­man­la­rın ço­ğun­lu­ğu, ABD’nin en ya­kın müt­te­fik­le­rin­den bi­ri olan Ken­ya hü­kü­me­ti­nin, te­rör­le mü­ca­de­le adı­na Müs­lü­man­la­ra kar­şı hu­kuk dı­şı uy­gu­la­ma­lar­da bu­lun­ma­sı ne­de­niy­le Odin­ga’yı des­tek­le­di­ler. Ken­ya, ABD’nin 11 Ey­lül son­ra­sı stra­te­ji­le­ri­nin Af­ri­ka’da­ki en önem­li mev­zi­le­rin­den bi­ri ve ABD’den her yıl 600 mil­yon do­lar­dan faz­la yar­dım alı­yor. Ka­na­da, İn­gil­te­re ve ba­zı AB ül­ke­le­ri de Ken­ya’ya her yıl mil­yon­lar­ca do­lar akı­tı­yor.
Ki­ba­ki ile Odin­ga, BM es­ki Ge­nel Sek­re­te­ri Ko­fi An­nan’ın ara­bu­lu­cu­lu­ğuy­la 24 Ocak’ta bir ara­ya ge­lip gö­rüş­tü­ler; an­cak uz­la­şı sağ­la­ya­ma­dı­lar. An­nan 26 Ocak’ta Ken­ya’da ya­şa­nan “top­lu ve sis­te­ma­tik” in­san hak­la­rı ih­lal­le­ri­ni araş­tır­mak için ulus­la­ra­ra­sı bir so­ruş­tur­ma açıl­ma­sı çağ­rı­sın­da bu­lun­du. ABD ve İn­gil­te­re, ti­ca­ri ve stra­te­jik çı­kar­la­rı açı­sın­dan ha­ya­ti önem arz eden Ken­ya’da­ki is­tik­rar­sız­lık­tan bü­yük ra­hat­sız­lık du­yu­yor; iki ra­ki­be güç pay­la­şı­mı­nın bir yo­lu­nu bul­ma­la­rı yö­nün­de bas­kı ya­pı­yor. An­cak Odin­ga ba­rı­şı te­sis et­me­nin tek yo­lu­nun ye­ni se­çim­ler ol­du­ğun­da ıs­rar eder­ken, Ki­ba­ki dev­let baş­kan­lı­ğı gö­re­vi­ni bı­rak­ma­ya ya­naş­mı­yor.
Ken­ya’da ya­şa­nan in­san­lık dra­mı git­tik­çe de­rin­le­şir­ken, ego­san­trik li­der­le­rin tak­tik he­sap­la­rı kos­ko­ca bir ül­ke­yi iç sa­va­şa gö­tü­rü­yor. Bin­ler­ce yıl bir ara­da ya­şa­mış in­san­lar, sömürgecilik ar­tı­ğı bir ya­pı­nın or­ta­sın­da kör bir kar­deş kav­ga­sının içi­ne sü­rük­le­ni­yor­lar.

Paylaş Tavsiye Et