Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (September 2009) > Türkiye Ekonomi > Türkiye’nin yabancı sermaye karnesi
Türkiye Ekonomi
Türkiye’nin yabancı sermaye karnesi
Taha Özhan
2007 YI­LI içe­ri­sin­de Tür­ki­ye’ye ge­len doğ­ru­dan ya­ban­cı ser­ma­ye 21,9 mil­yar do­la­ra ulaş­tı. 2001 se­ne­si­ne ka­dar yıl­lık 1 mil­yar do­la­rı ya­ka­la­ya­ma­mış olan ya­ban­cı ser­ma­ye gi­ri­şi, 2001-2003 ara­sı­nı iniş çı­kış­lar­la, 2003 son­ra­sı­nı ise ar­tan bir trend­le ge­çir­di. Ya­ban­cı ser­ma­yeyi çe­kiş ta­ri­hi­miz, ik­ti­sa­di ve si­ya­si is­tik­rar gra­fi­ği­miz­le ol­duk­ça pa­ra­lel bir se­yir iz­li­yor. 1970’ler­den 1980’le­rin son­la­rı­na ka­dar yıl­lık 100 mil­yon do­la­rı bi­le zor ya­ka­la­yan doğ­ru­dan ya­ban­cı ya­tı­rım­lar (DYY), an­cak Özal dö­ne­mi­nin or­ta­la­rın­da bu ra­ka­mı aşa­bil­di. 1990’lar­da ise DYY yıl­lık 1 mil­yar do­la­rın al­tın­da sey­ret­ti. 2007’de (özel­leş­tir­me­ler, şir­ket or­tak­lık­la­rı ve gay­ri­men­kul sa­tış­la­rı dâ­hil) Tür­ki­ye’ye ge­len 21,9 mil­yar do­lar­lık DYY, son 30 yıl göz önü­ne alın­dı­ğın­da sa­yı­sal an­lam­da bir re­kor. La­kin 2006 se­ne­siy­le mu­ka­ye­se et­ti­ği­miz­de ar­tı­şın sa­de­ce %8,8 ol­du­ğu­na dik­kat çek­mek ge­re­ki­yor. Özel­lik­le ta­sar­ruf­la­rı­mı­zın ya­tı­rım­la­rı­mı­zı kar­şı­la­ma­ma­sı ne­de­niy­le ve de eko­no­mi­miz bü­yür­ken ya­pı­sal so­run­lar­dan do­la­yı ca­ri açı­ğı­mız da hız­la art­tı­ğın­dan ötü­rü ya­ban­cı ser­ma­ye­ye ih­ti­ya­cı­mız var. 1990’la­rın po­pü­ler kül­tür fo­bi­si “enf­las­yon ca­na­va­rı”nın ye­ri­ni alan ca­ri açı­ğı sağ­lık­lı bir şe­kil­de fi­nan­se ede­bi­le­ce­ği­miz ka­lem­le­rin ba­şın­da doğ­ru­dan ser­ma­ye gi­riş­le­ri bu­lu­nu­yor.
2003-2007 dö­ne­min­de­ki DYY ar­tış­la­rı sa­de­ce Tür­ki­ye’ye öz­gü bir ge­liş­me de de­ğil. Mek­si­ka, Po­lon­ya, ABD, Avus­tu­ral­ya gi­bi ül­ke­ler de ben­zer re­kor­la­rın sa­hi­bi. Yüz­de ar­tı­şı ola­rak ben­zer­lik gös­ter­di­ği­miz bu ül­ke­ler­den, me­se­la Avus­tu­ral­ya’dan ay­rıl­dı­ğı­mız nok­ta, ya­ban­cı ser­ma­ye gi­riş­le­ri­mi­zin ağır­lık­lı ola­rak bü­yük özel­leş­tir­me­ler­den gel­miş ol­ma­sı. Do­la­yı­sıy­la ya­ban­cı ser­ma­ye gi­riş tren­di­nin ger­çek­li­ği­ni, bü­yük öl­çek­li de­vir­le­rin (Şu­bat ayın­da­ki TE­KEL’i ha­riç tu­tar­sak) faz­la­ca bek­len­me­di­ği 2008 yı­lı içe­ri­sin­de da­ha iyi test et­me im­ka­nı bu­la­ca­ğız. 2008’de ya­şa­ya­ca­ğı­mız si­ya­si ge­liş­me­ler, DYY ko­nu­sun­da ha­ya­ti rol oy­na­ya­cak. Özel­lik­le sı­nır öte­si ope­ras­yo­nun Tür­ki­ye içe­ri­si­ne yan­sı­ma­la­rı ya­tı­rım ka­rar­la­rı üze­rin­de et­ki­li ola­cak­tır. Bu il­la ya­tı­rım­la­rın azal­ma­sı an­la­mı­na gel­me­mek­te­dir. İyim­ser bek­len­ti, ya­tı­rım­la­rın de­vam et­me­si­ne ama da­ha li­kit sek­tör­le­rin ağır­lık­lı ola­rak ter­cih edil­me­si­ne ne­den ola­bi­lir.
Öy­le ki ge­çen se­ne doğ­ru­dan ya­tı­rım­la­rın ya­rı­dan faz­la­sı (11,4 mil­yar do­lar) ma­li ara­cı ku­ru­luş­lar sek­tö­rü­ne gel­di. Dı­şar­dan gi­riş­le­rin den­ge­siz sek­tö­rel da­ğı­lı­mı­nın da­ha da kö­tü­leş­me­si, öde­me­ler den­ge­si açı­sın­dan fark­lı­lık teş­kil et­me­se de ya­tı­rım­la­rın ya­pı­sal­lı­ğı ve ge­niş kit­le­ler­ce his­se­dil­me­si an­la­mın­da so­run­lar ya­ra­ta­cak­tır. Kö­tüm­ser se­nar­yo­da ise ya­ban­cı ya­tı­rım­lar­da­ki ar­tış tren­di­nin bu se­ne içe­ri­sin­de ge­ri­le­me­si­ne ha­zır­lık­lı olun­ma­lı. Bu, el­bet­te sı­nır öte­si­nin so­nuç­la­rıy­la doğ­ru­dan bağ­lan­tı­lı bir se­nar­yo. Bu sua­lin nor­mal şart­lar­da bi­le ağır­lık­lı ola­rak fi­nan­sal pi­ya­sa­la­rı ter­cih eden ya­ban­cı ya­tı­rım­cı­lar ta­ra­fın­dan so­rul­ma­dı­ğı­nı dü­şün­mek saf­dil­lik olur. Bu an­lam­da Do­ğu-Gü­ney­do­ğu eko­no­mik kal­kın­ma pa­ke­ti­nin bir an ön­ce baş­la­tıl­ma­sı ve dış dün­ya­ya du­yu­rul­ma­sı önem­li rol oy­na­ya­cak­tır.
Tür­ki­ye’ye ar­ta­rak ge­len ya­tı­rım­la­rın fo­toğ­ra­fı­nı iyi çek­mek zo­run­da­yız. Ma­ni­pü­las­yo­nun en yo­ğun ya­pıl­dı­ğı eko­no­mi alan­la­rın­dan bir ta­ne­si de ya­ban­cı ser­ma­ye gi­riş­le­ri­dir. Ön­ce­lik­le DYY gi­riş­le­riy­le eko­no­mik kal­kın­ma ve­ya bü­yü­me ara­sın­da mu­ci­ze­vi bir iliş­ki bu­lun­ma­dı­ğı­nı söy­le­mek ge­rek. Ser­ma­ye, özel­lik­le de fi­nan­sal ser­ma­ye ta­bia­tı ge­re­ği kan­ser­li ola­bil­di­ği sü­re­ce sıh­hat­li­dir. Kan­ser­den kur­tu­lan ser­ma­ye­nin akı­be­ti ku­ru­mak­tır. Do­la­yı­sıyla ser­ma­ye, sir­kü­las­yo­nu­nu ta­mam­la­mak, bi­ri­ki­mi­ne de­vam et­mek üze­re bü­yü­mek­le mü­kel­lef­tir. Bu ise ser­ma­ye­ye da­ha faz­la ge­ti­ri için mü­na­sip pi­ya­sa­la­ra gir­me­si­ni ic­bar et­mek­te­dir. Özel­lik­le fi­nan­sal sermayenin sa­de­ce mez­kur ta­bi­atı­nın bir ne­ti­ce­si ola­rak ya­ban­cı ser­ma­ye çek­mek, so­run­lu bir iliş­ki­nin de ila­nı­dır. Çün­kü bu tür­den ser­ma­ye­nin gi­riş ve çı­kış dön­gü­sü hem çok hız­lı ola­bi­lir hem de ev sa­hi­bi ül­ke­nin is­te­me­di­ği bir za­man­da ger­çek­le­şe­bi­lir. Tür­ki­ye’nin 2003’e ka­dar olan dö­nem­de çek­ti­ği ya­ban­cı ser­ma­ye­nin ek­se­ri­ye­ti de bu şe­kil­dey­di. An­cak son 4 yıl­da bu den­ge­siz­lik nis­pi ola­rak iyi­leş­me yo­lu­na gir­di. Ya­ban­cı ser­ma­ye ufak adım­lar­la da ol­sa ka­lı­cı ya­tı­rım, or­tak­lık ve­ya sa­tın al­ma­la­ra gir­me­ye baş­la­dı. Bu ya­tı­rım­la­rın sek­tö­rel da­ğı­lı­mı den­ge­siz­li­ği­ni ko­ru­mak­la bir­lik­le, dış ya­tı­rı­mın sa­de­ce borç ve­ren bir me­ka­niz­ma­dan çık­mış ol­ma­sı iyi­ye işa­ret ola­rak okun­ma­lı.
Tür­ki­ye 2007’de ya­ban­cı ser­ma­ye gi­ri­şin­de zir­ve­yi gö­rür­ken bir baş­ka trend­le de baş ba­şa kal­mış du­rum­da. Tür­ki­ye’den dı­şa­rı­ya doğ­ru­dan ya­tı­rım­lar da ar­tı­yor. Teks­til, bo­ya, elektrik ekip­man­la­rı, be­yaz eş­ya ve ev alet­le­ri gi­bi alan­lar­da dı­şa­rı­ya doğ­ru­dan ya­tı­rım­lar ya­pı­yo­ruz. Bu ya­tı­rım­la­rın ne­re­dey­se ta­ma­mı­nı is­tih­dam ma­li­yet­le­rin­den do­la­yı ya Bal­kan­lar’a ya da Mı­sır’a ger­çek­leş­ti­ri­yo­ruz. An­cak Do­ğu ve Gü­ney­do­ğu’da bu sek­tör­ler­de da­ha uy­gun is­tih­dam ma­li­yet­le­riy­le ya­tı­rım­lar teş­vik edil­mek zo­run­da. Ye­ni Do­ğu-Gü­ney­do­ğu eko­no­mik açı­lı­mın­da doğ­ru­dan ya­tı­rım­la­rı Tür­ki­ye içe­ri­sin­de de­ğer­len­dir­me­ye yö­ne­lik adım­lar atıl­ma­sı ge­re­ki­yor.
Tür­ki­ye ca­ri den­ge­si­nin cid­di bir kıs­mı­nı fi­nan­se et­me­de kul­lan­dı­ğı ya­ban­cı ser­ma­ye ya­tı­rım­la­rı­na ih­ti­yaç duy­ma­ya de­vam ede­cek. Bu ih­ti­yaç, hem bü­yü­yen eko­no­mi­mi­ze sü­rek­li kay­nak sağ­la­mak zo­run­da ol­mamızla hem de DYY üze­rin­den dün­ya pi­ya­sa­la­rı­na ek­lem­len­me­mi­ze im­kan sağ­la­masıyla alakalı. An­cak 2003’ten son­ra ya­ka­la­nan tren­din bü­tün di­na­mik­le­ri ya­ban­cı ya­tı­rım­la­rın sek­tör ter­ci­hin­de tek ka­rar alı­cı ol­du­ğu bir tab­lo­yu da kar­şı­mı­za çı­ka­rı­yor. Bu du­ru­mu aş­mak için ku­ru­lan ve iki yıl­dır ça­lış­ma­la­rı­na de­vam eden Tür­ki­ye Ya­tı­rım Des­tek ve Ta­nı­tım Ajan­sı’na da bü­yük gö­rev dü­şü­yor. Ajan­sın pers­pek­ti­fi ya­ban­cı ya­tı­rım­ stra­te­ji­si­ni yö­net­me an­la­mın­da ol­duk­ça ba­şa­rı­lı bir şe­kil­de kur­gu­lan­mış bu­lu­nu­yor.
Bu­ra­da ana sı­kın­tı, ajan­sın ya­tı­rım çek­me­de iz­le­di­ği stra­te­ji­ye pa­ra­lel ha­re­ket ede­cek ku­rum­lar ve alt­ya­pı di­na­mik­le­ri­mi­zin ay­nı dü­zey­de ol­ma­ma­sı. Ku­rum­la­rı­mız, en ge­nel an­lam­da eko­no­mi yö­ne­ti­mi ve ik­ti­sa­di bü­yü­me­de­ki yön­süz­lü­ğü aşa­bil­miş de­ğil. Alt­ya­pı­mız­da­ki en bü­yük so­run ise, in­san ser­ma­ye­si açı­ğı­nın de­vam et­me­si. Ya­ban­cı ya­tı­rım­la­rın li­kit sek­tör­le­rin dı­şın­da­ki ka­lı­cı ya­tı­rım­la­ra da­ha faz­la yö­nel­me­si için ge­rek­li olan en te­mel un­sur, in­san ser­ma­ye­si­nin var­lı­ğı. Tür­ki­ye’de yük­se­köğ­re­tim sis­te­mi eko­no­mik ya­tı­rım­lar­la si­met­rik bir şe­kil­de in­san ser­ma­ye­si ye­tiş­ti­re­mi­yor. Bu du­rum iki so­nuç or­ta­ya çı­ka­rı­yor: İl­ki, ya­tı­rım­lar bir stra­te­ji çer­çe­ve­si­ne çe­ki­le­mi­yor. İkin­ci­si ise, ge­len ya­tı­rım­lar coğ­ra­fi ola­rak sı­nır­lı bir böl­ge­de yo­ğun­la­şı­yor. Tür­ki­ye, sa­na­yi po­li­ti­ka­sı­nın in­san ser­ma­ye­si aya­ğı­nı yük­se­köğ­re­tim­de iyi­leş­ti­re­bil­di­ği öl­çü­de, al­dı­ğı dış ya­tı­rım­la­rı bel­li bir yol ha­ri­ta­sı içe­ri­sin­de yön­len­di­re­bi­le­cek­tir. Ak­si tak­dir­de ya­tı­rım akı­şı­na dış çı­pa­la­rın (kü­re­sel li­ki­di­te bol­lu­ğu ve AB sü­re­ci) ağır­lık­lı ola­rak ka­rar ver­di­ği DYY dön­gü­sün­den çı­ka­ma­ya­cak­tır.

Paylaş Tavsiye Et
Türkiye Ekonomi
DİĞER YAZILAR