Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (September 2006) > Türkiye Ekonomi > 9. Kalkınma Planı ile tam gaz liberal ekonomi
Türkiye Ekonomi
9. Kalkınma Planı ile tam gaz liberal ekonomi
Nihat Gümüş
TÜR­Kİ­YE’DE eko­no­mik plan­la­ma­nın ta­ri­hi 1930’lu yıl­la­ra ka­dar uza­nır. Bu dö­nem­de bir­çok ül­ke, Key­nes­yen dü­şün­ce­nin et­ki­siy­le eko­no­mi­de­ki den­ge­siz­lik­le­ri dev­let eliy­le gi­der­me yo­lu­na gi­di­yor­du. Tür­ki­ye de 1923–1933 dö­ne­min­de ger­çek­leş­tir­me­ye ça­lış­tı­ğı özel te­şeb­bü­se da­ya­lı ge­liş­me po­li­ti­ka­la­rı­nı ter­ket­ti ve dev­let­çi­li­ğin ege­men ol­du­ğu kar­ma bir ge­li­şim mo­de­li­ni uy­gu­la­ma­ya koy­du. Bu mo­del çer­çe­ve­sin­de 1933 yı­lın­dan iti­ba­ren, eko­no­mik bü­yük­lük­le­re iliş­kin he­def­le­ri ve dev­le­tin fark­lı alan­lar­da at­ma­sı ge­re­ken adım­la­rı içe­ren plan­lar ha­zır­lan­dı. Her ne ka­dar ha­zır­la­nan plan­lar­da eko­no­mi ala­nın­da dev­le­te bi­çi­len ro­lün ağır­lı­ğı dö­nem­den dö­ne­me de­ğiş­se de, ge­nel il­ke, ser­best pi­ya­sa­nın ge­liş­me­si için özel te­şeb­bü­sün güç ye­ti­re­me­ye­ce­ği alt­ya­pı ya­tı­rım­la­rı­nın dev­let­çe üst­le­nil­me­si ola­gel­di.
1980 son­ra­sın­da ege­men olan li­be­ral ta­vır­la bir­lik­te kal­kın­ma plan­la­rı­nın ya­pı­sın­da da önem­li de­ği­şik­lik­ler mey­da­na gel­di. Bu ta­rih­ten iti­ba­ren dev­let, uy­gu­la­dı­ğı po­li­ti­ka­lar­da pi­ya­sa me­ka­niz­ma­sı­nın et­kin­li­ği­ni ar­tır­ma he­de­fi­ni öne al­ma­ya, ger­çek­leş­ti­ril­me­si dü­şü­nü­len özel­leş­tir­me­ler­le de eko­no­mi­den eli­ni çek­me­ye ça­lış­tı. An­cak eko­no­mi­nin bir ar­pa bo­yu bi­le yol gi­de­me­di­ği 2001 kri­zi­ne ka­dar olan san­cı­lı dö­nem­de ha­zır­la­nan plan­lar, bı­ra­kın Tür­ki­ye’yi he­def­le­ri­ne ulaş­tır­ma­yı, dev­le­tin ken­di­si­nin da­hi ger­çek­çi­li­ği­ne inan­ma­dı­ğı bü­rok­ra­tik ev­rak­lar ol­ma­nın öte­si­ne ge­çe­me­di.
1980 son­la­rı­na ka­dar dev­let ya da dev­let des­tek­li mü­te­şeb­bis­ler eliy­le sevk ve ida­re edi­len ül­ke kay­nak­la­rın yö­ne­ti­mi­ne, 1990’lar­la bir­lik­te kü­re­sel ak­tör­ler de ta­lip ol­du. Tür­ki­ye’nin bu dö­nem­de ger­çek­leş­tir­me­yi dü­şün­dü­ğü eko­no­mik plan­la­rın ba­şa­rı­sız­lık­la so­nuç­lan­ma­sı­nın te­mel se­be­bi, kü­re­sel eko­no­mi­ye en­teg­ras­yon sü­re­ci­ni kon­trol et­me yo­lun­da ya­şa­nan ge­ri­lim­ler­di. Ge­rek dev­let bün­ye­sin­de­ki alış­kan­lık­la­rın oluş­tur­du­ğu di­renç, ge­rek­se fi­nan­sal ve re­el sek­tör­de­ki alt­ya­pı ek­sik­lik­le­ri ne­de­niy­le pi­ya­sa eko­no­mi­si­ne ge­çiş sü­re­ci Tür­ki­ye’ye ağır be­del­ler ödet­ti. 2001 kri­zin­de ise, Tür­ki­ye eko­no­mi­sin­de te­mel be­lir­le­yi­ci­nin kü­re­sel ak­tör­le­rin ta­vır­la­rı ol­du­ğu açık­ça or­ta­ya çık­tı. Bu ta­rih­ten iti­ba­ren or­ta­ya ko­nu­lan prog­ram­lar­da kü­re­sel ak­tör­le­ri ür­küt­me­me, te­mel in­si­yak ha­li­ni al­dı.
İş­te böy­le bir or­tam içe­ri­sin­de Tür­ki­ye, Tem­muz ayı ba­şın­da ka­nun­la­şan 9. Kal­kın­ma Pla­nı’nı yü­rür­lü­ğe koy­du. Plan ge­nel ola­rak, 2001’de İMF gö­ze­ti­min­de ha­zır­la­nan “Güç­lü Eko­no­mi­ye Ge­çiş Prog­ra­mı”nın ana hat­la­rı­nı eko­no­mi­nin ya­kın ge­le­cek­te ala­ca­ğı şe­kil­de be­lir­le­yi­ci un­sur ha­li­ne ge­tir­me ça­ba­sı­nı yan­sı­tı­yor. Baş­ka bir de­yiş­le, Plan’da Tür­ki­ye, en­teg­ras­yon sü­re­cin­de ken­di ba­şı­na adım at­mak ye­ri­ne, oyu­nu kü­re­sel eko­no­mi­nin ku­ral­la­rı­na gö­re oy­na­ma­ya ni­yet­li ol­du­ğu­nun sin­yal­le­ri­ni ve­ri­yor. Plan’ın, Tür­ki­ye’ye dün­ya eko­no­mi­si içe­ri­sin­de var ola­bil­me yo­lun­da önem­li bir ma­li­yet avan­ta­jı sağ­la­yan Av­ru­pa Bir­li­ği mü­za­ke­re sü­re­ciy­le bir­lik­te yü­rü­tül­me­si he­de­fi, bu­nun en açık gös­ter­ge­si sa­yı­la­bi­lir. Yi­ne te­mel stra­te­jik ek­se­ne “ül­ke­yi kal­kın­dır­mak” gi­bi da­ha ön­ce de­fa­lar­ca zik­re­dil­miş bey­lik laf­lar ye­ri­ne, “kü­re­sel re­ka­bet gü­cü­nün ar­tı­rıl­ma­sı” gi­bi da­ha net bir he­de­fin ko­yul­ma­sı da Tür­ki­ye’nin, tüm dün­ya­yı göz önün­de tu­ta­rak yo­lu­na de­vam ede­ce­ği­nin vur­gu­lan­ma­sı açı­sın­dan önem­li.
9. Plan, bir ön­ce­ki plan­la bir­lik­te hâ­kim ol­ma­ya baş­la­yan tav­rı da­ha da be­lir­gin­leş­ti­re­rek kü­re­sel bir viz­yon­la yo­la çı­kı­yor. Ay­rı­ca da­ha ön­ce­ki plan­lar­dan fark­lı ola­rak eko­no­mi­nin ne­re­dey­se tüm alan­la­rı­na iliş­kin ay­rın­tı­lı he­def­ler koy­mak ye­ri­ne, be­lir­li stra­te­jik ge­li­şim ek­sen­le­ri ön­gö­rü­yor. En önem­li vur­gu­su kü­re­sel re­ka­bet gü­cü­nün ar­tı­rıl­ma­sı olan bu ek­sen­ler çer­çe­ve­sin­de, dev­le­tin eko­no­mi­nin her ala­nın­da ol­ma­ya­ca­ğı; ener­ji, ula­şım, bil­gi tek­no­lo­ji­le­ri­nin ge­liş­ti­ril­me­si gi­bi alt­ya­pı hiz­met­le­ri ile fi­nans, eği­tim, sağ­lık ve hu­kuk sis­tem­le­ri­nin güç­len­di­ril­me­si­ne odak­la­na­ca­ğı or­ta­ya ko­nu­lu­yor. Yi­ne ge­le­cek on yıl­da ül­ke­nin ta­rım sek­tö­rün­de yüz­leş­mek zo­run­da ka­la­ca ğı so­run­lar ele alı­nı­yor ve ta­rım sek­tö­rün­den sa­na­yi sek­tö­rü­ne iş­gü­cü ge­çi­şi­nin sü­re­ce­ği be­lir­ti­li­yor.
Ül­ke­nin re­ka­bet gü­cü­nü ar­tır­ma­ya dö­nük bu adım­la­rın ya­nın­da, Plan’ın bö­lü­şüm­de ada­le­ti sağ­la­ma­ya dö­nük bir he­de­fi de mev­cut. An­cak Plan’da li­be­ral­leş­me yo­lun­da atı­la­cak adım­la­rın vur­gu­su ne ka­dar be­lir­gin­se, ge­lir da­ğı­lı­mının na­sıl ola­ca­ğı so­ru­su­na ve­ri­len ce­vap­lar da bir o ka­dar muğ­lâk. Özel­lik­le is­tih­da­mın na­sıl olup da Plan’da be­lir­ti­len %7,5 se­vi­ye­le­ri­ne ine­ce­ği, sos­yal gü­ven­li­ğin na­sıl iyi­leş­ti­ri­le­ce­ği ger­çek­ten kos­ko­ca iki mu­am­ma.
Yö­ne­tim bi­lim­le­ri­nin dün­ya­ca ün­lü uz­ma­nı Mint­zberg, “Stra­te­ji plan­la­na­ma­yan bir şey­dir” der. Öy­le ki çev­re­sel ko­şul­lar­da­ki de­ği­şim­ler or­ga­ni­zas­yon­la­rın be­lir­li plan­la­ra sı­kı sı­kı­ya bağ­lı kal­ma­sı­nı ola­nak­sız ha­le ge­ti­rir. Tür­ki­ye’de eko­no­mik plan­la­ma­nın ta­ri­hi de bu te­zi des­tek­le­yen ör­nek­ler­le do­lu. Bu­gü­ne ka­dar ya­pı­lan plan­la­rın bir­ço­ğu ba­zen iç, ba­zen de kü­re­sel ko­şul­lar­da­ki hız­lı de­ği­şim­ler se­be­biy­le an­lam­la­rı­nı çok kı­sa sü­re­de yi­tir­di. Ge­rek or­ta­ya ko­nu­lan he­def­le­rin aşı­rı ay­rın­tı­lı ol­ma­sı, ge­rek­se plan­la­rı uy­gu­la­ya­cak is­tik­rar­lı si­ya­sî kad­ro­la­rın ek­sik­li­ği, bu plan­la­rın dost­lar alış­ve­riş­te gör­sün, “ba­kın, Dev­let Plan­la­ma Teş­ki­la­tı ça­lı­şı­yor” tav­rı­nın ürü­nü bü­rok­ra­tik kâ­ğıt yı­ğın­la­rı ol­mak­tan öte­ye ge­çe­me­me­le­ri­ne se­bep ol­du.
9. Kal­kın­ma Pla­nı ise, her ne ka­dar Tür­ki­ye’nin 2001 son­ra­sı gir­di­ği sü­re­ce al­ter­na­tif ola­bi­le­cek eko­no­mik bir ta­vır ser­gi­le­me­se de, uy­gu­la­na­bi­lir­lik açı­sın­dan olum­lu bir ya­pı­ya sa­hip. Tür­ki­ye’nin içe­ri­sin­de bu­lun­du­ğu gö­re­ce is­tik­rar­lı si­ya­sî ha­va da, ge­rek­siz ay­rın­tı­lar­dan ve ger­çek­leş­me­si güç ön­gö­rü­ler­den ka­çı­nan bu Plan’ın he­def­le­ri­ne ula­şa­bil­me­si açı­sın­dan olum­lu sin­yal­ler ve­ri­yor. Üs­te­lik Plan ol­duk­ça ger­çek­çi ve kü­re­sel eko­no­mik ak­tör­le­rin bek­len­ti­le­riy­le ör­tü­şen he­def­ler içe­ri­yor. Evet, Plan bu kez uy­gu­la­na­bi­lir; an­cak so­nuç­ta kü­re­sel ak­tör­le­rin is­tek­le­ri göz önü­ne alın­ma­dan, üze­rin­de plan ya­pı­la­cak bir eko­no­mik alan ka­lır mı, ora­sı bi­lin­mez.

Paylaş Tavsiye Et
Türkiye Ekonomi
DİĞER YAZILAR