Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (May 2008) > Dünya Siyaset > NATO Zirvesi’nde ABD-Rusya maçı
Dünya Siyaset
NATO Zirvesi’nde ABD-Rusya maçı
Ebru Afat
DEV­LET­LE­RİN ulus­la­ra­ra­sı sis­tem içe­ri­sin­de­ki dav­ra­nış­la­rı ta­rih­sel bir sü­rek­li­lik gös­te­rir. Ya­pılar ve ide­olo­jiler za­man­la fark­lı­laş­sa da, je­o-stra­te­jik yö­ne­lim­le­ri­nin ge­nel hat­la­rı ay­nı ka­lır. 1991’de SSCB’nin da­ğıl­ma­sıy­la baş­la­yan ve ha­len de sür­mek­te olan ye­ni sis­tem oluş­tur­ma sü­re­cin­de bu eği­lim güç­le­ni­yor. ABD gi­bi mev­cut he­ge­mon­ya­sı­nı ko­ru­mak is­te­yen, Rus­ya gi­bi ye­ni­den ata­ğa kal­kan ve Çin ve Hin­dis­tan gi­bi bü­yük oyu­na gi­re­bil­mek için var güç­le­riy­le uğ­ra­şan dev­let­le­rin stra­te­jik, ta­rih­sel ve fel­se­fi de­rin­lik­le­ri­ni zor­la­dık­la­rı bir güç mü­ca­de­le­si ya­şa­nı­yor.
Bü­yük kay­ba uğ­ra­dı­ğı 1. Dün­ya Sa­va­şı’ndan son­ra ko­mü­nizm ide­olo­ji­si­ni kul­la­na­rak Av­ras­ya im­pa­ra­tor­lu­ğu­nu ye­ni­den ku­ran Rus­ya’nın 1990’lar­da ya­şa­dı­ğı çal­kan­tı­la­rı aşıp 2000’ler­de ye­ni­den sa­ha­ya in­me­si kü­re­sel oyu­nu kı­zış­tı­rı­yor. Bu­nun son ör­ne­ği, NA­TO Bük­reş Zir­ve­si’nde ya­pı­lan kar­şı­lık­lı ham­le­ler­di. Görünen o ki, Ma­yıs’ta gö­re­ve baş­la­yan Rus­ya’nın ye­ni li­de­ri Di­mit­ri Med­ve­dev ile Ka­sım’da se­çi­le­cek De­mok­rat bir ABD baş­ka­nı­nı zor­lu bir gö­rev bek­li­yor.
 
NA­TO’nun Ge­niş­le­me­si, Rus­ya ve Af­ga­nis­tan
NA­TO (Kuzey Atlantik İttifakı Örgütü) ABD, Ka­na­da, İn­gil­te­re, Fran­sa, Bel­çi­ka, Hol­lan­da, Lük­sem­burg, Por­te­kiz, İtal­ya, Nor­veç, Da­ni­mar­ka ve İz­lan­da ta­ra­fın­dan ola­sı bir Sov­yet sal­dı­rı­sın­dan Av­ru­pa’yı ko­ru­mak üze­re 1949’da ku­rul­du. 1952’de Tür­ki­ye ile Yu­na­nis­tan’ı, 1955’te 2. Dün­ya Sa­va­şı so­nun­da bö­lün­müş olan Al­man­ya’nın Sov­yet nü­fu­zu dı­şın­da ka­lan Ba­tı bö­lü­mü­nü, 1982’de ise yıl­lar sü­ren as­ke­rî yö­ne­ti­min ar­dın­dan de­mok­ra­si­ye ge­çen İs­pan­ya’yı ça­tı­sı al­tı­na al­dı. Ka­rar­ga­hı Bel­çi­ka’nın baş­ken­ti Brük­sel’de bu­lu­nan ve So­ğuk Sa­vaş bo­yun­ca Ba­tı Blo­ğu’nun sa­vun­ma­sı­nı üst­le­nen NA­TO, ku­ru­luş se­be­bi olan Av­ru­pa’ya yö­ne­lik Sov­yet teh­di­di ile ko­mü­nizm teh­li­ke­si­nin or­ta­dan kalk­ma­sın­dan son­ra bir va­ro­luş kri­zi­ne gir­diy­se de bu­nu ça­buk at­lat­tı. 
Da­ğı­la­ca­ğı yö­nün­de­ki bek­len­ti­le­rin ak­si­ne 1994’te Bos­na-Her­sek’e ve 1999’da Ko­so­va’ya dü­zen­le­di­ği as­ke­rî mü­da­ha­le­ler sa­ye­sin­de es­ki Yu­gos­lav­ya top­rak­la­rın­da ya­şa­nan ça­tış­ma­la­rın dur­ma­sı­nı sağ­la­dı. Bu mü­da­ha­le­ler bir yan­dan Bal­kan­lar’da ABD’ye nü­fuz alan­la­rı oluş­tu­rur­ken, di­ğer yan­dan dar çı­kar he­sap­la­rı yü­zün­den bu­run­la­rı­nın di­bin­de ya­şa­nan kat­li­am­la­rı ön­le­mek­te aciz ka­lan Av­ru­pa’nın gü­ven­li­ği için ne ka­dar iş­lev­sel ol­du­ğu­nu gös­ter­di. Ve 1999’da Ma­ca­ris­tan, Po­lon­ya ve Çek Cum­hu­ri­ye­ti gi­bi üç es­ki Do­ğu Blo­ğu ül­ke­si­nin üye­li­ğiy­le NA­TO, Rus­ya’nın ar­ka bah­çe­si­ne doğ­ru ge­niş­le­me­ye baş­la­dı. Ha­zi­ran 2004’te­ki İs­tan­bul Zir­ve­si’nde ise üç es­ki Sov­yet Cum­hu­ri­ye­ti (Lit­van­ya, Le­ton­ya ve Es­ton­ya), üç es­ki Do­ğu Blo­ğu ül­ke­si (Ro­man­ya, Bul­ga­ris­tan ve Slo­vak­ya) ve Yu­gos­lav­ya Fe­de­ras­yo­nu’nun da­ğıl­ma­sıy­la olu­şan dev­let­ler­den bi­ri olan Slo­ven­ya’nın ka­tı­lı­mıy­la NA­TO’nun üye sa­yı­sı 26’ya yük­sel­di. 
11 Ey­lül son­ra­sın­da ABD’nin yön­len­dir­me­siy­le NA­TO’nun mü­da­ha­le ala­nı Av­ru­pa kı­ta­sı­nın dı­şı­na doğ­ru ge­niş­le­di ve İt­ti­fak kü­re­sel bir as­ke­rî mü­da­ha­le gü­cü­ne dö­nüş­tü. ABD’nin 11 Ey­lül’den so­rum­lu tut­tu­ğu el-Kai­de’yi ba­rın­dır­dı­ğı ge­rek­çe­siy­le Af­ga­nis­tan’a Ekim 2001’de sal­dı­rı dü­zen­le­yip Ta­li­ban re­ji­mi­ni de­vir­me­siy­le bir­lik­te NA­TO ta­ri­hin­de ye­ni bir say­fa açıl­dı. Ta­li­ban son­ra­sı Af­ga­nis­tan’ın gü­ven­lik ve is­tik­ra­rı­nı sağ­la­mak için oluş­tu­ru­lan ve ABD’nin ya­nın­da İn­gil­te­re, Al­man­ya ve Hol­lan­da gi­bi NA­TO üye­si ül­ke­le­rin as­ker­le­ri­nin de yer al­dı­ğı Ulus­la­ra­ra­sı Gü­ven­lik Des­tek Gü­cü (ISAF)’nün ko­mu­tan­lı­ğı Ağus­tos 2003’te NA­TO’ya geç­ti.
NA­TO’nun Do­ğu Av­ru­pa’ya doğ­ru ge­niş­le­me­si ve Av­ru­pa dı­şın­da­ki ça­tış­ma­la­ra mü­da­ha­le et­me­si, ül­ke­nin pet­rol ve do­ğal­gaz kay­nak­la­rı­nı gü­cü­nü kon­so­li­de et­mek için kul­la­nan Vla­di­mir Pu­tin li­der­li­ğin­de­ki Rus­ya’nın tep­ki­si­ni çek­ti. Rus­ya, vak­tiy­le SSCB’nin par­ça­sı olan ve 2005’te Ba­tı yan­lı­la­rı­nın “tu­run­cu” ve “ka­di­fe” dev­rim­le­ri so­nu­cu kon­tro­lü kay­bet­ti­ği Uk­ray­na ve Gür­cis­tan’ın NA­TO üye­lik­le­ri­ne şid­det­le kar­şı çı­kı­yor. ABD’nin Av­ru­pa’yı İran’dan ge­le­cek ola­sı bir fü­ze sal­dı­rı­sın­dan ko­ru­mak için Po­lon­ya ve Çek Cum­hu­ri­ye­ti’nde kur­ma­yı plan­la­dı­ğı fü­ze sa­vun­ma kal­ka­nı pro­je­si­ni de ka­bul edil­mez bu­lu­yor.
NA­TO’nun 2-4 Ni­san’da Ro­man­ya’nın baş­ken­ti Bük­reş’te dü­zen­le­nen son zir­ve­sin­de, Rus­ya’nın gü­ven­li­ği­ne yö­ne­lik “doğ­ru­dan teh­dit” ola­rak al­gı­la­dı­ğı bu iki me­se­le ile Af­ga­nis­tan’da­ki as­ker sa­yı­sı­nın art­tı­rıl­ma­sı ta­le­bi ma­sa­ya ya­tı­rıl­dı. 4 Ni­san’da Bük­reş’e ge­lip NA­TO li­der­le­ri ile gö­rü­şen Pu­tin, Uk­ray­na ve Gür­cis­tan için Üye­lik Ey­lem Pla­nı (MAP) ola­rak ni­te­len­di­ri­len bir yol ha­ri­ta­sı öne­ril­me­si­ni en­gel­le­di. Zi­ra Fran­sa, Al­man­ya, İtal­ya ve İs­pan­ya bu iki ül­ke­nin NA­TO üye­li­ği­nin, Uk­ray­na’nın Rus­ya ile olan ta­ri­hî bağ­la­rı, Gür­cis­tan’ın da sı­nır­la­rı için­de­ki iki böl­ge­nin ay­rıl­ma ta­lep­le­ri yü­zün­den Av­ru­pa’ya is­tik­rar ge­tir­me­ye­ce­ği­ni be­lir­te­rek ABD’nin is­te­ği­ni red­det­ti­ler. Ta­bii ki bu kar­şı çı­kış­ta Av­ru­pa’nın Rus­ya’ya ener­ji ala­nın­da­ki ba­ğım­lı­lı­ğı ve bu ül­ke­yi faz­la kış­kırt­mak is­te­me­me­si de bü­yük rol oy­na­dı.
ABD’nin en bü­yük ba­şa­rı­sı ise, Rus­ya’nın iti­raz­la­rı­na rağ­men, NA­TO üye­le­ri­ne fü­ze kal­ka­nı pro­je­si­ni onay­lat­ma­sı ve Çek Cum­hu­ri­ye­ti ile bir ra­dar sis­te­mi kur­ma an­laş­ma­sı im­za­la­ma­sı ol­du. Bükreş Zirvesi So­nuç Bil­dir­ge­si’n­de Rus­ya, or­tak bir sa­vun­ma ge­liş­tir­mek için ABD ve Av­ru­pa ile iş­bir­li­ği yap­ma­ya da­vet edil­di. Zir­ve­nin ar­dın­dan Rus­ya’nın say­fi­ye ken­ti Soçi’ye gi­dip haf­ta so­nu­nu Pu­tin ile ge­çi­ren Bush, fü­ze kal­ka­nı ko­nu­sun­da Rus li­der ile bir uz­laş­ma­ya va­ra­ma­dıy­sa da me­se­le­nin mü­za­ke­re sü­re­ci­ne gir­me­si­ni sağ­la­dı.
Zir­ve­de, es­ki Yu­gos­lav­ya cum­hu­ri­yet­le­rin­den bi­ri olan Hır­va­tis­tan ile bir di­ğer Bal­kan ül­ke­si Ar­na­vut­luk üye­li­ğe da­vet edil­di. Bu iki ül­ke­nin üye­lik­le­ri­nin 2010’da ger­çek­leş­me­si bek­le­ni­yor. Bir di­ğer es­ki Yu­gos­lav­ya cum­hu­ri­ye­ti olan Ma­ke­don­ya’nın üye­lik da­ve­ti ise, Yu­na­nis­tan’ın ara­la­rın­da­ki isim kav­ga­sı yü­zün­den ve­to kar­tı­nı kul­lan­ma­sı üze­ri­ne ger­çek­leş­me­di. An­cak bu so­ru­nu çö­zer çöz­mez Ma­ke­don­ya’nın da üye ola­ca­ğı açık­lan­dı. Yu­na­nis­tan, Ma­ke­don­ya is­mi­ni, ken­di sı­nır­la­rı içe­ri­sin­de de ay­nı adı ta­şı­yan bir böl­ge ol­du­ğu ge­rek­çe­siy­le ka­bul et­mi­yor. Bir­çok ül­ke Ma­ke­don­ya’yı bu isim­le ta­nı­sa da Yu­na­nis­tan ve BM ül­ke­yi “Es­ki Yu­gos­lav­ya Cum­hu­ri­ye­ti Ma­ke­don­ya” ola­rak ta­nı­yor. 
Zir­ve’de ABD’nin Af­ga­nis­tan’a as­ker ta­le­bi kıs­men de ol­sa kar­şı­lan­dı. Baş­ta Fran­sa ol­mak üze­re İn­gil­te­re, Po­lon­ya, Ro­man­ya ve İs­pan­ya’nın da ila­ve­le­riy­le Af­ga­nis­tan’a gi­de­cek ye­ni as­ker sa­yı­sı 2500’e ulaş­tı. Pu­tin de Af­ga­nis­tan’a gi­den ve as­ke­rî ol­ma­yan mal­ze­me­ler ta­şı­yan NA­TO uçak­la­rı­nın Rus­ya’nın ha­va sa­ha­sı­nı kul­lan­ma­sı­nı onay­la­dı. Şu an Af­ga­nis­tan’da ço­ğun­lu­ğu NA­TO üye­si ül­ke­ler­den ge­len yak­la­şık 55.000 as­ker gö­rev ya­pı­yor. Ta­li­ban ile mü­ca­de­le­nin yo­ğun­laş­tı­ğı ül­ke­nin gü­ne­yin­de Ka­na­da­lı, İn­gi­liz, Hol­lan­da­lı ve ta­bii ki Ame­ri­ka­lı as­ker­ler ko­nuş­la­nı­yor. Af­ga­nis­tan’da baş­kent Ka­bil ve et­ra­fın­da gö­rev ya­pan ve ke­sin­lik­le ça­tış­ma­la­ra ka­tıl­ma­yan 750 Türk as­ke­ri de bu­lu­nu­yor.
Rus­ya, ABD gi­bi At­lan­tik mer­kez­li im­pa­ra­tor­lu­ğu­nu tah­kim et­mek için Or­ta­do­ğu’yu al­tüst et­mek­ten çe­kin­me­di­ği­ni gös­te­ren bir ra­kip kar­şı­sın­da şim­di­lik iti­dal­li adım­lar atı­yor. An­cak Rus­ya’nın bu tu­tu­mu, onun çı­kar­la­rı için ye­ri gel­di­ğin­de dev pen­çe­le­ri­ni kul­lan­ma­ya­ca­ğı an­la­mı­na da gel­mi­yor.

Paylaş Tavsiye Et