Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (September 2008) > Dünya Siyaset > Afrika’da yükselen güç Türkiye
Dünya Siyaset
Afrika’da yükselen güç Türkiye
Z. Tuba Kor
OR­TA­DO­ĞU’NUN bit­mek tü­ken­mek bil­me­yen kan­lı gün­de­mi­nin dün­ya­yı meş­gul et­ti­ği son yıl­lar­da Af­ri­ka, ses­siz se­da­sız kü­re­sel re­ka­be­tin ye­ni mer­ke­zi ha­li­ne gel­di. Son iki se­ne­dir ABD, AB, Çin, Hin­dis­tan, Ja­pon­ya baş­ta ol­mak üze­re pek çok ül­ke­nin li­der­le­ri, ade­ta bir­bir­le­riy­le ya­rı­şır­ca­sı­na ar­dı ar­dı­na kı­ta­yı zi­ya­ret edi­yor, çe­şit­li an­laş­ma­la­ra im­za atı­yor; Af­ri­ka­lı li­der­le­ri ül­ke­le­rin­de ağır­la­ya­rak zir­ve­le­re ev sa­hip­li­ği ya­pı­yor. Sö­mür­ge­ci güç­ler ola­rak za­ten kı­ta­da es­ki­den be­ri güç­lü bir şe­kil­de var­lı­ğı­nı sür­dü­ren AB ül­ke­le­ri­nin ya­nı sı­ra 90’lı yıl­lar­la bir­lik­te Çin, Ja­pon­ya, Hin­dis­tan, Gü­ney Ko­re ve Bre­zil­ya da Af­ri­ka pa­za­rı­na gir­di ve stra­te­jik or­tak­lık dü­ze­yin­de iliş­ki­le­ri ge­liş­tir­di. Ha­li­ha­zır­da Af­ri­ka üze­rin­de en bü­yük re­ka­bet ABD ile Çin ara­sın­da ce­re­yan edi­yor ve bu re­ka­bet önü­müz­de­ki dö­nem­de kı­ta­nın ka­de­ri­ni doğ­ru­dan et­ki­le­ye­cek gi­bi gö­rü­nü­yor. Son dö­nem­de kı­tay­la iliş­ki­le­ri­ni hız­la ge­liş­ti­ren ve geç de ol­sa denk­le­me gir­me­yi ba­şa­ran ye­ni güç ise Tür­ki­ye.
Af­ri­ka’nın bir bü­tün ola­rak Türk dı­şiş­le­ri­nin kap­sa­ma ala­nı­na gir­me­si as­lın­da çok es­ki de­ğil. Ara­lık 1997’de­ki Lük­sem­burg Zir­ve­si’nde Tür­ki­ye’nin AB’den dış­lan­ma­sı­nın şo­ku bun­da et­ki­li ol­du. 1998’le bir­lik­te İs­ma­il Cem ön­cü­lü­ğün­de­ki Dı­şiş­le­ri Ba­kan­lı­ğı, bir yan­dan kom­şu­lar­la ge­ri­lim­le­ri yu­mu­şat­ma ve Arap ül­ke­le­riy­le di­ya­log ara­yı­şı­na gir­di, di­ğer yan­dan da­ha ön­ce ih­mal edi­len böl­ge­le­re açı­lım yap­tı. Bu çer­çe­ve­de “Af­ri­ka Ey­lem Pla­nı” ha­zır­lan­dı ve çe­şit­li zi­ya­ret­ler ger­çek­leş­ti­ril­di. An­cak si­ya­si ve eko­no­mik is­tik­rar­sız­lı­ğın de­vam et­ti­ği bir or­tam­da, plan­lı ve kap­sam­lı bir gi­ri­şim­den zi­ya­de tep­ki­sel ter­cih­ler­le şe­kil­le­nen bu adım­la­rın ba­şa­rı­sı sı­nır­lı kal­dı. Ağır iş­le­yen sü­re­ce iv­me ka­zan­dı­ran asıl ge­liş­me ise, AKP hü­kü­me­ti­nin Ara­lık 2004’te AB’den mü­za­ke­re ta­ri­hi al­ma­sı­nın he­men ardın­dan 2005’i “Af­ri­ka Yı­lı” ilan et­me­si ol­du. Böy­le­ce 1980’ler­den bu ya­na Ku­zey Af­ri­ka’yla iliş­ki­le­ri­ni ge­liş­tir­mek­le ye­ti­nen An­ka­ra, Sah­ra Al­tı Af­ri­ka’ya ilk kez açıl­dı. Tür­ki­ye’nin 12 Ni­san 2005’te Af­ri­ka Bir­li­ği’nden “göz­lem­ci ül­ke” sta­tü­sü al­ma­sı­nın ar­dın­dan gi­de­rek ar­tan kar­şı­lık­lı üst dü­zey zi­ya­ret­ler ve im­za­la­nan an­laş­ma­lar­la her alan­da iliş­ki­le­rin hu­ku­ki ze­mi­ni te­sis edil­me­ye baş­lan­dı.
Tür­ki­ye-Af­ri­ka iliş­ki­le­ri­nin zir­ve­ye çık­tı­ğı se­ne ise 2008 ol­du. Ön­ce 31 Ocak-2 Şu­bat ta­rih­le­rin­de ger­çek­leş­ti­ri­len Af­ri­ka Bir­li­ği Zir­ve­si’nde Tür­ki­ye “stra­te­jik or­tak” ola­rak ka­bul edil­di. Ar­dın­dan 14-15 Ma­yıs’taki top­lan­tı­da Af­ri­ka Kal­kın­ma Ban­ka­sı ve Af­ri­ka Kal­kın­ma Fo­nu’na his­se­dar üye ol­du; böy­le­ce Türk işa­dam­la­rı­nın kı­ta­da da­ha gü­ven­le ya­tı­rım yap­ma­la­rı­nın önü açıl­dı.
Ku­zey Af­ri­ka ül­ke­le­riy­le za­ten uzun se­ne­ler­dir dip­lo­ma­tik ve eko­no­mik iliş­ki­le­ri mev­cut olan Tür­ki­ye’nin, Sah­ra Al­tı ül­ke­le­riy­le iliş­ki­sin­de gel­di­ği nok­ta­yı de­ğer­len­dir­mek ge­re­kir: Ha­li­ha­zır­da böl­ge­de ye­di bü­yü­kel­çi­li­ği bu­lu­nan An­ka­ra, 2009 so­nu­na ka­dar 15 ül­ke­de da­ha bü­yü­kel­çi­lik aça­cak. Ti­ca­ret hac­mi 2000 yı­lın­da 742 mil­yon do­lar iken 2007’de 6 mil­yar do­la­ra yük­sel­di; 2010 he­de­fi ise 30 mil­yar do­lar. Kı­ta­da yüz­ler­ce Türk şir­ke­ti bu­lu­nu­yor. Bun­la­rın doğ­ru­dan ya­tı­rım­la­rı 500 mil­yon do­la­rı aşı­yor. Sa­de­ce 2007’de Türk mü­te­ah­hit­le­ri­nin üst­len­dik­le­ri pro­je­le­rin top­lam de­ğe­ri 5,8 mil­yar do­lar­dı. Türk İş­bir­li­ği ve Kal­kın­ma İda­re­si (Tİ­KA), 2005’te Eti­yop­ya/Ad­dis Aba­ba’da, 2006’da Su­dan/Har­tum’da ve 2007’de Se­ne­gal/Da­kar’da aç­tı­ğı ofis­ler­le ilk kez kı­ta­ya gi­re­rek, in­sa­ni-kal­kın­ma yar­dım­la­rıy­la ve ye­ni­den ya­pı­lan­dır­ma prog­ram­la­rıy­la kro­nik­leş­miş prob­lem­le­rin çö­zü­mü için adım­lar atı­yor. Tür­ki­ye’nin 2005’ten bu ya­na Af­ri­ka ül­ke­le­ri­ne yap­tı­ğı kal­kın­ma yar­dım­la­rı 600-750 mil­yon do­la­ra ulaş­tı. Af­ri­ka’ya açı­lı­mın di­ğer bir aya­ğı­nı oluş­tu­ran STK’la­rın fa­ali­yet­le­ri de ek­le­nin­ce top­lam yar­dım­lar 1-1,5 mil­yar do­lar ara­sın­da sey­re­di­yor.
Af­ri­ka ile iliş­ki­le­rin bir­kaç se­ne­de bu öl­çü­de iler­le­me­sin­de, hü­kü­me­tin de teş­vi­kiy­le iş dün­ya­sı­nın, in­sa­ni yar­dım ku­ru­luş­la­rı­nın, araş­tır­ma mer­kez­le­ri­nin ve çe­şit­li der­nek­le­rin ak­tif fa­ali­yet­le­ri­nin et­ki­si bü­yük. Tür­kas­ya Stra­te­jik Araş­tır­ma­lar Mer­ke­zi 2005’ten bu ya­na Ulus­la­ra­ra­sı Af­ri­ka Kon­gre­si dü­zen­li­yor. Tür­ki­ye İşa­dam­la­rı ve Sa­na­yi­ci­ler Kon­fe­de­ras­yo­nu, Türk ve Af­ri­ka­lı işa­dam­la­rı­nı üç se­ne­dir Tür­ki­ye-Af­ri­ka Dış Ti­ca­ret Köp­rü­sü top­lan­tı­la­rın­da bir ara­ya ge­ti­ri­yor. Di­ya­net İş­le­ri Baş­kan­lı­ğı da Ka­sım 2006’da Af­ri­ka ül­ke­le­rin­den Müs­lü­man di­nî li­der­le­ri İs­tan­bul’da bu­luş­tur­du. Kı­sa­ca iliş­ki­ler sa­de­ce ka­rar alı­cı­lar dü­ze­yin­de iler­le­mi­yor, hız­la ta­ba­na da ya­yı­lı­yor.
Sa­de­ce Ağus­tos 2008’de bir haf­ta için­de İs­tan­bul’da üç ay­rı bu­luş­ma ter­tip edil­di: 14-16 Ağus­tos’ta Tür­ki­ye-Af­ri­ka Si­vil Top­lum Ku­ru­luş­la­rı Fo­ru­mu, 19-20 Ağus­tos’ta Tür­ki­ye-Af­ri­ka İş Fo­ru­mu ve 18-21 Ağus­tos’ta Bi­rin­ci Tür­ki­ye-Af­ri­ka İş­bir­li­ği Zir­ve­si. Ta­raf­lar ara­sın­da iş­bir­li­ği­ni ku­rum­sal­laş­tır­mak üze­re, 175 STK’nın ka­tıl­dı­ğı ilk fo­rum­da Ulus­la­ra­ra­sı Si­vil Top­lum Ku­ru­luş­la­rı ve İş­bir­li­ği Plat­for­mu oluş­tu­rul­ma­sı­na; oda baş­kan­la­rı ve işa­dam­la­rı­nın bir ara­ya gel­di­ği iş fo­ru­mun­da ise Tür­ki­ye-Af­ri­ka Oda­sı ku­rul­ma­sı­na ka­rar ve­ril­di. 53 Af­ri­ka ül­ke­sin­den 50’si­nin ba­kan­la­rı ile dev­let ve hü­kü­met baş­kan­la­rı­nın ka­tı­lı­mıy­la ger­çek­leş­ti­ri­len iş­bir­li­ği zir­ve­si ise, kı­tay­la iliş­ki­le­rin gel­di­ği nok­ta açı­sın­dan ol­duk­ça önem­liy­di. Zi­ra bu dü­zey­de bir ka­tı­lım, da­ha ön­ce sa­de­ce Pe­kin’de dü­zen­le­nen Çin-Af­ri­ka bu­luş­ma­sın­da ger­çek­leş­miş­ti. Ge­nel­de Türk yet­ki­li­le­rin gös­ter­di­ği ya­kın il­gi, özel­de ise Cum­hur­baş­ka­nı Ab­dul­lah Gül’ün bü­tün ül­ke­le­rin tem­sil­ci­le­riy­le ay­rı ay­rı gö­rüş­me­si Af­ri­ka­lı mi­sa­fir­le­ri ol­duk­ça mem­nun et­ti. Zir­ve so­nun­da, kap­sam­lı bir iş­bir­li­ği­ni ön­gö­ren “İs­tan­bul Dek­la­ras­yo­nu” ile “Tür­ki­ye-Af­ri­ka Or­tak­lı­ğı Çer­çe­ve Bel­ge­si” açık­lan­dı ve her beş se­ne­de bir iş­bir­li­ği zir­ve­si­nin top­lan­ma­sı ka­rar­laş­tı­rıl­dı. Her ne ka­dar zir­ve, Türk ba­sı­nı­nın “soy­kı­rım­cı Be­şir” ha­ber­le­ri­nin göl­ge­sin­de kal­sa da, ge­rek kı­tay­la iliş­ki­le­rin ge­le­ce­ği ge­rek­se Ekim ayın­da ya­pı­la­cak olan 2009-2010 dö­ne­mi için BM Gü­ven­lik Kon­se­yi ge­çi­ci üye­li­ği se­çim­le­rin­den ev­vel Tür­ki­ye’nin Af­ri­ka­lı­la­ra ta­nı­tıl­ma­sı açı­sın­dan ol­duk­ça ba­şa­rı­lıy­dı.
Tür­ki­ye’nin gi­ri­şim­le­ri kı­ta­da bü­yük bir te­vec­cüh top­lu­yor. Bun­da bü­yük güç­le­rin ener­ji ih­ti­yaç­la­rı­nı da­ha gü­ven­li bir şe­kil­de kar­şı­la­mak ve el­de kal­mış ucuz ve ka­li­te­siz mal­la­rı­nı sat­mak için Af­ri­ka’yı iyi bir pa­zar ola­rak gö­ren an­la­yı­şı­na kar­şı, Tür­ki­ye’nin iliş­ki­le­re “eşit­lik ve kar­şı­lık­lı ya­rar üze­ri­ne ku­ru­lu uzun va­de­li ve is­tik­rar­lı bir or­tak­lık” çer­çe­ve­sin­de yak­laş­tı­ğı­na Af­ri­ka­lı­la­rı ik­na et­me­si et­ki­li ol­du. Tür­ki­ye’nin sö­mür­ge­ci bir geç­mi­şi­nin ol­ma­ma­sı da bu­nu ko­lay­laş­tır­dı. Af­ri­ka üze­rin­den kü­re­sel re­ka­be­tin kı­zı­şa­ca­ğı ve bu­nun da kı­ta­da ye­ni ça­tış­ma­la­rı kış­kır­ta­ca­ğı önü­müz­de­ki dö­nem­de, kom­şu­la­rıy­la prob­lem­le­ri­ni bü­yük öl­çü­de çö­zen ve böl­ge­sin­de ba­rış için ara­bu­lu­cu­luk gi­ri­şim­le­riy­le öne çı­kan Tür­ki­ye ile iliş­ki­le­ri stra­te­jik or­tak­lık çer­çe­ve­sin­de da­ha da ge­liş­tir­mek, “ka­ra kı­ta”nın ma­kus ta­li­hi­ni yen­me­si­nin önü­nü açar mı bi­lin­mez. An­cak dış güç­ler­le on­la­rın yer­li iş­bir­lik­çi­le­ri ara­sın­da sı­kı­şıp ka­lan ve bu­nun be­de­li­ni biz­zat ken­di ha­yat­la­rıy­la öde­yen Af­ri­ka halk­la­rı için en azın­dan bir umut ola­caktır.

Paylaş Tavsiye Et