Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (January 2009) > Dünya Ekonomi > Krizin beyaz atlı prensi: ABD Hazinesi
Dünya Ekonomi
Krizin beyaz atlı prensi: ABD Hazinesi
Melikşah Utku
EY­LÜL ayı, New York’un ta­ri­hin­de hep ay­rı bir ye­re sa­hip ola­ca­ğa ben­zi­yor. 11 Ey­lül 2001’de iki uça­ğın şeh­rin çeh­re­si­ni ka­lı­cı bir şe­kil­de de­ğiş­tir­me­sin­den son­ra bu kez de 15 Ey­lül 2008 ta­ri­hi, şeh­rin fi­nan­sal do­ku­su ve hat­ta alt­ya­pı­sı­nın ka­lı­cı bir şe­kil­de de­ğiş­ti­ği ta­rih ola­rak anı­la­cak. Da­ha ayın ilk gün­le­rin­de pet­rol fi­yat­la­rın­da baş­la­yan dü­şü­şe kar­şı­lık ABD do­la­rın­da ya­şa­nan de­ğer ar­tı­şı, dün­ya­nın için­de de­be­len­di­ği kü­re­sel kriz­de ye­ni bir dö­ne­me gi­ril­di­ği­nin sin­yal­le­ri­ni ver­me­ye baş­la­mış­tı. An­cak Ey­lül ayı­na yön ve­ren ha­di­se­ler, pi­ya­sa­la­rın açık ol­du­ğu iş gün­le­rin­de de­ğil, Pa­zar gün­le­ri ger­çek­leş­ti. Ayın ilk Pa­zar gü­nün­de ABD Ha­zi­ne­si’nin, ipo­tek­li ko­nut fi­nans­man sek­tö­rü­nün hü­kü­met des­tek­li iki bü­yük de­vi olan Fred­di­e Mac ve Fan­ni­e Mae (FM)’ye el koy­du­ğu­nu gör­dük.
Bu iki şir­ket za­ten hü­kü­met des­tek­li ol­duk­la­rı ve hü­kü­met da­ha ön­ce söz ko­nu­su şir­ket­le­rin borç­la­rı­nın ar­ka­sın­da ol­du­ğu­nu ima et­ti­ği için, tar­tış­ma­lar des­te­ğin ge­lip gel­me­ye­ce­ğin­den çok ne za­man ve na­sıl ge­le­ce­ğiy­le il­gi­liy­di. Hat­ta öy­le ki, hü­kü­me­tin bor­cu ga­ran­ti ede­ce­ği­ni, ama şir­ket­le­re el koy­ma­ya­ca­ğı­nı dü­şü­nen ki­mi­le­ri “al­ta sa­tı­şa” (tra­ding un­der) geç­miş­ler­di. Ya­ni bir yan­dan söz ko­nu­su iki şir­ke­tin his­se se­ne­di fi­yat­la­rı­nın dü­şe­ce­ği var­sa­yı­mıy­la açı­ğa sa­tış yap­mış, di­ğer yan­dan da bu iki şir­ke­tin borç se­net­le­ri­ni al­mış­lar­dı.
An­cak son za­man­lar­da, özel­lik­le As­ya ve Av­ru­pa­lı ya­tı­rım­cı­la­rın FM iki­li­si­nin ye­ni tah­vil ih­raç­la­rı­na il­gi­le­ri azal­mış; olu­şan açık ise bir müd­det ABD’li ya­tı­rım­cı­lar­ca kar­şı­lan­mış­tı. Ya­ban­cı­la­rın çe­kil­me­si bu şir­ket­ler açı­sın­dan önem­li bir kı­rıl­ma nok­ta­sıy­dı; zi­ra borç­la­rı­nın önem­li bir kıs­mı­nı bu ke­sim ta­şı­yor­du. Bu iki­li­nin had saf­ha­ya ula­şan fi­nans­man sı­kın­tı­la­rı ve önü­müz­de­ki dö­nem­de kar­şı kar­şı­ya ol­duk­la­rı yük­lü borç öde­me­le­ri dik­ka­te alın­dı­ğın­da, ABD hü­kü­me­ti­nin mü­da­ha­le­si ye­ni bir çö­kü­şü en­gel­le­mek adı­na tam za­ma­nın­da gel­miş gö­zü­kü­yor. “Mil­li­leş­tir­me” ile bir­lik­te ge­le­cek ser­ma­ye des­te­ği, ipo­tek­li ko­nut fi­nans­man pi­ya­sa­la­rı­nın ge­le­ce­ği için el­zem bir adım gi­bi du­ru­yor.
Yi­ne de ABD Ha­zi­ne­si’nin bu adı­mı, pi­ya­sa­la­rı dü­zelt­me­ye yet­me­di. Zi­ra baş­ta Leh­man Brot­hers (LB), Mer­rill Lynch (ML), Wac­ho­vi­a, Was­hing­ton Mu­tu­al ve AIG gi­bi ara­cı­lık­tan si­gor­ta­cı­lı­ğa, ti­ca­ri ban­ka­cı­lık­tan ya­tı­rım ban­ka­cı­lı­ğı­na ka­dar ma­li ke­si­min çe­şit­li alan­la­rın­da fa­ali­yet gös­te­ren bir­çok bü­yük ku­ru­mun ge­le­ce­ği­nin ne ola­ca­ğı so­ru­su­na he­nüz ce­vap ve­ri­le­me­miş­ti. Ni­te­kim ayın ikin­ci Pa­zar gü­nü, uzun­ca bir sü­re­dir teh­li­ke sin­yal­le­ri ve­ren ve çe­şit­li ser­ma­ye grup­la­rıy­la so­nuç­suz sa­tış gö­rüş­me­le­rin­de bu­lu­nan 158 yıl­lık LB’nin if­las baş­vu­ru­sun­da bu­lun­du­ğu ve Bank of Ame­ri­ca (Bo­A)’nın dün­ya­nın en bü­yük pe­ra­ken­de ara­cı ku­ru­mu olan ML’yi bir ge­ce­de sa­tın al­dı­ğı ha­ber­le­ri pi­ya­sa­lar­da büyük bir pa­nik ha­va­sı baş­lat­tı.
LB’nin if­las baş­vu­ru­su, ABD’de eko­no­mi yö­ne­ti­mi­nin tep­ki me­ka­niz­ma­sı adı­na ol­duk­ça cid­di bir be­lir­siz­li­ğin doğ­ma­sı­na ne­den ol­du. Zi­ra bu olay­la bir­lik­te ABD Ha­zi­ne­si’nin bu kriz­de ser­det­ti­ği üç ay­rı po­li­ti­ka­yı gör­müş ol­duk. Da­ha ön­ce bat­ma nok­ta­sı­na ge­len ve ABD Ha­zi­ne­si’nin ara­bu­lu­cu­lu­ğu ve des­tek­le­riy­le JP Mor­gan Cha­se’e sa­tı­lan Be­ar Sterns ola­yın­da, Ha­zi­ne hem mad­di des­tek sağ­la­mış hem de şir­ke­tin bat­ma­dan el de­ğiş­tir­me­si­ne yar­dım­cı ol­muş­tu. Bu ilk olay­da Ha­zi­ne, bir şe­kil­de pi­ya­sa­yı ayak­ta tut­ma­yı amaç­la­dı­ğı­nı gös­ter­miş­ti. Ar­dın­dan FM iki­li­si­nin ye­di­emi­ne dev­redilerek mil­li­leş­ti­ril­me­si ya­şan­dı. Bu­ra­da Ha­zi­ne, ön­ce­le­ri ya­vaş ha­re­ket et­tiy­se de, ye­ri gel­di­ğin­de ola­ya doğ­ru­dan el ko­ya­bi­le­ce­ği­nin sin­ya­li­ni ver­di. LB’nin if­la­sın­da ise ABD Ha­zi­ne­si’nin ye­ni­den pi­ya­sa­cı ke­sil­di­ği­ni gö­rü­yo­ruz.
Her ha­lü­kar­da 17 Ey­lül iti­ba­rıy­la üç gün­lük ka­yıp ge­liş­miş pi­ya­sa­lar­da %6 ila 10, ge­liş­mek­te olan pi­ya­sa­lar­da ise %20’le­re ulaş­tı. Bu ge­liş­me­ler, açı­ğa sa­tış iş­lem­le­ri­nin art­ma­sı ve ban­ka­lar ara­sı li­ki­di­te­nin ku­ru­ma­sı ile haf­ta or­ta­sın­da iyi­ce pe­kiş­ti ve ya­tı­rım çev­re­le­rin­ce kü­re­sel ma­li sis­te­min yı­kı­lı­yor ol­du­ğu yo­rum­la­rı ses­len­di­ril­me­ye baş­lan­dı.
Ge­liş­me­le­rin ABD hü­kü­me­ti­ni adım at­ma­ya zor­la­dı­ğı ve muh­te­me­len bir müd­det­tir B Pla­nı ola­rak üze­rin­de ça­lış­tı­ğı bir pro­je­yi ya­vaş ya­vaş fı­rı­na sür­mek du­ru­mun­da bıraktığı gö­rül­dü. Da­ha LB’nin if­las baş­vu­ru­su yap­tı­ğı gün Amerikan Merkez Bankası (FED), ser­ma­ye pi­ya­sa­sı şir­ket­le­ri­ne ver­di­ği borç­lar için al­dı­ğı te­mi­nat­lar ara­sın­da his­se se­net­le­ri­nin de ola­bi­le­ce­ği­ni ilan ede­rek as­lın­da li­ki­di­te pen­ce­re­si­ni çok da­ha ge­niş­let­miş ol­du. Ar­dın­dan kü­re­sel çö­kü­şün ikin­ci gü­nü, sı­kın­tı­da olan AIG’nin %79,9’luk ge­le­cek­te­ki or­tak­lık pa­yı kar­şı­lı­ğın­da dev si­gor­ta şir­ke­ti­ne 85 mil­yar do­lar­lık kre­di aç­tı­ğı­nı açık­la­dı. Dün­ya­nın 130 ül­ke­sin­de 70 mil­yo­nun üze­rin­de müş­te­ri­si olan ve top­lam ak­tif­le­ri 1 tril­yon do­la­rın üze­rin­de bu­lu­nan AIG’nin Pa­zar­te­si gü­nü kre­di de­re­ce­len­dir­me ku­ru­luş­la­rın­ca dü­şü­rü­len rey­ting­le­ri, li­ki­di­te dar­lı­ğı için­de­ki şir­ke­ti if­la­sın eşi­ği­ne ge­tir­miş­ti. FED’den ge­len bil­gi­ler, oto­ri­te­le­rin AIG’nin enin­de so­nun­da tas­fi­ye edi­le­ce­ği­ne inan­dı­ğı­na, an­cak bu­nun da­ha ge­niş bir za­man di­li­mi­ne ya­yıl­ma­sı­nın, ma­li sis­te­min mev­cut du­yar­lı­lı­ğı açı­sın­dan çok da­ha sağ­lık­lı ola­ca­ğı­nı dü­şün­dük­le­ri­ne işa­ret edi­yor.
Bu kur­tar­ma ope­ras­yo­nu­nun ar­dın­dan asıl pla­nın ka­ba hat­la­rı ka­mu­oyu­na su­nul­du. Hem bu plan hem de mer­kez ban­ka­la­rı­nın bun­dan son­ra da­ha ko­or­di­ne­li dav­ra­na­ca­ğı­na iliş­kin be­lir­ti­ler, 15 Ey­lül ile baş­la­yan haf­ta­nın son iş gü­nün­de tüm dün­ya­ya ya­yı­la­cak olan aşı­rı iyim­ser­lik ha­va­sı­nın ABD’de Per­şem­be gü­nün­den baş­la­ma­sı­na se­bep ol­du. Bel­ki de ko­or­di­ne­li bir dü­zen­le­me ata­ğıy­la Per­şem­be gü­nü bir­çok ge­liş­miş olan bor­sa­da açı­ğa sa­tış­la­ra yö­ne­lik ye­ni kı­sıt­la­ma­la­rın gel­me­si (me­se­la ban­ka his­se­le­ri­ne yö­ne­lik açı­ğa sa­tış iş­lem­le­ri bü­yük öl­çü­de ya­sak­lan­dı), bu yük­se­li­şe des­tek ol­du. 19 Ey­lül ise Lon­dra Bor­sa­sı’nın, son 24 yı­lın en güç­lü gün­lük çı­kı­şı­nı yap­tı­ğı ta­ri­hî bir gün ol­du.
Öte yan­dan ma­li sis­te­mi ge­niş çap­lı bir kur­tar­ma ope­ras­yo­nu ile ih­ya et­me pla­nı he­nüz net bir şe­kil al­ma­dı ve söz ko­nu­su pla­na ABD Kon­gre­si’nin ne ce­vap ve­re­ce­ği he­nüz be­lir­gin­leş­miş de­ğil. Yi­ne de pla­nın özet­le, ye­ni bir var­lık yö­ne­tim şir­ke­ti­nin ku­rul­ma­sı ve ma­li ke­sim şir­ket­le­rin­den dev­ra­lı­na­cak ze­hir­li ak­tif­le­rin bu şir­ke­te dev­ri­ni tek­lif et­ti­ği­ni bi­li­yo­ruz. Bu ye­ni ya­pı, as­lın­da 80’le­rin so­nun­da ABD’de pat­lak ve­ren mev­du­at ve kre­di ku­rum­la­rı kri­zi sı­ra­sın­da ku­ru­lan ve söz ko­nu­su S&L (sa­vings and lo­an) ku­rum­la­rı­nın prob­lem­li ak­tif­le­ri­ni dev­ra­lan ve işi bit­tik­ten son­ra da Fe­de­ral Mev­du­at Si­gor­ta Ku­ru­mu (FDIC)’na dev­re­di­len Re­so­lu­ti­on Trust Cor­po­ra­ti­on’ın ye­ni­den ih­da­sı­na ben­zi­yor. Ban­ka ve ser­ma­ye pi­ya­sa­sı şir­ket­le­ri­nin bi­lan­ço­la­rın­da ya­pı­la­cak bir te­miz­li­ğin hem sis­te­me gü­ve­ni art­tı­ra­ca­ğı hem de ak­tif sa­tış bas­kı­sı­nı ha­fif­le­te­ceği için pi­ya­sa­la­rı ra­hat­la­ta­ca­ğı ifa­de edi­li­yor.
Özet­le Ey­lül ayı ge­liş­me­le­ri, ma­li ke­si­min ma­hi­ye­ti­ni ka­lı­cı bir şe­kil­de de­ğiş­ti­re­cek gi­bi gö­zü­kü­yor. Bun­dan böy­le ka­mu­nun bu­gü­ne dek ser­bes­ti­li­ğiy­le övü­nü­len ke­sim için­de­ki pa­yı­nın ve mü­da­ha­le­si­nin çok da­ha faz­la ve kes­kin ola­ca­ğı an­la­şı­lı­yor.

Paylaş Tavsiye Et
Dünya Ekonomi
DİĞER YAZILAR