Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Dosya
Obama ile Rusya-ABD ilişkilerinin seyri
Vügar İmanbeyli
RUS-Ame­ri­kan iliş­ki­le­ri son yıl­la­rın en ger­gin dü­ze­yin­de ve ade­ta So­ğuk Sa­vaş yıl­la­rı­nı ha­tır­la­tı­yor. Pe­ki, ABD’de Ba­rack Oba­ma’nın baş­kan­lı­ğa se­çil­me­si, Rus­ya ile iliş­ki­le­ri olum­lu yön­de et­ki­le­ye­bi­le­cek mi? Zi­ra ül­ke­le­rin bir­bir­le­ri­ni al­gı­la­ma­la­rın­da­ki ve yö­ne­ti­ci elit­le­rin dün­ya­nın ye­ni­den ku­rul­ma­sı­na da­ir yak­la­şım­la­rın­da­ki fark­lı­lık­la­rın ya­nı sı­ra kü­re­sel ve böl­ge­sel dü­zey­de son se­ne­ler­de ya­şa­nan an­laş­maz­lık­lar, ya­kın va­de­de ve mev­cut şart­lar­da gi­de­ri­le­bi­lir ma­hi­yet­te gö­rün­mü­yor.
As­lın­da iki yüz yı­lı aş­kın bir geç­mi­şe sa­hip olan Rus-Ame­ri­kan iliş­ki­le­rin­de sa­de­ce son el­li yıl ge­ri­lim­li geç­ti. Rus­lar 19. yüz­yıl­da Alas­ka’yı ke­le­pir fi­ya­tı­na (7 mil­yon do­lar) Ame­ri­ka­lı­la­ra sa­tar­ken, 20. yüz­yıl­da ya­şa­nan iki ci­han sa­va­şın­da da iki ül­ke müt­te­fik­lik iliş­ki­si için­de bu­lun­du­lar. Hat­ta 1945’te Yal­ta’da mu­zaf­fer iki ül­ke eda­sıy­la SSCB ve ABD, dün­ya­yı iki nü­fuz ala­nı­na bö­le­rek pay­laş­mak­ta bir be­is gör­me­di. Ne var ki, söz ko­nu­su pay­la­şım, iki ül­ke­yi de her alan­da kü­re­sel re­ka­be­te it­ti. Aka­bin­de ya­şa­nan iki ku­tup­lu top­ye­kun “so­ğuk” çe­kiş­me, sa­de­ce “So­ğuk Sa­vaş zih­ni­ye­ti” te­ri­mi­ni üre­tip bir­bi­ri­ne düş­man al­gı­la­ma­la­rı iyi­ce yer­leş­tir­me­di; ay­nı za­man­da ül­ke­le­ri aşı­rı kay­nak tü­ke­ten bir si­lah­lan­ma ya­rı­şı­na da sü­rük­le­di.
“İki ko­çun ba­şı bir ka­zan­da kay­na­maz” şek­lin­de­ki Aze­ri ata­sö­zü mi­sa­li iki ku­tup­lu sis­tem de faz­la sür­me­di. Mos­ko­va, eko­no­mik ve sis­te­mik ye­ter­siz­li­ği­ni fark ede­rek der­hal pe­res­troy­ka (ye­ni­den ya­pı­lan­ma) re­form­la­rı­nı baş­lat­sa da, SSCB’nin çö­kü­şü­nü dur­du­ra­ma­dı ve mi­ra­sı­nı tas­fi­ye et­mek zo­run­da kal­dı. Var­şo­va Pak­tı’nı fes­he­de­rek bu­nun kar­şı­lı­ğın­da Ye­ni Dün­ya Dü­ze­ni’nde Ba­tı ile en­teg­re ol­ma­ya ni­yet­le­nen Rus­ya, 1990’lı yıl­lar­da um­du­ğu eko­no­mik yar­dı­mı ve “şef­kat”i bu­la­ma­dı. Bil­has­sa NA­TO’nun Do­ğu’ya doğ­ru ge­niş­le­me­ye de­vam et­me­si, Rus elit­le­ri ha­yal kı­rık­lı­ğı­na uğ­rat­tı. Bir ara 11 Ey­lül son­ra­sın­da ulus­la­ra­ra­sı te­rö­riz­me kar­şı ABD ile sağ­la­nan “ani or­tak­lık” dö­ne­mi de “pe­res­troy­ka ba­la­yı”sı gi­bi çok kı­sa sür­dü.
ABD’nin kü­re­sel ya­yıl­ma pro­je­si çer­çe­ve­sin­de yü­rüt­tü­ğü ope­ras­yon­lar (Yu­gos­lav­ya, Af­ga­nis­tan ve Irak), Gür­cis­tan ve Uk­ray­na gi­bi “ya­kın çev­re” ül­ke­le­rin­de Ame­ri­kan yan­lı­sı yö­ne­tim­le­rin ik­ti­da­ra gel­me­si­nin des­tek­len­me­si, 2000’li yıl­la­rın baş­la­rın­dan iti­ba­ren Do­ğu Av­ru­pa’ya fü­ze sa­vun­ma sis­tem­le­ri­ni kur­ma gi­ri­şim­le­ri Rus­ya’da­ki yö­ne­ti­ci elit­te ül­ke­nin çev­re­len­me­ye ça­lı­şıl­dı­ğı ta­sav­vu­ru­nu oluş­tur­du. Ge­rek Vla­di­mir Pu­tin’in 2007 Mü­nih nut­kun­da ge­rek­se Di­mit­ri Med­ve­dev’in ABD’de­ki baş­kan­lık se­çim­le­ri­nin he­men er­te­si gü­nü 5 Ka­sım’da Rus­ya fe­de­ral par­la­men­to­sun­da yap­tı­ğı yıl­lık ko­nuş­ma­sın­da bu his­si­yat açık­ça gö­rül­mek­tey­di. Ko­nuş­ma­sın­da “Dün­ya tek bir baş­kent­ten yö­ne­ti­le­mez” di­yen Med­ve­dev, çok ku­tup­lu bir dün­ya dü­ze­ni­ni sa­vu­nur­ken, ye­ni­den ya­pı­lan­dı­rı­la­cak ulus­la­ra­ra­sı gü­ven­lik ve eko­no­mi ör­güt­le­rin­de or­tak rol al­ma­yı is­te­dik­le­ri­ni de ifa­de et­ti.
Bun­la­rın ya­nın­da son üç se­ne­den be­ri hem res­mî hem uz­man-aka­de­mik çev­re­ler­de hem de ba­sın-ya­yın araç­la­rın­da kar­şı­lık­lı eleş­ti­ri­le­rin do­zu da çok kes­kin ha­le gel­di. Ade­ta her iki ta­raf­ta da So­ğuk Sa­vaş yıl­la­rı­nı ha­tır­la­tan bir gü­ven­siz­lik ha­va­sı hâ­kim. Ağus­tos 2008’de Gü­ney Oset­ya ih­ti­la­fı çer­çe­ve­sin­de Rus­ya’nın Gür­cis­tan’a as­ke­rî mü­da­ha­le­si, NA­TO’nun Uk­ray­na ve Gür­cis­tan’ı üye­lik için he­ves­len­dir­me eği­lim­le­ri, Do­ğu Av­ru­pa’ya Ame­ri­kan fü­ze sa­vun­ma sis­tem­le­ri­nin yer­leş­ti­ril­me­si­nin ke­sin­leş­me­si, İran nük­le­er bah­sin­de Mos­ko­va’nın ro­lü gi­bi hu­sus­lar, kar­şı­lık­lı gü­ven­siz­lik at­mos­fe­ri­ni git­tik­çe de­rin­leş­tir­di.
Rus-Ame­ri­kan iliş­ki­le­rin­de ge­ri­li­mi dü­şür­mek ve ya­pı­cı bir yö­ne doğ­ru gi­di­şi sağ­la­mak, ön­ce­lik­le yu­ka­rı­da bah­se­di­len So­ğuk Sa­vaş al­gı­la­ma­la­rı­nın ber­ta­raf edil­me­si­ne bağ­lı. Bu da an­cak Mos­ko­va ve Was­hing­ton yö­ne­tim­le­ri­nin kü­re­sel yö­ne­ti­şim için stra­te­jik bir mu­ta­ba­ka­ta var­ma­la­rıy­la müm­kün ola­bi­lir. Her ne ka­dar Oba­ma’nın dün­ya si­ya­se­ti­ne ye­ni bir so­luk ge­ti­re­ce­ği ile­ri sü­rül­se de, Ame­ri­kan im­pa­ra­tor­lu­ğu­nun dış po­li­ti­ka­sı­nın te­mel pa­ra­met­re­le­rin­de bir yön de­ği­şi­mi­nin ol­ma­ya­ca­ğı gö­rü­şü ağır ba­sı­yor. Do­la­yı­sıy­la tek ku­tup­lu dün­ya in­şa­sı fark­lı araç­lar­la de­vam ede­cek gi­bi gö­rü­nü­yor. Bu­ra­dan ha­re­ket­le Rus-Ame­ri­kan iliş­ki­le­rin­de önü­müz­de­ki dö­nem­de kök­lü bir dö­nü­şüm ya­şa­na­ca­ğı­nı söy­le­mek zor­la­şı­yor. İşin içi­ne Ku­zey Kut­bu’nda­ki hid­ro­kar­bon kay­nak­la­rı­nın pay­la­şı­mı, Ha­zar çev­re­sin­de­ki pet­rol ve do­ğal­ga­zın ula­şı­mı, İran’a mü­da­ha­le gi­bi önü­müz­de­ki dö­nem­de de sı­cak­lı­ğı­nı ko­ru­ya­cak ko­nu­lar da gi­rin­ce, ge­ri­ye olum­suz bir tab­lo çiz­mek­ten baş­ka ça­re kal­mı­yor.

Paylaş Tavsiye Et