Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (May 2006) > Dünya Ekonomi > Çin tehdit mi, fırsat mı?
Dünya Ekonomi
Çin tehdit mi, fırsat mı?
Hülya Atakan
Bir ke­di­nin be­yaz mı, si­yah mı ol­du­ğu önem­li de­ğil­dir; önem­li olan fa­re ya­ka­la­ma­­dır.
BU­GÜN, tüm dün­ya­yı çe­kir­ge sü­rü­le­ri gi­bi kap­la­yan Çin mal­la­rı­nın, dün­ya pa­zar­la­rın­da gö­rün­me­si­nin ön­cü­sü olan yu­ka­rı­da­ki söz­ler, Çin­li li­der Deng Şi­a­o­ping’e ait.
1915 ve 1930 yıl­la­rı; Ana­do­lu in­sa­nı­nın, sa­vaş­la­rın ya­nın­da bir de çe­kir­ge sü­rü­le­ri ile mü­ca­de­le et­mek zo­run­da kal­dı­ğı yıl­lar... Gök­yü­zün­de ka­ran­lık bu­lut­lar gi­bi kü­me­le­nen çe­kir­ge sü­rü­le­ri, in­dik­le­ri yer­le­ri ka­sıp ka­vu­rur; tar­la­lar­da eki­li hiç­bir şey bı­rak­ma­dık­la­rı gi­bi, am­bar­lar dâ­hil ev­ler­de ne var ne yok si­lip sü­pü­rür­ler. Ki­mi tar­la­sı­nı, ki­mi am­ba­rı­nı yak­mak­ta bu­lur çö­zü­mü. İs­ti­la­nın be­de­li ağır olur; onu ta­kip eden yıl­lar­da ül­ke­de kıt­lık, bu­la­şı­cı has­ta­lık­lar ve top­lu ölüm­ler alır ba­şı­nı gi­der.
Te­le­viz­yo­nun tek ka­nal­lı ol­du­ğu 1970’li yıl­lar­da, bu kez Ha­ba­bam Sı­nı­fı’nın sem­pa­tik ho­ca­sı Ba­di Ek­rem dâ­hil, ek­ran ba­şın­da­ki mil­yon­lar­ca in­sa­nı ya­şam fel­se­fe­siy­le et­ki­le­yen bir baş­ka çe­kir­ge da­ha be­li­rir. Kö­tü­le­ri Kung-Fu ile di­ze ge­ti­ren bu az ve öz ko­nu­şan al­çak­gö­nül­lü çe­kir­ge, Da­vid Car­ra­di­ne’in can­lan­dır­dı­ğı bil­ge bir Çin­li­den baş­ka­sı de­ğil­dir.
 
Çe­kir­ge Bir Sıç­rar, Pir Sıç­rar
80’li yıl­la­rın so­nun­da, bir­bi­rin­den eğ­len­ce­li oyun­cak­lar­la gir­di­ler evi­mi­zin baş­kö­şe­si­ne. Çin’de Deng dö­ne­mi ile baş­la­yan “eko­no­mi­de dı­şa açı­lım po­li­ti­ka­sı”nın so­nun­da, bu­gün aya­ğı­mız­da­ki ayak­ka­bı­dan ba­şı­mız­da­ki to­ka­ya, içi­miz­de­ki ça­ma­şır­dan ko­lu­muz­da­ki saa­te ka­dar be­den­le­ri­mi­zi ku­şat­tı­lar. Ol­ma­dı; ya­şa­dı­ğı­mız tüm alan­la­rı çe­kir­ge sü­rü­le­ri gi­bi is­ti­la et­ti­ler. Bir za­man­lar sa­ray­la­rı süs­le­yen, iş­çi­li­ği ile göz ka­maş­tı­ran na­di­de por­se­len­ler, in­ce­cik se­ra­mik­ler ye­ri­ne; şim­di ka­li­te­si dü­şük, ucuz mal­lar dün­ya pa­zar­la­rın­da gö­rü­cü­ye çı­kı­yor. Dün­ya, şap­ka­sı ön­de, ka­ra ka­ra dü­şü­nü­yor. Ba­tı dün­ya­sı, bü­yü­yen bu de­ve kar­şı eko­no­mi­si­ni ko­ru­mak üze­re, her gü­ne ye­ni bir çö­züm bul­ma ara­yı­şıy­la gi­ri­yor. DTÖ, Çin’in dün­ya­ya ih­raç et­ti­ği mal­la­rı, sı­kı de­ne­ti­me al­mış du­rum­da. Gün geç­mi­yor ki ye­ni bir ko­ta, ye­ni bir ya­sak, ar­tı­rı­lan güm­rük ver­gi­le­ri, an­ti-dam­ping ver­gi­le­ri ve ce­za­lar bir­bi­ri ar­dı­na sı­ra­lan­ma­sın.
Teks­til it­ha­la­tın­da­ki ar­tı­şın, çok yük­sek ra­kam­la­ra ulaş­ma­sı so­nu­cun­da üre­ti­ci­le­ri zor du­rum­da ka­lan ABD, Çin mal­la­rı­na ko­ta uy­gu­la­mak­ta bu­lu­yor çö­zü­mü. AB ise ucuz ayak­ka­bı­lar­dan pa­za­rı­nı ko­ru­mak için an­ti-dam­ping ver­gi­si uy­gu­la­ma ka­ra­rı çı­kar­tı­yor. Ayak­ka­bı sek­tö­rün­de id­dia­lı İtal­yan­lar, pi­ya­sa­yı Çin’e kap­tır­ma­ma­ya ka­rar­lı ve bu yap­tı­rım­la da ye­tin­mi­yor; in­ti­kam al­mak­ta ABD’nin de za­man za­man iz­le­di­ği yo­lu ter­cih edi­yor. “Çin’de­ki dev­rim sı­ra­sın­da ço­cuk­la­rın kay­na­tı­la­rak güb­re ya­pıl­dı­ğı­nı” söy­le­yen İtal­ya Baş­ba­ka­nı, eko­no­mik sa­va­şı baş­ka bir plat­for­ma ta­şı­ma­yı be­ce­ri­yor. Eko­no­mik yap­tı­rım­la­rın­da ye­ter­siz ka­lan Ame­ri­ka, sık sık Çin’de in­san hak­la­rı­nın ih­lal edil­di­ği­ne da­ir ra­por­lar ha­zır­la­ta­rak dün­ya ka­mu­oyu­nu kış­kır­tı­yor. Çin de boş dur­mu­yor; Was­hing­ton’un ra­por­la­rı­na kar­şı­lık, ABD’nin tüm dün­ya­da ve ken­di ül­ke­sin­de in­san hak­la­rı­nı na­sıl ih­lal et­ti­ği­ni, res­mî kay­nak­lar­dan edin­di­ği is­ta­tis­tik­ler ve de­tay­lı ör­nek­ler­le göz­ler önü­ne se­ri­yor. Bi­ri dün­ya­nın sü­per gü­cü, di­ğe­ri sü­per güç ada­yı bu iki ül­ke, bah­si ge­çen ra­por­lar­la na­sıl “sü­per güç” ol­duk­la­rı­nı tüm dün­ya­ya böy­le­ce du­yur­muş olu­yor­lar.
1200’lü yıl­lar­da pu­su­la ve ba­ru­tun ica­dıy­la, dün­ya­nın ka­de­ri­ni de­ğiş­ti­ren Çin, es­ki çağ­la­rın öz­le­miy­le ya­şı­yor. İz­le­ri ta­rih­te kay­bol­muş İpek Yo­lu üze­rin­de­ki toz­la­rı sil­ke­le­me­ye ka­rar­lı. Si­ya­sî yö­ne­tim­ler­le sı­kı di­sip­lin al­tın­da­ki 1,3 mil­yar­lık nü­fus, ül­ke­ye akan mil­yar­lar­ca do­lar­lık ya­ban­cı ser­ma­ye ile bir­le­şin­ce dev ya­tı­rım­lar or­ta­ya çı­kı­yor. Bü­yü­me hı­zı %9’un üze­rin­de, ti­ca­ret hac­min­de ise dün­ya re­kor­la­rı­nı zor­lu­yor. Bu yıl ki­şi ba­şı mil­li ge­li­ri­ni 1300 do­la­ra çı­kar­ma­yı ba­şa­ran Çin’de 900 mil­yon­luk köy­lü­nün son tren­di gün­lük alış­ve­riş­le­ri­ni köy sü­per mar­ket­le­rin­den yap­mak. Bu­na rağ­men iç­me su­yu ve alt­ya­pı ko­nu­la­rın­da­ki prob­lem­ler he­nüz çö­zü­le­bil­miş de­ğil. Ül­ke­de­ki eko­no­mik ge­liş­me­ler mil­yar­lık nü­fu­sa den­ge­li bir şe­kil­de yan­sı­mı­yor. Yok­sul­luk sı­nı­rı olan gün­lük 2 do­la­rın al­tın­da ge­lir­le ya­şa­yan­lar, nü­fu­sun %10’unu oluş­tu­ru­yor. Ge­lir da­ğı­lı­mın­da­ki eşit­siz­lik her ge­çen gün bü­yü­yor.
Bu yıl, Çin’de “Rus yı­lı”. Çin bir za­man­lar sı­nır prob­lem­le­ri ne­de­niy­le ça­tış­ma­lar ya­şa­dı­ğı Rus­ya ile iliş­ki­le­ri­ne bu­gün bü­yük önem ve­ri­yor. Ti­ca­rî ko­ta­lar ve di­ğer yap­tı­rım­la­rıy­la dün­ya üze­rin­de tek hâ­kim güç ol­ma­ya ça­lı­şan ABD’ye en­deks­li yö­ne­ti­min ken­di ül­ke­si­ne ve eko­no­mi­si­ne za­rar ve­re­bi­le­ce­ği­nin far­kın­da. Ara­la­rın­da her ne ka­dar ide­olo­ji ve yö­ne­tim fark­lı­lı­ğı ol­sa da, kom­şu­su Rus­ya ile bağ­lan­tı­la­rı­nı sı­cak tut­ma­ya ça­lı­şı­yor. Rus­ya ise, iyi kom­şu­luk, dost­luk ve iş­bir­li­ği­ni ge­liş­tir­mek ama­cıy­la 2007’yi “Çin yı­lı” ola­rak çok­tan ilan et­miş du­rum­da. Ka­fa ka­fa­ya ve­ren iki ül­ke, Ba­tı’ya nis­pet ya­par­ca­sı­na, iliş­ki­le­ri­ni al­be­ni­li ha­le ge­tir­me­nin he­ye­ca­nı­nı ya­şı­yor.
Ma­o’nun 1949 yı­lın­da kur­du­ğu Çin Halk Cum­hu­ri­ye­ti’ni, Tür­ki­ye de, bir­çok ül­ke gi­bi, 1971 yı­lın­da res­men ta­nı­dı. Bu ta­rih­ten iti­ba­ren iki ül­ke ara­sın­da bir­çok ko­nu­da an­laş­ma­lar ya­pıl­ma­sı­na ve iş­bir­li­ği­ne yö­ne­lik ça­lış­ma­la­ra önem ve­ril­me­si­ne rağ­men, iliş­ki­le­rin is­te­ni­len dü­zey­de ge­liş­ti­ği söy­le­ne­mez. En azın­dan ti­ca­rî den­ge­siz­lik bu­nu gös­te­ri­yor. 2005 yı­lın­da Çin’e ya­pı­lan 550 mil­yon do­lar­lık ih­ra­ca­ta kar­şı­lık, it­ha­lat 6,8 mil­yar do­lar. Tür­ki­ye’nin de­mir-çe­lik gi­bi ham mad­de sa­tı­şı­na kar­şı­lık Çin, ül­ke­mi­ze yüz­ler­ce tür­de ürün ih­raç edi­yor. Bu­gü­ne ka­dar sa­tın al­dı­ğı her eş­ya­ya ev­la­di­ye­lik fel­se­fe­siy­le ka­rar ve­ren Türk hal­kı, bir ye­ri­ne beş al­dı­ğı, bu ucuz ama ka­li­te­siz mal­la­ra il­gi gös­te­ri­yor. Bu­nun dı­şın­da de­ri, teks­til ve ayak­ka­bı gi­bi alan­lar­da üre­tim ya­pan yer­li sek­tör de, tıp­kı di­ğer ül­ke­ler gi­bi Çin’le adil ol­ma­yan şart­lar­da re­ka­bet et­mek zo­run­da ka­lı­yor.
Nü­fus yo­ğun­lu­ğu ne­de­niy­le Çin, as­lın­da bir­çok ül­ke için çe­ki­ci bir pa­zar ko­nu­mun­da. Ül­ke­ler bu dev nü­fu­sa ne sa­ta­bi­le­cek­le­ri­nin he­sa­bı­nı ya­pı­yor. Çin’de, baş­ta Şang­hay ol­mak üze­re, pek çok şe­hir­de çev­re kir­li­li­ği had saf­ha­da. Bu ne­den­le “ye­şil ya­pı­lar” adı ve­ri­len bi­na­la­rın in­şa­sı plan­la­nı­yor. Mart ayın­da Pe­kin’de dü­zen­le­nen Ye­şil Ya­pı­lar Fua­rı’nda, bi­na­lar­da­ki ener­ji tü­ke­ti­mi­nin, ül­ke­nin top­lam ener­ji tü­ke­ti­mi­nin %50’si­ni oluş­tur­du­ğu­nu ve Çin’de her yıl yü­zöl­çü­mü 2 mil­yar met­re­ka­re­yi aşan ye­ni ya­pı­la­rın in­şa edil­di­ği­ni be­lir­ten Çin İmar Ba­ka­nı, ener­ji ta­sar­ru­fu için ye­şil ya­pı­la­ra önem ve­re­cek­le­ri­ni ifa­de edi­yor. İn­şa­at ve ya­pı mal­ze­me­le­ri ko­nu­sun­da ise Tür­ki­ye’de id­dia­lı bir­çok fir­ma var.
Kim bi­lir, bu­gün özel­lik­le teks­til, elek­tro­nik ve he­di­ye­lik eş­ya sek­tör­le­ri ta­ra­fın­dan cid­di bir teh­dit gi­bi al­gı­la­nan Çin, önü­müz­de­ki yıl­lar­da, in­şa­at ve ya­pı mal­ze­me­le­ri sek­tör­le­ri için Tür­ki­ye adı­na bu­lun­maz fır­sat­lar ya­ra­ta­bi­lir.

Paylaş Tavsiye Et
Yazara ait diğer yazılar
Hülya Atakan
Dünya Ekonomi
DİĞER YAZILAR