Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Dosya
Yükseköğretimi yeniden düşünmek
Selahattin Turan
TÜR­Kİ­YE’DE yük­se­köğ­re­tim ko­nu­sun­da fark­lı ke­sim­ler­ce ol­duk­ça faz­la re­to­rik ve söy­lem üre­til­miş­tir. Bu­nun­la bir­lik­te, Türk yük­se­köğ­re­tim ve eği­ti­mi­nin kro­nik­le­şen so­run­la­rı­nı, sis­tem yak­la­şı­mıy­la, bir­bir­le­riy­le ko­or­di­ne­li ola­rak bir bü­tün (oku­lön­ce­si, il­köğ­re­tim, or­ta­öğ­re­tim, li­sans eği­ti­mi, li­san­süs­tü eği­tim, pro­fes­yo­nel eği­tim, iş eği­ti­mi, ka­ri­yer de­ğiş­tir­me eği­ti­mi, ya­şam bo­yu öğ­ren­me) ele alan bir stra­te­ji ge­liş­ti­ril­di­ği ve kap­sam­lı ra­por­lar ha­zır­lan­dı­ğı söy­le­ne­mez. Hü­kü­met­ler, YÖK, si­vil top­lum ku­ru­luş­la­rı, aka­de­mis­yen­ler­ce ya­pı­lan araş­tır­ma ve ha­zır­la­nan ra­por­la­rın ise bir­bi­rin­den ko­puk, sis­tem bü­tün­lü­ğün­den uzak, de­ği­şen dün­ya ve Tür­ki­ye ger­çek­le­riy­le iliş­ki­len­di­ril­me­den kı­sa va­de­li po­li­tik kay­gı­lar­la, ge­niş ke­sim­le­rin ka­tı­lım­dan uzak bir an­la­yış­la ha­zır­lan­dı­ğı söy­le­ne­bi­lir. Bu ma­ka­le­de, Tür­ki­ye’nin stra­te­jik ge­le­ce­ği ve yük­se­köğ­re­tim iliş­ki­si üze­rin­de du­rul­muş­tur. Ko­nu bu ma­ka­le­nin sı­nır­la­rı­nı aş­mak­la bir­lik­te, Tür­ki­ye’de­ki yük­se­köğ­re­tim tar­tış­ma­la­rı­nın stra­te­jik bir söy­lem et­ra­fın­da oluş­tu­rul­ma­sı ba­kı­mın­dan önem­li sa­yı­la­bi­lir.
Özel­de yük­se­köğ­re­tim ve ge­nel­de ise bü­tün okul­lar, top­lum­la­rın var ol­ma stra­te­ji­le­ri ile ya­kın­dan iliş­ki­si olan ku­rum­lar­dır. Tür­ki­ye, ge­nel­de eği­tim ve özel­de yük­se­köğ­re­tim her­ke­sin üze­rin­de ko­nuş­tu­ğu fa­kat bu alan­da ni­te­lik­li uz­man ve dü­şü­nü­rün az ye­tiş­ti­ği bir ül­ke­dir. Bu­na bağ­lı ola­rak Tür­ki­ye’de bü­tün­cül ve uzun dö­nem­li eği­tim po­li­ti­ka­la­rı­nın ge­liş­ti­ri­le­me­me­si so­nu­cu; eği­tim so­run­la­rı, gün­de­lik po­li­ti­ka ve ide­olo­jik söy­lem­le­rin içi­ne çe­kil­miş bu­lun­mak­ta­dır. Bir baş­ka ifa­dey­le, 19. yüz­yı­lın ikin­ci ya­rı­sın­dan iti­ba­ren Tür­ki­ye’de yük­se­köğ­re­tim ve eği­tim­le il­gi­li tar­tış­ma­lar stra­te­jik bir ol­gu ve tar­tış­ma­dan zi­ya­de ide­olo­jik bir söy­lem et­ra­fın­da ce­re­yan et­miş­tir. Oy­sa­ki ide­olo­jik söy­lem dış­la­yı­cı, stra­te­jik söy­lem ise kap­sa­yı­cı bir özel­lik ta­şır. Ha­zi­ran 2006’da ya­yım­la­nan YÖK yük­se­köğ­re­tim ra­po­run­da ‘stra­te­ji’ kav­ra­mı­nın kul­la­nıl­ma­sı doğ­ru bir ba­kış açı­sı­dır ve yük­se­köğ­re­tim tar­tış­ma­la­rı­nın bu kav­ram et­ra­fın­da ele alın­ma­sı ge­re­kir. Son çey­rek yüz­yıl­dır, ile­ri en­düs­tri top­lum­la­rı in­ce­len­di­ğin­de var ol­ma stra­te­ji­le­ri­ni ye­ni­den göz­den ge­çir­dik­le­ri ve bun­da üni­ver­si­te­le­rin be­lir­le­yi­ci rol üst­len­dik­le­ri gö­rül­mek­te­dir. Ül­ke­le­rin, özel­lik­le 1980’ler­den iti­ba­ren ge­le­cek ta­sa­rım­la­rı­nı akıl­lı tek­no­lo­ji­ler, ya­şam bi­lim­le­ri, bil­gi mer­kez­li top­lum ve bil­gi eko­no­mi­si üze­ri­ne kur­gu­la­dık­la­rı; üni­ver­si­te ya­pı ve iş­le­yi­şiy­le her ka­de­me­de­ki eği­tim prog­ram­la­rı­nı da bu­na gö­re ye­ni­den dü­zen­le­dik­le­ri gö­rül­mek­te­dir.
En­düs­tri son­ra­sı ve bil­gi te­mel­li top­lum, yük­se­köğ­re­ti­me iliş­kin her tür­lü an­la­yış ve ya­pı­yı de­ği­şi­me zor­la­mış bu­lu­nu­yor. Bu ye­ni an­la­yı­şın mer­ke­zin­de­ki te­mel var­sa­yım, bil­gi­nin stra­te­jik bir araç ol­du­ğu­dur. Ül­ke­ler, kar­şı kar­şı­ya kal­dık­la­rı bü­tün so­run­la­rın çö­zü­mün­de üni­ver­si­te­le­rin et­kin rol al­ma­sı­nı bek­le­mek­te ve bu­na gö­re ye­ni ya­pı­sal ve hu­kuk­sal de­ği­şik­lik­le­re git­mek­te­dir­ler.
Dün­ya­da ya­ra­tı­cı­lık adı al­tın­da her sek­tör­de be­lir­le­yi­ci olan ye­ni bir eği­lim or­ta­ya çık­mak­ta­dır. Ar­tık do­ğal kay­nak­lar öne­mi­ni kay­bet­mek­te, sı­nır­sız olan in­san po­tan­si­ye­li­ni keş­fet­me ve top­lu­ma ka­zan­dır­ma bü­yük önem arz et­mek­te­dir. Ya­ra­tı­cı bi­rey­le­ri ye­tiş­ti­ren ve elin­de bu­lun­du­ran top­lum­lar dün­ya­ya yön ver­mek­te ve ge­le­ce­ği şe­kil­len­dir­mek­te­dir. Bu yüz­den, Tür­ki­ye’de ye­ni bir yük­se­köğ­re­tim ima­jı ve söy­le­mi­ne ge­rek du­yul­mak­ta­dır. Ge­le­nek­sel üni­ver­si­te ve onu yön­len­di­ren aka­de­mis­yen an­la­yı­şı so­run­lu ola­rak gö­rül­mek­te­dir ve terk edil­mek­te­dir. Ye­ni üni­ver­si­te­nin, me­ta­fo­rik ola­rak ya­rın­la­rın bi­re­yi­ni, top­lu­mu­nu ve ge­le­ce­ği­ni bu­gün­den ta­sar­la­ya­bil­me ka­bi­li­ye­ti­ne sa­hip ol­ma­sı ge­rek­mek­te­dir. Yu­ka­rı­da da söz edil­di­ği gi­bi ge­le­cek ta­sa­rı­mın­da üni­ver­si­te­nin ak­tif ve li­der bir rol oy­na­ma­sı ve top­lu­mun kar­şı kar­şı­ya ol­du­ğu bü­tün so­run­la­ra çö­züm bul­ma­sı bek­len­mek­te­dir. Teo­rik ola­rak bu kav­ram­laş­tır­ma şöy­le ifa­de edi­le­bi­lir: Ya­ra­tı­cı üni­ver­si­te-ya­ra­tı­cı bi­rey-ya­ra­tı­cı top­lum-ya­ra­tı­cı ge­le­cek; akıl­lı üni­ver­si­te-akıl­lı bi­rey-akıl­lı top­lum- akıl­lı ge­le­cek; sa­nal üni­ver­si­te-sa­nal bi­rey-sa­nal top­lum-sa­nal ge­le­cek.
Bir me­kân ola­rak ye­ni üni­ver­si­te, öğ­ren­ci­le­rin po­tan­si­ye­li­ni or­ta­ya çı­kar­mak için her tür­lü ta­sa­rım ve ye­ni­den ya­pı­lan­dır­ma­la­ra açık ha­le gel­miş bu­lun­mak­ta­dır. Bu bağ­lam­da ye­ni üni­ver­si­te, ye­ni­lik­çi ve ya­ra­tı­cı di­sip­lin­ler ara­sı ye­ni prog­ram­lar­la bir­lik­te çift yön­lü di­ya­lo­ga da­ya­lı et­ki­le­şim­li, kar­şı­lık­lı iş­bir­li­ği­ne açık öğ­ren­me de­ne­yim­le­ri ara­cı­lı­ğıy­la ta­ma­men öğ­ren­ci­nin ih­ti­yaç­la­rı­na ce­vap ve­re­bi­len ye­ni bil­gi ve be­ce­ri­le­ri ka­zan­dı­ra­cak bir ya­şa­ma ala­nı ola­rak gö­rül­mek­te­dir. Bir baş­ka ifa­dey­le üni­ver­si­te­ler, öğ­ren­ci­nin bi­rey­sel­leş­me­si ve sos­yal­leş­me­sin­de ha­ya­ti bir rol oy­na­yan, ye­ni­li­ğin, ya­ra­tı­cı­lı­ğın ve gi­ri­şim­ci­li­ğin ta­sar­lan­dı­ğı ve mer­ke­ze alın­dı­ğı ya­şa­ma alan­la­rı ola­rak ye­ni­den in­şa edil­mek­te­dir. Bu sü­reç­te öğ­re­tim ele­man­la­rı­nın te­mel gö­re­vi öğ­ren­ci­nin ken­di­ni, dün­ya­yı ta­nı­ma­sı­na reh­ber­lik et­mek ve ye­ni­lik, ya­ra­tı­cı­lık, gi­ri­şim­ci­lik stra­te­ji­le­ri­ne kat­kı­da bu­lu­na­cak pro­je mer­kez­li sos­yal ve bi­lim­sel et­kin­lik­ler dü­zen­le­mek­tir. Öğ­re­tim ele­man­la­rı­nın, adı ge­çen ro­lü ye­ri­ne ge­ti­re­bil­me­si için de­rin bir en­te­lek­tü­el bi­ri­ki­me ve en üst dü­zey­de alan ye­ter­li­li­ği­ne sa­hip ol­ma­sı ge­re­kir. Aka­de­mis­yen­lik emir alan edil­gen bir kim­lik de­ğil, top­lu­ma ta­vır, söy­lem ve üs­tün ni­te­lik­li ürün ve ça­lış­ma­lar­la yön ve­ren li­der bir ki­şi­lik­tir. Ye­ni eği­tim an­la­yı­şı­na gö­re, öğ­ren­ci­nin po­tan­si­ye­li­nin or­ta­ya çı­ka­rı­la­ma­ma­sı bi­rey­sel ol­du­ğu ka­dar top­lum­sal bir ka­yıp­tır.
Dün­ya ve Tür­ki­ye ger­çek­le­ri ışı­ğın­da ye­ni ya­pı ve dav­ra­nış pa­ra­met­re­le­ri üze­ri­ne in­şa edil­miş, bil­gi yo­ğun­luk­lu top­lum ve bil­gi eko­no­mi­si­ne hiz­met ede­cek ye­ni bir üni­ver­si­te stra­te­ji­si, Tür­ki­ye’nin ge­le­ce­ği açı­sın­dan ha­ya­ti önem ta­şı­mak­ta­dır. Dün­ya­da­ki ge­liş­me­ler ışı­ğın­da Türk yük­se­köğ­re­tim sis­te­mi, kar­şı kar­şı­ya kal­dı­ğı kriz­le­ri; yük­se­köğ­re­tim­de ni­te­lik, üni­ver­si­te önün­de yı­ğıl­ma­lar, yük­se­köğ­re­tim­de sos­yal eşit­lik ve ben­ze­ri so­run­la­rı çö­ze­bi­le­cek al­ter­na­tif ye­ni mo­del­le­ri üret­mek zo­run­da­dır. Yu­ka­rı­da sö­zü­nü et­ti­ği­miz ye­ni üni­ver­si­te mo­de­li­nin ger­çek­leş­ti­ri­le­bil­me­si için ken­di­ni, dün­ya­yı iyi ta­nı­yan ve Tür­ki­ye’nin ge­le­ce­ği­ne iliş­kin cid­di bil­gi bi­ri­ki­mi­ne sa­hip aka­de­mik li­der­le­re ih­ti­yaç var­dır. Ye­ni li­der­le­rin ya­pı­yı ko­ru­yan de­ğil, ye­ni­lik ve ya­ra­tı­cı­lı­ğı mer­ke­ze alan ve Türk yük­se­köğ­re­ti­mi­nin dün­ya ile re­ka­bet ede­bi­le­cek de­ği­şim ka­pa­si­te­si­ni oluş­tu­ra­bi­le­cek ki­şi­lik örün­tü­le­ri­ne sa­hip ol­ma­sı ge­rek­mek­te­dir.

Paylaş Tavsiye Et
Yazara ait diğer yazılar
Selahattin Turan