Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (April 2008) > Dünya Ekonomi > Sosyal model ve neoliberalizm arasında Avrupa
Dünya Ekonomi
Sosyal model ve neoliberalizm arasında Avrupa
Sadık Ünay
MART ayı­nın son haf­ta­sın­da el­lin­ci yıl­dö­nü­mü kut­la­nan Av­ru­pa en­teg­ras­yon sü­re­ci; güm­rük bir­li­ği, or­tak pa­ra bi­ri­mi ve ni­ha­yet si­ya­si bir­lik an­la­mın­da hiç kuş­ku­suz son ya­rım as­ra dam­ga­sı­nı vu­ran dün­ya­nın en de­rin­lik­li ve kap­sam­lı böl­ge­sel bü­tün­leş­me pro­je­si­ni yan­sı­tı­yor. Av­ru­pa Ana­ya­sa­sı’nın halk oy­la­ma­la­rın­da red­de­dil­me­siy­le ya­şa­nan ha­yal kı­rık­lık­la­rı­na ve çe­şit­li ül­ke­ler­de yük­se­len ulu­sal sos­yo-po­li­tik di­renç ne­de­niy­le si­ya­si en­teg­ras­yo­nun de­rin­leş­me­sin­de­ki du­rak­sa­ma­ya rağ­men, AB’yi 27 üye­li dev bir bir­li­ğe çe­vi­ren coğ­ra­fi ge­niş­le­me sü­re­ci Bal­kan­lar ek­se­nin­de sü­rü­yor.
An­cak -Tür­ki­ye’nin tam üye­li­ği­ne de iti­raz eden- ki­mi çev­re­le­re gö­re ge­re­ğin­den hız­lı iler­le­yen ge­niş­le­me sü­re­ci­nin, AB’nin muğ­lak bir ta­nım­la sü­rek­li zik­re­di­len “haz­met­me ka­pa­si­te­si”ni gi­de­rek ar­tan bir güç­le zor­la­ya­ca­ğı aşi­kar. 1970’ler­den bu ya­na gi­de­rek güç­le­nen eko­no­mik kü­re­sel­leş­me dal­ga­la­rı ile ya­tı­rım, ti­ca­ret ve fi­nans alan­la­rın­da­ki li­be­ra­li­zas­yon bas­kı­la­rı al­tın­da sis­te­mik sos­yo-eko­no­mik de­ği­şim san­cı­la­rı ya­şa­yan Av­ru­pa’nın bu hız­lı ge­niş­le­me sü­re­cin­de stra­te­jik ter­cih­le­ri­ni net ola­rak or­ta­ya koy­ma­sı ge­re­ki­yor. Bu­nun te­me­lin­de de sa­vaş son­ra­sı dö­nem­de is­tik­rar ve ye­ni­den ya­pı­lan­ma odak­lı ola­rak ku­rum­sal­la­şan ve 1950 ile 1960’lar­da­ki güç­lü bü­yü­me­nin çe­kir­de­ği­ni ve re­fah dev­let­le­ri­nin meş­rui­yet te­me­li­ni oluş­tu­ran “sos­yal or­tak­lık mo­de­li”nin, Av­ru­pa’nın kü­re­sel re­ka­bet gü­cü­nü fren­le­yen bir yük ve prob­lem kay­na­ğı ola­rak gö­rül­me­ye baş­lan­ma­sı ya­tı­yor.
Av­ru­pa en­teg­ras­yon sü­re­ci­nin va­ra­ca­ğı nok­ta ve en­teg­re bir ak­tör ola­rak AB’nin ala­ca­ğı eko­no­mi-po­li­tik ka­rak­ter üze­rin­de 1980’ler ve 1990’la­rın ilk ya­rı­sı bo­yun­ca ne­oli­be­ral, neo­mer­kan­ti­list ve sos­yal de­mok­rat grup­lar ara­sın­da de­vam eden mü­ca­de­le­nin, ulus­la­ra­ra­sı eko­no­mi-po­li­tik kon­jonk­tü­rün de et­ki­siy­le, ne­oli­be­ral­ler le­hi­ne so­nuç­lan­dı­ğı söy­le­ne­bi­lir. Böl­ge­sel ko­ru­ma­cı­lık ek­se­nin­de lo­bi ya­pan grup­lar ile ge­niş çap­lı re­fah dev­let­le­ri­nin fark­lı sı­nıf­lar ara­sın­da or­tak­lık man­ta­li­te­siy­le sür­dü­rül­me­si­ni sa­vu­nan çev­re­ler, ka­mu po­li­ti­ka­la­rı­nı yön­len­dir­me sa­va­şın­da ge­ri çe­kil­me ha­lin­de. “Mo­ral üs­tün­lük”, ted­ri­cen kü­re­sel eko­no­mik sis­tem için­de baş ak­tör ol­ma­yı he­def­le­yen AB’nin ra­kip­le­rin­den ge­ri­de kal­ma­ma­sı için pi­ya­sa di­sip­li­ni ve et­kin ser­ma­ye bi­ri­ki­mi­ni ön­ce­le­yen ne­oli­be­ral po­li­ti­ka­la­ra odak­lan­ma­sı­nı sa­lık ve­ren çev­re­le­re ka­yı­yor. Aka­de­mik, si­ya­si ve iş çev­re­le­ri­nin et­kin ola­rak ta­şı­dı­ğı ne­oli­be­ral ajan­da, pi­ya­sa dos­tu po­li­ti­ka­la­rın hız­la ha­ya­ta ge­çi­ril­me­si ve bu bağ­lam­da Av­ru­pa’da­ki kap­sam­lı sos­yal gü­ven­lik sis­tem­le­ri­nin da­ral­tıl­ma­sı­nı, kü­re­sel eko­no­mik re­ka­bet­te yer al­ma­nın ol­maz­sa ol­maz ko­şu­lu ola­rak sun­mak­ta ga­yet ba­şa­rı­lı. Bu ba­şa­rı si­ya­si alan­da­ki önem­li de­ği­şik­lik­le­ri de te­tik­li­yor.
Bu bağ­lam­da önem­li bir ze­min kay­ma­sı, İn­gil­te­re’de­ki İş­çi Par­ti­si gi­bi ki­mi sos­yal de­mok­rat ha­re­ket­le­rin Av­ru­pa sos­yal mo­de­li­nin da­yan­dı­ğı pren­sip­ler­le ara­sı­na me­sa­fe ko­ya­rak ne­oli­be­ral re­for­mun ön­cü­lü­ğü­ne gi­riş­me­siy­di. İn­gil­te­re’nin öna­yak ol­ma­sıy­la 2000 yı­lın­da ka­bul edi­len ve AB’nin ge­le­cek on yıl­da­ki sos­yo-eko­no­mik po­li­ti­ka yö­rün­ge­si­nin te­mel iti­ba­rıy­la ne­oli­be­ral bir doğ­rul­tu­ya kay­dı­rıl­ma­sı­nı ifa­de eden “Liz­bon Ajan­da­sı” bu an­lam­da bir mi­henk ta­şı ol­du. “AB’yi 2010 yı­lın­da dün­ya­nın en re­ka­bet­çi, di­na­mik ve bil­gi­ye da­ya­lı eko­no­mi­si yap­ma” he­de­fi­nin res­men gün­de­me alın­ma­sı as­lın­da bü­yü­me, is­tih­dam, AR-GE har­ca­ma­la­rı gi­bi so­mut ba­zı eko­no­mik he­def­le­rin Av­ru­pa ça­pın­da ger­çek­leş­ti­ril­me­sin­den zi­ya­de, bir­li­ğin eko­no­mik ve sos­yal po­li­ti­ka ön­ce­lik­le­ri­nin ge­le­cek dö­nem­de ala­ca­ğı bi­çim ile il­gi­li bir ni­yet ifa­de­si­ni yan­sıt­mak­tay­dı. Bu ni­yet ifa­de­si­nin, AB’nin lo­ko­mo­tif eko­no­mi­le­ri Al­man­ya ve Fran­sa’nın sos­yal or­tak­lık pren­si­bi­ne da­ya­lı ulu­sal sis­tem­le­ri­ni re­for­me et­mek­te ya­şa­dık­la­rı si­ya­si zor­luk­la­rın zir­ve­ye ulaş­tı­ğı bir dö­nem­de or­ta­ya kon­ma­sı da ma­ni­dar­dı.
Re­fah dev­le­ti odak­lı AB çev­re­le­ri­ne ve­ri­len me­sa­jın özü şuy­du: Av­ru­pa’nın ABD, Çin ve Ja­pon­ya gi­bi kü­re­sel ra­kip­le­ri­ne na­za­ran ya­şa­dı­ğı du­ra­ğan­lık ya da ‘eu­rosk­le­ro­sis’in baş­lı­ca kay­na­ğı, ki­şi­sel gi­ri­şim­ci­lik ka­nal­la­rı­nı tı­ka­yan sos­yal gü­ven­lik sis­tem­le­ri ve iş­ve­ren-iş­gü­cü-dev­let üç­ge­ni­ne da­ya­lı üç­lü ka­rar al­ma me­ka­niz­ma­la­rı­nın bas­kın­lı­ğı­dır. Ne­oli­be­ral po­li­ti­ka­lar ek­se­nin­de dev­le­tin ro­lü­nün kı­sıt­lan­dı­ğı Ame­ri­kan tar­zı bir sos­yo-eko­no­mik ya­pı­ya ge­çil­me­si kü­re­sel re­ka­bet­te et­kin bir ak­tör ola­bil­mek için ka­çı­nıl­maz­dır. Liz­bon Ajan­da­sı’nın ka­bu­lü Tony Bla­ir ve li­be­ral sos­yal de­mok­rat çev­re­le­rin Av­ru­pa are­na­sın­da o dö­nem­de­ki en önem­li za­fer­le­rin­den bi­ri ola­rak ka­bul edil­miş ol­sa da, ara­dan ge­çen ye­di yıl ve on­ca sos­yo-po­li­tik ba­di­re­den son­ra AB’nin Liz­bon he­def­le­rin­den ve kü­re­sel eko­no­mi li­der­li­ğin­den ol­duk­ça uzak­ta ol­du­ğu­nu gör­mek hiç de şa­şır­tı­cı de­ğil. Salt eko­no­mik ras­yo­na­li­te ile si­ya­si ya­pı­nın ve otur­muş sos­yal ka­bul­le­rin ay­nı hız­da de­ğiş­me­si­nin bek­le­ne­me­ye­ce­ği ger­çe­ği de bu ve­si­le ile tek­rar or­ta­ya çık­mış ol­du.
Ne­oli­be­ral di­sip­lin ile sos­yal mo­del ara­sın­da bo­ca­la­yan AB’nin kü­re­sel eko­no­mi­de­ki ko­nu­mu ile il­gi­li kar­şı­laş­tır­ma­lı bil­gi­le­ri içe­ren önem­li bir ra­por Mart ayın­da Av­ru­pa sa­na­yi ve ti­ca­ret oda­la­rı­nı bir ara­ya ge­ti­ren en bü­yük plat­form olan Eu­roc­ham­bres ta­ra­fın­dan açık­lan­dı. Av­ru­pa ça­pın­da ne­oli­be­ral re­form ala­nın­da son yıl­la­rın en et­kin bas­kı grup­la­rın­dan bi­ri ola­rak bi­li­nen Eu­roc­ham­bres ra­po­ru­na gö­re, AB’nin bu­gün­kü ge­lir se­vi­ye­si­ne ABD ta­ra­fın­dan 1985’te; is­tih­dam ve AR-GE har­ca­ma­la­rı se­vi­ye­si­ne 1978’de; ça­lı­şan ba­şı­na ve­rim­li­lik se­vi­ye­si­ne 1989’­da; in­ter­net kul­la­nım ora­nı­na ise 2002’de ula­şıl­mış­tı. AB ile ABD ara­sın­da­ki eko­no­mik me­sa­fe­nin bir­çok pa­ra­met­re ba­zın­da gi­de­rek açıl­dı­ğı­na dik­kat çe­ki­len ra­por­da, Liz­bon’da be­lir­le­nen bi­rin­cil ve ikin­cil he­def­le­re ulaş­ma­nın Av­ru­pa’nın ha­li­ha­zır­da­ki eko­no­mik per­for­man­sıy­la im­kan­sız ol­du­ğu da vur­gu­lan­mak­ta. Ba­zı AB ül­ke­le­ri­nin bü­yü­me, is­tih­dam ve ve­rim­li­lik gi­bi önem­li gös­ter­ge­ler­de sağ­la­dık­la­rı iyi­leş­me­le­re ve son iki yıl­dır sü­ren olum­lu eko­no­mik kon­jonk­tü­re rağ­men, 27 üye­ye ula­şan AB’nin ABD’nin 2005’te ger­çek­leş­tir­di­ği ge­lir, is­tih­dam, ve­rim­li­lik ve AR-GE ya­tı­rım se­vi­ye­le­ri­ni 2010 yı­lın­da da­hi ya­ka­la­ma­sı­nın zor gö­rün­dü­ğü­ne dik­kat çe­ki­li­yor. Bu­na, Çin’de yük­sek bü­yü­me ora­nı­na ek ola­rak AR-GE ya­tı­rım­la­rı­nın da AB dü­ze­yi­ni aş­mak üze­re ol­du­ğu bil­gi­si ek­le­ne­rek du­ru­mun alarm ve­ri­ci bo­yut­la­rı ser­gi­le­ni­yor.
Eu­roc­ham­bres ra­po­ru­nun teş­his­le­ri çok da şa­şır­tı­cı de­ğil ve AB’nin ulus­la­ra­ra­sı re­ka­bet­te­ki ko­nu­mu­nu tas­vir et­me nok­ta­sın­da ye­rin­de gö­rü­nü­yor. An­cak öne­ri­len te­da­vi me­tot­la­rı söz ko­nu­su ol­du­ğun­da ay­nı şey­le­ri söy­le­mek ko­lay de­ğil. Ör­ne­ğin, re­ka­bet gü­cü­nün art­tı­rıl­ma­sı için et­kin de­ne­tim ve ye­ni­lik (ino­vas­yon) des­tek­le­ri ya­nın­da “Av­ru­pa Sos­yal Mo­de­li’nin Mo­der­ni­zas­yo­nu” öne­ri­si­nin su­nul­ma­sı, AB için­de­ki sos­yo-eko­no­mik mev­zi sa­vaş­la­rı­nın bü­tün hı­zıy­la de­vam et­ti­ği­ni or­ta­ya ko­yu­yor. Son tah­lil­de, kü­re­sel eko­no­mik re­ka­bet­te ba­şat ak­tör ol­mak ile Av­ru­pa top­lu­mu­nun sos­yo-eko­no­mik stan­dart­la­rı ara­sın­da ka­bul edi­le­bi­lir bir den­ge kur­ma­nın Av­ru­pa­lı ka­rar alı­cı­la­rın bun­dan son­ra­ki dö­nem­de de baş­lı­ca gün­dem mad­de­si­ni oluş­tur­ma­ya de­vam ede­ce­ği söy­le­ne­bi­lir.

Paylaş Tavsiye Et