Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (December 2007) > Dünya Siyaset > Darfur: Sudan birliğinin ikinci sınavı
Dünya Siyaset
Darfur: Sudan birliğinin ikinci sınavı
Oral Avcı
SU­DAN, ulus­la­ra­ra­sı ak­tör­le­rin bas­kı­sı al­tın­da 9 Ocak 2005’te Ken­ya’nın baş­ken­ti Na­iro­bi’de ço­ğun­lu­ğu Hı­ris­ti­yan olan gü­ney­de­ki si­lah­lı grup­lar­la bir an­laş­ma im­za­la­ya­rak, Har­tum’da­ki mer­ke­zî hü­kü­me­ti ve pet­rol ge­li­ri­ni pay­laş­ma­yı ka­bul et­miş­ti. Ay­rı­ca an­laş­ma ge­re­ği, 6 yı­lın so­nun­da, Gü­ney’in Su­dan’dan ba­ğım­sız ola­rak yo­la de­vam edip et­me­me­si­ne iliş­kin bir re­fe­ran­dum ya­pıl­ma­sı da ka­rar­laş­tı­rıl­mış­tı. Gü­ney İç Sa­va­şı’nın kül­le­ri­nin so­ğu­ma­ya baş­la­dı­ğı bu­gün­ler­de Su­dan’da kül­ler al­tın­da ka­lan ikin­ci bir kor olan Dar­fur, ulus­la­ra­ra­sı güç­le­rin de mü­da­ha­le­siy­le alev­len­di­ril­me­ye ça­lı­şı­lı­yor.
İn­gi­liz­ler Su­dan’ı iş­gal et­tik­ten son­ra, 1899’da Ali Di­nar’ı Dar­fur Sul­ta­nı ola­rak ka­bul ede­rek iş­le­ri­ne ka­rış­ma­ma­ya ka­rar ver­di­ler. An­cak Di­nar’ın Pa­di­şah’a bağ­lı­lı­ğı­nı ilan et­me­si ve I. Dün­ya Sa­va­şı’nda Os­man­lı Dev­le­ti’ne des­tek çı­ka­bi­le­ce­ği kor­ku­su İn­gi­liz­le­ri, 1916’da Dar­fur’u iş­ga­le ve ar­dın­dan Su­dan’a il­hak et­me­ye sevk et­ti. Su­dan’ın 1952’de ba­ğım­sız­lı­ğa ka­vuş­ma­sın­dan son­ra Dar­fur, Sa­dık el-Meh­di’nin li­der­li­ğin­de Üm­met Par­ti­si’nin önem­li bir ka­le­si ha­li­ne gel­di. Par­ti için­de­ki si­ya­si çat­lak ve 1968 se­çim­le­rin­de kar­şı­lık­lı suç­la­ma­lar, böl­ge­de Arap­lar ve Af­ri­ka­lı­lar ara­sın­da­ki ilk ni­za­la­rı baş­lat­tı.
Söz ko­nu­su ni­za­lar, Çad’da­ki Hı­ris­ti­yan hü­kü­me­ti­ne kar­şı sa­va­şan Çad Mil­li Kur­tu­luş Cep­he­si (FRO­LI­NAT)’nin Dar­fur’da ko­nuş­lan­ma­sın­dan son­ra ye­ni bir şe­kil al­dı. Bu ara­da 70’li yıl­lar­da Çad’ın Ao­zo­u Şe­ri­di’ni il­hak et­mek is­te­yen Lib­ya, Hı­ris­ti­yan Çad hü­kü­me­ti­ne kar­şı Dar­fur ve Arap ulu­sal­cı­lı­ğı­nı kö­rük­ler­ken, FRO­LI­NAT cep­he­si­ni des­tek­le­me­ye baş­la­dı. İk­ti­dar­da­ki Al­bay Nu­mey­ri’ye kar­şı sür­gün­de­ki mu­ha­le­fet li­der­li­ği­ni üst­le­nen el-Meh­di’ye ka­nat ge­ren Lib­ya, Çad so­ru­nu­nu da ba­ha­ne ede­rek Su­dan ile tan­si­yo­nu sü­rek­li yük­sel­ti­yor­du. Bu ge­ri­lim, 1.200 Lib­ya as­ke­ri­nin Har­tum’a sal­dır­ma­sı üze­ri­ne zir­ve­ye ulaş­tı. Sal­dı­rı­yı püs­kür­ten Su­dan, bu­na kar­şı­lık Çad’da, Lib­ya’ya en sert mu­ha­le­fe­ti oluş­tu­ran Hisséne Habré’ye des­tek çık­ma­ya baş­la­dı ve Habré yan­lı­sı Ku­zey Si­lah­lı Güç­le­ri’ne Dar­fur’da sı­ğın­ma hak­kı ve­re­rek böl­ge­de iş­le­ri da­ha da kar­ma­şık ha­le ge­tir­di. Tüm bu çe­kiş­me­ler, ge­le­nek­sel Dar­fur ka­bi­le ya­pı­sı­na önem­li bir dar­be vur­du ve ye­rel ka­bi­le­le­ri iki­ye bö­le­rek “ile­ri­ci, dev­rim­ci Arap” ve “ge­ri­ci Af­ri­ka­lı” ad­lan­dı­rıl­ma­la­rı­na ne­den ol­du.
Bu ara­da, 1970’ler­den 1980’le­rin or­ta­sı­na ka­dar böl­ge­yi vu­ran ku­rak­lık ne­de­niy­le Ku­zey Dar­fur ve kom­şu Çad’dan in­san yı­ğın­la­rı da­ha faz­la eki­li olan ve su­yun bu­lun­du­ğu Gü­ney Dar­fur’a doğ­ru göç et­me­ye baş­la­dı. 1983 ve 1984’te yağ­mur yağ­ma­ma­sı bü­yük bir kıt­lı­ğa ne­den olur­ken, Har­tum’a doğ­ru yo­la çı­kan yüz bin­ler­ce in­san­dan 95.000’i baş­ken­te ula­şa­ma­dan öl­dü. Kıt­lık, Dar­fur’un sos­yal ya­pı­sın­da önem­li de­ği­şik­lik­le­re ne­den ol­du. Dar­fur’da in­san­la­rın en ufak bir top­rak par­ça­sı­nı da­hi ek­me­le­ri ve­ya hay­van­la­rı­na ot­lak yap­ma­la­rı, ge­le­nek­sel Ku­zey-Gü­ney hay­van sü­rü yol­la­rı­nı ka­pat­ma­ya baş­la­dı. Hay­van­la­rı­nı aç­lık­tan kur­tar­mak is­te­yen sü­rü sa­hip­le­ri, Gü­ney yo­lu­nun açık tu­tul­ma­sı için bu ye­ni ya­pı­yı zor­la­ma­ya ve kan dök­me­ye baş­la­dı­lar. Dar­fur köy­le­rin­de ve ot­lak­la­rın­da kü­çük çap­ta baş­la­yan bu ça­tış­ma­lar, dı­şa­rı­dan des­tek alan bir­kaç g­ru­bun siv­ril­me­siy­le bir is­ya­na dö­nüş­tü.
Ara­lık 1991’de Gü­ney’in Su­dan Halk Kur­tu­luş Or­du­su (SPLA), Dar­fur­lu Da­ud Bo­lad’ın ko­mu­ta­sın­da Dar­fur’a gi­re­rek, Gü­ney’de­ki sa­va­şı Su­dan’ın ba­tı­sı­na ta­şı­mak is­te­di. Mar­rah Dağ­la­rı’na ulaş­ma­ya ça­lı­şan Bo­lad’ın kuv­vet­le­ri, Su­dan as­ker­le­ri ve Be­ni Hal­ba mi­lis­le­ri ta­ra­fın­dan dur­du­rul­du ve SPLA’ya kar­şı gel­me­yen bir­çok Fur kö­yü de ya­kıl­dı.
Be­de­vi sı­ğırt­maç­la­rın 1999’da za­ma­nın­dan ön­ce Gü­ney’e ha­re­ket et­me­le­ri üze­ri­ne böl­ge­de ça­tış­ma­lar tek­rar alev­len­di. Yüz­ler­ce in­sa­nın öl­dü­ğü bu kan­lı ça­tış­ma­lar­da bir­kaç Arap ka­bi­le rei­si de öl­dü­rül­dü. Hü­kü­me­tin, or­du kuv­vet­le­ri­ni böl­ge­ye sevk ede­rek kon­tro­lü ele ge­çir­me­sin­den son­ra ya­pı­lan bir uz­laş­ma kon­fe­ran­sın­da taz­mi­nat­lar üze­rin­de an­la­şıl­dı. Fa­kat yi­ne de Dar­fur’un bir­çok ay­dı­nı ve böl­ge­nin en bü­yük ka­bi­le­si olan Ma­sa­lit’in ile­ri ge­len­le­ri tu­tuk­lan­dı ve hap­se atıl­dı.
2000 yı­lın­da Dar­fur için Ada­let ve Eşit­lik Ha­re­ke­ti (JEM) ku­rul­du. Bu ha­re­ket, Gü­ney Dar­fur’da ku­ru­lan Su­dan Kur­tu­luş Or­du­su (SLA) ile bir­lik­te 2003’te sa­de­ce Arap­la­rı tem­sil et­mek­le suç­la­dı­ğı mer­ke­zî hü­kü­me­te kar­şı is­yan bay­ra­ğı­nı aç­tı. Bu ara­da Dar­fur so­ru­nu­na, böl­ge­nin bir­çok önem­li ka­bi­le­si­nin uzan­tı­la­rı­nın da bu­lun­du­ğu Çad hü­kü­me­ti ve onun des­tek­çi­si Fran­sa mü­da­hil ol­du. Arap ka­bi­le­le­rinin oluş­tur­du­ğu ‘Can­ca­vit’ sa­vaş­çı­la­rı­nın ka­tı­lı­mı ile çı­kan ça­tış­ma­lar ne­de­niy­le çok sa­yı­da Dar­fur­lu mül­te­ci kamp­la­rı­na akın et­ti. Su­dan hü­kü­me­ti, ça­tış­ma­la­rı dur­dur­mak is­te­se de bu­nu ba­şa­ra­ma­dı. Üç mil­yo­na ya­kın in­sa­nı ye­rin­den eden gü­nü­mü­zün en bü­yük tra­je­di­le­rin­den bi­ri ya­şan­ma­ya baş­la­dı.
2006 ba­şın­da Af­ri­ka Bir­li­ği’nin ön­cü­lü­ğün­de Dar­fur’un is­yan­cı grup­la­rı ile Su­dan hü­kü­me­ti ara­sın­da baş­la­tı­lan ba­rış gö­rüş­me­le­ri, Ni­jer­ya’nın Abu­ja ken­tin­de 5 Ma­yıs 2006’da kı­rıl­gan bir an­laş­may­la so­nuç­lan­dı. Zi­ra 10’u aş­kın is­yan­cı grup kon­fe­rans bo­yun­ca ken­di ara­la­rın­da bir it­ti­fak sağ­la­ya­ma­dı­ğı gi­bi, grup­la­rın böl­ge ko­mu­tan­la­rı ile kon­fe­ran­sa ka­tı­lan mü­za­ke­re­ci­ler ara­sın­da­ki ko­puk­luk­lar da kon­fe­ran­sa yan­sı­dı. Sa­de­ce Su­dan Kur­tu­luş Ha­re­ke­ti (SLM) gru­bu ile ya­pı­la­bi­len bir an­laş­ma ile so­nuç­la­nan kon­fe­rans, Dar­fur’un önem­li so­run­la­rı­na kök­lü bir çö­züm ge­tir­me­di.
27 Ekim 2007’de Lib­ya’nın baş­ken­ti Trab­lus’ta Dar­fur so­ru­nu­nun çö­zü­mü­ne yö­ne­lik kap­sam­lı bir ulus­la­ra­ra­sı top­lan­tı ya­pıl­dı. An­cak BM ve Af­ri­ka Bir­li­ği gö­ze­ti­min­de ya­pı­lan bu ba­rış kon­fe­ran­sı­na, Dar­fur’un önem­li iki ha­re­ke­ti olan SLM ile JEM’in ka­tıl­ma­ma ka­ra­rın­dan son­ra top­lan­tı so­nuç alı­na­ma­dan da­ğıl­dı. Kon­fe­rans ön­ce­si mer­ke­zî hü­kü­met­te tem­sil edi­len gü­ney­li Halk Kur­tu­luş Ha­re­ke­ti (SPLM)’nin ba­kan­la­rı­nı çek­me ka­ra­rı ise sür­priz ol­ma­dı. Har­tum hü­kü­me­ti, SPLM’den kon­fe­ran­sı sa­bo­te et­me ama­cı­nı ta­şı­yan bu ka­ra­rı­nı göz­den ge­çir­me­si­ni is­te­se de, Ju­ba’da­ki hü­kü­me­tin ku­la­ğı­na baş­ka­la­rı ta­ra­fın­dan bir şey­ler fı­sıl­dan­dı­ğı aşi­kâr­dı!
4 Ey­lül 2007’de Dar­fur’a gi­den BM Ge­nel Sek­re­te­ri Ban Ki-Mun, bir haf­ta sü­ren ge­zi­sin­den son­ra Was­hing­ton Post’ta ya­yım­la­nan ya­zı­sın­da Dar­fur so­ru­nu­nu şöy­le özet­li­yor­du: “Dar­fur’da bil­dik ve kes­tir­me te­rim­ler­le, ken­di ken­di­siy­le sa­va­şan bir top­lum söz ko­nu­su. İs­yan­cı­lar hü­kü­met­le sa­va­şı­yor; hü­kü­met de is­yan­cı­lar­la. An­cak ge­li­nen nok­ta­da ça­tış­ma ço­ğu za­man ka­bi­le­ler ve­ya sa­vaş ağa­la­rı ara­sın­da­ki he­sap­laş­ma­lar bi­çi­min­de ya­şa­nı­yor. Kriz Dar­fur sı­nır­la­rı­nın öte­si­ne ta­şı­yor, böl­ge­yi is­tik­rar­sız­laş­tı­rı­yor. Dar­fur ay­nı za­man­da bir çev­re kri­zi ni­te­li­ği ta­şı­yor; ça­tış­ma­nın bü­yü­me­sin­de çöl­leş­me­nin, eko­lo­jik bo­zul­ma­nın ve kay­nak­la­rın kıt­lı­ğı­nın (bil­has­sa da su­suz­lu­ğun) önem­li pa­yı var!”
Ge­nel­lik­le kıt kay­nak­la­rın pay­la­şı­mı so­ru­nu ola­rak su­nu­lan Dar­fur, as­lın­da çok da­ha bü­yük bir oyu­nun par­ça­sı. Zen­gin pet­rol kay­nak­la­rı ne­de­niy­le ge­rek kü­re­sel ge­rek­se de böl­ge­sel güç­le­rin re­ka­be­ti­ne sah­ne olan Su­dan’da­ki ça­tış­ma­la­rın ve kir­li oyun­la­rın so­nu gel­me­ye­cek gi­bi gö­rü­nü­yor. Ba­rış gö­rüş­me­le­ri de bu bağ­lam­da so­ru­nun çö­zü­mü­ne yö­ne­lik umut va­at et­mi­yor.

Paylaş Tavsiye Et