Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (May 2008) > Türkiye Ekonomi > İstanbul, Merkez’in gölgesinde kaldı
Türkiye Ekonomi
İstanbul, Merkez’in gölgesinde kaldı
Ömer Faruk Güler
BİR yer­den baş­ka bir ye­re ta­şın­mak ger­çek­ten de zor. Dert et­me­mek müm­kün de­ğil. Bir Ja­pon ata­sö­zü “Üç ta­şın­ma, bir yan­gı­na be­del­dir” der. Bu yüz­den ol­sa ge­rek haf­ta­lar­dır Mer­kez Ban­ka­sı’nın İs­tan­bul’a ta­şın­ma­sı­nı tar­tı­şı­yo­ruz. Da­ha ta­şı­na­ma­dan or­ta­lık yan­gın ye­ri­ne dön­müş gö­zü­kü­yor. Tar­tış­ma­ya ka­tıl­ma­yan yok gi­bi. Hü­kü­met­ten mu­ha­le­fe­te; ban­ka­cı­dan em­lak­çı­ya ka­dar her­kes işin için­de. An­cak tar­tış­ma­la­rın içe­ri­ği­nin ta­raf­lar ka­dar zen­gin ol­du­ğu­nu söy­le­mek pek de müm­kün gö­rün­mü­yor.
Bun­ca gü­rül­tü­nün bir ne­de­ni de Tür­ki­ye Cum­hu­ri­ye­ti Mer­kez Ban­ka­sı’na at­fe­di­len imaj­la il­gi­li. Bir ta­raf­ta “Mer­kez Ban­ka­sı’nın ye­ri, Cum­hu­ri­yet’in baş­ken­ti­dir” gö­rü­şü hâ­kim. Bu yö­nüy­le tar­tış­ma, ol­duk­ça alı­şıl­dık bi­çim­de, sim­ge­ler üze­rin­den yü­rü­tü­len bir re­jim tar­tış­ma­sı­na dö­nü­şü­yor. Ta­raf­la­rın çok, içe­ri­ği­nin az ol­ma­sı da bu­ra­dan kay­nak­la­nı­yor. İl­gi­li il­gi­siz on­ca ki­şi­nin zih­nî ar­ka pla­nın­da da bu ta­raf­tar­lık ha­li hâ­kim.
Tar­tış­ma­lar­da içe­ri­ğin za­yıf­lı­ğı­nın bir baş­ka ne­de­ni de, İs­tan­bul’u ulus­la­ra­ra­sı bir fi­nans mer­ke­zi­ne dö­nüş­tür­me pro­je­si­nin ye­te­rin­ce an­la­tı­la­ma­ma­sı. Tür­ki­ye’de bu ko­nu­da sa­de­ce Ban­ka­lar Bir­li­ği’nin ha­zır­lat­tı­ğı bir ça­lış­ma bu­lu­nu­yor. Bu­nun öte­sin­de hü­kü­met ta­ra­fın­dan sa­hip­le­ni­len, ar­tı­la­rı ve ek­si­le­riy­le net­leş­miş bir yol ha­ri­ta­sı ka­mu­oyuy­la ye­te­rin­ce pay­la­şı­la­ma­dı. Viz­yon ola­rak ol­duk­ça an­lam­lı olan bu he­de­fin ope­ras­yo­nel ayak­la­rı net­leş­ti­ri­le­me­di. Böy­le­ce fi­nans­la il­gi­li ku­rum­la­rın An­ka­ra’dan İs­tan­bul’a ta­şın­ma­sıy­la İs­tan­bul’un fi­nans mer­ke­zi­ne dö­nü­şe­ce­ği gi­bi yan­lış bir al­gı oluş­tu. Ta­şın­ma tar­tış­ma­la­rı fi­nans mer­ke­zi pro­je­si­ni göl­ge­de bı­rak­tı.
Ulus­la­ra­ra­sı fi­nans mer­kez­le­ri te­sa­dü­fen or­ta­ya çık­mı­yor kuş­ku­suz. Ce­nev­re Üni­ver­si­te­si’nden Prof. Yo­us­sef Cas­sis’e gö­re, Ams­ter­dam, Lon­dra ve New York tec­rü­be­le­ri uzun va­de­de üç fak­tö­rü öne çı­ka­rı­yor: Bi­rin­ci­si, fi­nans mer­kez­le­ri eko­no­mi­nin güç­lü ol­du­ğu ül­ke­ler­de or­ta­ya çı­kı­yor. Kü­re­sel eko­no­mik gü­cü yük­se­len ül­ke­le­rin şe­hir­le­ri de bun­dan pay alı­yor. İkin­ci bir özel­lik, söz ko­nu­su şe­hir­le­rin baş­ta sa­vaş ol­mak üze­re tüm si­ya­si is­tik­rar­sız­lık­lar­dan uzak dur­ma­la­rı. Zi­ra pa­ra, is­tik­rar­lı ve gü­ven­li li­man­la­rı ter­cih edi­yor. Son bir özel­lik ise fi­nans mer­kez­le­ri­nin ge­liş­miş bir hu­ku­ki ve tek­no­lo­jik alt­ya­pı ile ni­te­lik­li in­san gü­cü­nün bu­lun­du­ğu şe­hir­le­ri ter­cih et­me­si. Uzun va­de­de an­lam­lı olan bu fak­tör­le­re, ge­çi­ci an­cak kı­sa va­de­de et­ki­li olan (il­gi­li mev­zu­at­ta ya­pı­la­cak de­ği­şik­lik­ler­le bir teş­vik sis­te­mi ge­liş­tir­mek gi­bi) baş­ka un­sur­la­rı da ek­le­mek müm­kün. Ver­gi ve ben­ze­ri yük­le­rin dü­şük ol­du­ğu, ser­ma­ye­nin ra­hat­ça do­la­şa­bil­di­ği ül­ke­ler, ser­ma­ye­yi da­ha ra­hat çe­ki­yor.
Bu açı­dan İs­tan­bul’un da­ha doğ­ru­su Tür­ki­ye’nin po­tan­si­ye­li var kuş­ku­suz. Son yıl­lar­da ser­gi­le­nen ge­rek si­ya­si ve eko­no­mik is­tik­rar, ge­rek­se dış po­li­ti­ka­da­ki ba­şa­rı­lar umut ve­ri­ci. An­cak hem böl­ge­sel hem de kü­re­sel öl­çek­te kat edil­me­si ge­re­ken me­sa­fe­ler çok faz­la. Ban­ka­lar Bir­li­ği’nin ça­lış­ma­sın­da bun­lar­dan ba­zı­la­rı ön pla­na çı­kı­yor. Ör­ne­ğin, si­ya­si ve eko­no­mik is­tik­rar, ya­sal or­tam ve iş yap­ma ko­lay­lı­ğı gi­bi fak­tör­ler açı­sın­dan İs­tan­bul ra­kip­le­ri­ne gö­re de­za­van­taj­lı.
İs­tan­bul’un böl­ge­de­ki baş­lı­ca ra­kip­le­ri Du­ba­i, Bah­reyn ve Ka­tar. Kör­fez ül­ke­le­ri uzun bir za­man­dır böl­ge­nin fi­nan­sal mer­ke­zi ol­mak için ya­rı­şı­yor­lar. Bu an­lam­da hem ya­sal dü­zen­le­me ve yü­küm­lü­lük­ler açı­sın­dan ca­zip­ler, hem de fa­iz­siz ban­ka­cı­lık/fi­nans hiz­met­le­riy­le bir­çok açı­dan ön­cü­ler. Tek­no­lo­jik alt­ya­pı da dâ­hil kı­sa va­de­de et­ki­li ola­bi­le­cek teş­vik ve dü­zen­le­me­le­ri sağ­la­dı­lar. Böl­ge­nin Sin­ga­pur’u ya da Hong Kong’u gi­bi­ler. Fa­iz­siz fi­nan­sın mer­ke­zi ol­ma­ya ça­lı­şan baş­ka ül­ke­ler de var. Özel­lik­le Ma­lez­ya bu ko­nu­da çok azim­li. Da­ha şim­di­den bir çe­şit fa­iz­siz tah­vil olan “su­kuk” pi­ya­sa­la­rı­nın bü­yük­lü­ğü 50 mil­yar do­la­rı geç­miş du­rum­da. Kua­la Lum­pur’un fi­nans mer­ke­zi he­de­fi, di­ğer­le­rin­de ol­du­ğu gi­bi hü­kü­me­tin­den mer­kez ban­ka­sı­na ka­dar her ke­si­min des­te­ği­ni alı­yor.
Tür­ki­ye, dün­ya­nın en bü­yük 20 eko­no­mi­si ara­sın­da yer alı­yor; an­cak ha­len fi­nan­sal bir mer­kez de­ğil. En­deks­le­re gö­re İs­tan­bul ilk 50’de bi­le yok. As­lın­da fi­nan­sal öl­çek an­la­mın­da ken­di coğ­raf­ya­mı­zın de­ğil Sin­ga­pur’u, bir New York’u ya da Lon­dra’sı ola­bi­le­cek den­li bü­yük bir ül­ke­yiz. Bu­nu sağ­la­ma­nın yo­lu da ken­di­siy­le ve çev­re­siy­le ba­rı­şık bir Tür­ki­ye’den ge­çi­yor. Si­ya­si, kül­tü­rel ve eko­no­mik ola­rak uz­la­şı­yı ve is­tik­ra­rı sağ­la­mış bir Tür­ki­ye, mer­kez ola­bi­lir. An­cak böy­le bir Tür­ki­ye ener­ji­si­ni doğ­ru za­man­da, doğ­ru yer­le­re ka­na­li­ze ede­bi­lir. Bu ko­şul­lar kü­re­sel bir mer­kez ol­ma­nın, ol­maz­sa ol­maz­la­rı­dır.
Şim­di­lik ya­pıl­ma­sı ge­re­ken, “fi­nan­sal bir mer­kez ola­rak İs­tan­bul” pro­je­si­nin ka­mu­oyu­na açık­ça an­la­tıl­ma­sı, pay­la­şıl­ma­sı ve ik­na edil­me­si­dir. Böy­le­lik­le her­ke­sin, bu­ra­da­ki he­de­fi ve ka­zan­cı gör­me­si sağ­lan­ma­lı­dır. Viz­yon, an­cak pay­la­şıl­dık­ça ba­şa­rı şan­sı bu­lur. İle­ti­şim ve iş­bir­li­ğiy­le en­gel­le­rin ço­ğu aşı­la­cak­tır. Bel­ki de bu­na en çok ih­ti­yaç du­yan, ka­mu ku­rum ve ku­ru­luş­la­rı­dır. Böy­le­ce Mer­kez Ban­ka­sı da bu viz­yo­na say­gı du­ya­cak ve sa­hip­le­ne­cek­tir. Tıp­kı di­ğer ül­ke mer­kez ban­ka­la­rı­nın yap­tı­ğı gi­bi. So­nuç­ta fi­nan­sal is­tik­ra­rın sağ­lan­ma­sın­dan öde­me­ler sis­te­mi­nin sağ­lık­lı iş­le­yi­şi­ne ka­dar bir­çok iş Mer­kez Ban­ka­sı’nın so­rum­lu­lu­ğun­da­dır. Mer­kez ban­ka­la­rı, fi­nan­sal pi­ya­sa­la­rın en önem­li ak­tör­le­ri­dir. On­lar özel ku­rum­lar­dır. Her yer­de ya da hiçbir yer­de ola­bi­lir­ler. Önem­li olan ih­ti­yaç duy­du­ğu­nuz­da ya­nı ba­şı­nız­da ol­ma­la­rı­dır. Kuş­ku­suz Mer­kez Ban­ka­sı’nın İs­tan­bul’a ta­şın­ma­sı onu mer­kez yap­maz. İs­tan­bul, za­ten mer­ke­zin ta ken­di­si­dir.

Paylaş Tavsiye Et