Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (October 2006) > Dosya > Dersimiz Birleş(me)miş Milletler
Dosya
Dersimiz Birleş(me)miş Milletler
Berdal Aral
TE­MEL ama­cı “ulus­la­ra­ra­sı ba­rış ve gü­ven­li­ği ko­ru­mak” olan Bir­leş­miş Mil­let­ler (BM) ör­gü­tü, 2. Dün­ya Sa­va­şı’nın he­men aka­bin­de ku­rul­muş 6 organlı bir örgüttür: Gü­ven­lik Kon­se­yi, Ge­nel Ku­rul, Eko­no­mik ve Sos­yal Kon­sey, Ulus­la­ra­ra­sı Ada­let Di­va­nı, Ve­sa­yet Kon­se­yi ve Sek­re­ter­ya. Gö­zet­ti­ği si­ya­si, top­lum­sal, ik­ti­sa­di ve kül­tü­rel he­def­ler bir ta­ra­fa, sa­va­şı ber­ta­raf et­me­yi bi­rin­cil ga­ye edi­nen BM’nin en önem­li or­ga­nı, Gü­ven­lik Kon­se­yi’dir. Bu or­gan­da ön­ce­lik­li söz hak­kı, 2. Dün­ya Sa­va­şı’ndan za­fer­le çı­kan bir­kaç dev­le­te ve­ril­miş­tir. ABD, SSCB, İn­gil­te­re ve Fran­sa, ‘mil­li­yet­çi’ yö­ne­tim al­tın­da­ki Çin’i de ara­la­rı­na “ka­bul ede­rek”, ken­di­le­ri­ni Gü­ven­lik Kon­se­yi’nin “dai­mi üye­le­ri” ola­rak tal­tif etmekle kalmamış, bir yan­dan da ve­to yet­ki­si el­de ede­rek çı­kar­la­rı­na uy­gun ol­ma­yan Kon­sey ka­rar ta­sa­rı­la­rı­nı akim bı­rak­ma im­ti­ya­zı­nı da el­de et­miş­ler­dir. Bun­dan böy­le ne tür sal­dır­gan­lık­la­rın ce­za­lan­dı­rı­la­ca­ğı­na, han­gi tür ey­lem­le­rin “ulus­la­ra­ra­sı ba­rış ve gü­ven­li­ğe za­rar ver­di­ği­ne” ve ki­me ne tür ce­za­lar (müş­te­rek güç kul­la­nı­mı, eko­no­mik am­bar­go, dip­lo­ma­tik yal­nız­laş­tır­ma vs.) ve­ri­le­ce­ği­ne her­kes­ten ön­ce bu dev­let­ler ka­rar ve­ri­yor ola­cak­tı. Gü­ven­lik Kon­se­yi’nin di­ğer on üye­si ise iki yıl­lı­ğı­na ro­tas­yon esa­sı­na gö­re se­çi­le­cek­ti.
BM Ku­ru­cu Ant­laş­ma­sı’na gö­re, her­han­gi bir ‘sal­dır­gan’ dev­le­te kar­şı ta­vır be­lir­ler­ken Kon­sey’in öl­çü ala­ca­ğı te­mel kıs­tas, ada­let ve hak­ka­ni­ye­tin te­mi­nin­den zi­ya­de sa­va­şın bir an ön­ce so­na er­di­ril­me­si­dir. Ancak 2. Dün­ya Sa­va­şı’ndan kı­sa bir sü­re son­ra baş­la­yıp 1990’la­rın baş­la­rın­da so­na eren So­ğuk Sa­vaş sı­ra­sın­da Gü­ven­lik Kon­se­yi’nin bü­yük öl­çü­de ki­lit­len­di­ği göz­len­di. Dai­mi üye­ler ve hu­su­si­yet­le ABD, ken­di­si­nin ya da bir müt­te­fi­ki­nin (en baş­ta İs­ra­il) kı­nan­dı­ğı ka­rar ta­sa­rı­la­rı­nı ve­to et­mek­te her­han­gi bir be­is gör­mez­ken, SSCB de ken­di­si­nin ya da müt­te­fik­le­ri­nin çı­kar­la­rı söz ko­nu­su ol­du­ğun­da ben­zer bir ta­vır ser­gi­le­di. İran’ı ABD’nin kuk­la­sı ol­mak­tan çı­ka­ran ve hem ka­pi­ta­list-Ba­tı, hem de sos­ya­list-Do­ğu blo­ğu­na kar­şıt bir söy­lem ge­liş­ti­ren İs­lam dev­ri­mi­nin he­nüz da­ha du­ma­nı tüt­me­miş­ken Ey­lül 1980’de Irak İran’a sal­dır­dı­ğın­da, Gü­ven­lik Kon­se­yi Irak’ı ‘iş­gal­ci’ dev­let ola­rak ta­nım­la­mak­tan ka­çı­na­rak ta­raf­gir­li­ğin acı bir ör­ne­ği­ni ser­gi­le­di.
SSCB’nin ye­ri­ni Rus­ya Fe­de­ras­yo­nu’na bı­rak­tı­ğı, sos­ya­list blo­ğun or­ta­dan kalk­tı­ğı ve So­ğuk Sa­vaş’ın so­na er­di­ği son on beş yıl­lık dö­nem­de Gü­ven­lik Kon­se­yi’nin, Fran­sa’yı ve di­ğer Ba­tı­lı ya da Ba­tı-yan­lı­sı Kon­sey üye­le­ri­ni yan­la­rı­na alan ABD ve İn­gil­te­re ta­ra­fın­dan âde­ta tes­lim alın­dı­ğı­nı be­lirt­mek ge­re­kir. “Ulus­la­ra­ra­sı ba­rış ve gü­ven­li­ğe za­rar ve­ren” han­gi ‘sal­dır­gan’ dev­le­te ce­za ve­ri­le­ce­ğin­den tu­tun da, han­gi halk­la­rın “ken­di ka­de­ri­ni ta­yin hak­kı” çer­çe­ve­sin­de ay­rı bir dev­let kur­ma hak­kı­na ya da ge­niş kap­sam­lı bir özerk­li­ğe sa­hip ola­ca­ğı­na (ör­ne­ğin Do­ğu Ti­mor’a ba­ğım­sız­lık); yi­ne han­gi ül­ke­ler­de­ki in­san hak­la­rı ih­lâl­le­ri­nin “in­san­lı­ğa kar­şı suç” teş­kil et­ti­ğin­den, kim­le­rin nük­le­er ener­ji el­de et­me hak­kı­na sa­hip ol­du­ğu­na ka­dar (söz­ge­li­mi, İran el­de ede­mez) ak­la ge­le­bi­le­cek he­men her önem­li me­se­le­de Gü­ven­lik Kon­se­yi âde­ta yer­yü­zün­de­ki tek ka­rar ve­ri­ci ha­li­ne gel­di. O ne­den­le BM Gü­ven­lik Kon­se­yi’nin “ye­ni-sö­mür­ge­ci­li­ğin” en önem­li aja­nı ha­li­ne gel­di­ği­ni id­di­a et­mek her­hal­de abar­tı­lı ol­ma­sa ge­rek.
Son bir­kaç yıl­dır sö­zü edi­len bu em­per­yal eği­lim ar­tık ale­ni bir yüz­süz­lü­ğe dö­nüş­tü. İs­ra­il’in hem Fi­lis­tin hal­kı­na, hem de Lüb­nan ve Su­ri­ye gi­bi kom­şu Arap ül­ke­le­ri­ne yö­ne­lik bit­mez tü­ken­mez iş­gal ve kat­li­am­la­rı Gü­ven­lik Kon­se­yi’nce ‘teh­dit’ ola­rak al­gı­lan­maz­ken, Ta­if An­laş­ma­sı çer­çe­ve­sin­de Lüb­nan’da (kı­sa bir sü­re ön­ce­si­ne ka­dar) as­ker bu­lun­du­ran Su­ri­ye’nin bu­ra­da­ki mev­cu­di­ye­ti, ay­nı or­gan ta­ra­fın­dan 2004 yı­lın­da ka­bul edi­len 1559 sa­yı­lı ka­rar­la bir­lik­te “ulus­la­ra­ra­sı ba­rış ve gü­ven­li­ğe teh­dit” ola­rak de­ğer­len­di­ril­di. Ay­nı Gü­ven­lik Kon­se­yi, baş­lan­gıç­ta iş­gal için spe­si­fik yet­ki ver­me­di­ği hal­de, Af­ga­nis­tan (2001) ve Irak’ın (2003) ABD ve müt­te­fik­le­rin­ce iş­ga­li son­ra­sın­da iş­gal güç­le­ri­ni res­mî oto­ri­te ola­rak ta­nı­mak­tan ken­di­si­ni ala­ma­dı. Sö­zün özü, So­ğuk Sa­vaş son­ra­sın­da­ki bu ‘ye­ni’ em­per­yal dü­ze­nin baş­ta ge­len mağ­dur­la­rı Müs­lü­man ül­ke­ler ve Müs­lü­man di­re­niş ha­re­ket­le­ri ol­du.
BM Ba­rış Gü­cü ope­ras­yon­la­rı­nı da her­hal­de bu bü­yük re­sim için­de gör­mek ge­re­kir. Ba­rış Gü­cü as­ker­le­ri, il­ke ola­rak, bir iç ya da ulus­la­ra­ra­sı sa­vaş ne­de­niy­le ça­tış­ma ya­şa­nan böl­ge­ler­de il­gi­li ta­raf­lar ara­sın­da ba­rış or­ta­mı­nın sağ­lan­ma­sı için BM bay­ra­ğı al­tın­da gö­rev­le­ri­ni ifa eder­ler. Bu as­ke­rî bi­rim­ler, ge­nel­lik­le, bir ça­tış­ma son­ra­sın­da ya­pı­lan ateş­kes (ba­zen de ba­rış) an­laş­ma­sı­nın ha­ya­ta ge­çi­ril­me­si için il­gi­li ta­raf­la­ra yar­dım­cı olur­lar. Ba­rış Gü­cü as­ker­le­ri­nin gö­rev ta­nı­mı­nın So­ğuk Sa­vaş son­ra­sın­da Gü­ven­lik Kon­se­yi’nce ge­niş­le­til­di­ği gö­rül­mek­te­dir: Göz­lem­ci­lik, gü­ven art­tı­rı­cı ön­lem­ler, ateş­kes hat­tın­da sı­nır ih­lâl­le­ri­ni ön­le­mek, iç ça­tış­ma­lar son­ra­sın­da se­çim­le­rin usu­lü­ne uy­gun ya­pıl­ma­sı, hü­kü­met yet­ki­le­ri­nin pay­laş­tı­rıl­ma­sı ve dev­let oto­ri­te­si­nin te­si­si. Bu ne­den­le Ba­rış Gü­cü as­ker­le­ri­ne, “ba­rı­şı ko­ru­ma”nın ya­nı sı­ra, ge­rek gö­rü­lür­se, “ba­rı­şı te­sis et­me” gö­re­vi de ve­ri­le­bil­mek­te­dir.
Lüb­nan’da bu­gün­ler­de ko­nuş­lan­mak­ta olan BM’ye bağ­lı güç­le­ri de dâ­hil eder­sek, şu an­da dün­ya­nın fark­lı coğ­raf­ya­la­rın­da 110 ka­dar ül­ke­ye men­sup 90 bin ci­va­rın­da as­ker BM Ba­rış Gü­cü ola­rak fa­ali­yet­te bu­lu­nu­yor. Ba­rış Gü­cü as­ker­le­ri­nin bü­yük ço­ğun­lu­ğu, Ba­tı­lı li­te­ra­tür­de “Üçün­cü Dün­ya” ola­rak ta­nım­la­nan As­ya, Af­ri­ka ya da La­tin Ame­ri­ka ül­ke­le­rin­de gö­rev ya­pı­yor: Eti­yop­ya-Erit­re sı­nı­rı, Li­ber­ya, De­mok­ra­tik Kon­go Cum­hu­ri­ye­ti, Lüb­nan, Bu­run­di, Fil­di­şi Sa­hi­li, Hin­dis­tan-Pa­kis­tan sı­nı­rı, Hai­ti, Su­dan vs. Ba­rış Gü­cü as­ker­le­ri­nin ne­den ge­nel­lik­le yok­sul ve si­ya­si/as­ke­rî açı­dan za­yıf ül­ke­ler­de gö­rev yap­tı­ğı önem­li bir so­ru(n) ola­rak kar­şı­mı­za çı­kı­yor. Bel­li bir böl­ge­ye Ba­rış Gü­cü as­ker­le­ri­nin gön­de­ril­me­si­ni ön­gö­ren Gü­ven­lik Kon­se­yi ka­rar­la­rı, ge­nel­lik­le, ça­tış­ma­nın kay­na­ğı olan so­ru­nun âdil ve ka­lı­cı bir ba­rış yo­luy­la çö­zü­me ka­vuş­tu­rul­ma­sı­nı de­ğil, sa­vaş ya da ça­tış­ma so­nu­cun­da olu­şan güç mu­va­ze­ne­si­nin ‘don­du­rul­ma­sı’nı amaç­lar. Za­ten böy­le ol­ma­say­dı Ba­rış Gü­cü as­ker­le­ri git­tik­le­ri ül­ke­ler­de bu ka­dar uzun sü­re kal­maz­lar­dı. Özel­lik­le Af­ri­ka’da kan­lı sa­vaş ve ça­tış­ma­la­ra yol açan so­run­la­rın pek ço­ğu­nun kay­na­ğın­da, Ba­tı­lı sö­mür­ge­ci dev­let­le­rin mi­ras bı­rak­tı­ğı so­run­lu sı­nır­lar var­dır. Ba­rış Gü­cü as­ker­le­ri­nin gö­rev yap­tı­ğı ça­tış­ma böl­ge­le­ri, ço­ğu za­man he­ge­mo­nik dış güç­le­rin stra­te­jik üs­tün­lük mü­ca­de­le­le­ri­nin sah­ne­len­di­ği ül­ke­ler­dir. Özel­lik­le Af­ri­ka’da­ki sı­nır sa­vaş­la­rı ve iç ça­tış­ma­lar (ik­ti­dar mü­ca­de­le­si, ay­rı­lık­çı azın­lık ha­re­ket­le­ri vs.) ‘dış’ fak­tör­ler ele alın­ma­dan an­la­şı­la­maz. Sö­mür­ge­ci geç­mi­şi olan İn­gil­te­re, Fran­sa ve Hol­lan­da gi­bi ül­ke­le­rin es­ki nü­fuz böl­ge­le­rin­de­ki Ba­rış Gü­cü ope­ras­yon­la­rı­na ka­tıl­ma­ya is­tek­li oluş­la­rı, as­lın­da ‘dış­sal’ fak­tör­le­rin sa­vaş­lar­da ve iç ça­tış­ma­lar­da oy­na­dı­ğı ro­le işa­ret edi­yor.
BM Ba­rış Gü­cü ope­ras­yon­la­rı­nın ar­ka pla­nın­da ya­tan bir baş­ka fak­tör de, en baş­ta ABD ve müt­te­fik­le­ri­nin, bu tür ey­lem plan­la­rı yo­luy­la Ba­tı he­ge­mon­ya­sı­na di­renç gös­te­ren (re­jim­ler­ce yö­ne­ti­len) dev­let­le­ri ya da si­ya­si/as­ke­rî grup ve ha­re­ket­le­ri Gü­ven­lik Kon­se­yi ara­cı­lı­ğıy­la za­yıf dü­şür­mek ve on­la­rı kıs­ka­ca al­mak is­te­me­le­ri­dir. Bu bağ­lam­da, ABD ön­cü­lü­ğün­de­ki Ba­tı­lı he­ge­mo­nik güç­le­rin, Su­dan’ın Dar­fur böl­ge­si­ne BM Ba­rış Gü­cü as­ker­le­ri­nin gön­de­ril­me­si­ni ön­gö­ren bir Gü­ven­lik Kon­se­yi ka­ra­rı­nı kı­sa bir sü­re ön­ce çı­kar­ma­la­rı, böy­le bir eği­li­me işa­ret edi­yor. Su­dan’ın Ba­tı­lı em­per­yal güç­le­re di­renç gös­ter­me­si­ne ben­zer şe­kil­de, uzun bir dö­nem Lüb­nan’ı iş­gal al­tın­da tu­tan (1982-2000) ve son ola­rak geç­ti­ği­miz ay­lar­da, 34 gün bo­yun­ca acı­ma­sız ha­va sal­dı­rı­la­rıy­la bu ül­ke­yi ha­ra­be­ye çe­vi­ren İs­ra­il’e kar­şı yıl­lar­dır güç­lü bir di­re­niş ser­gi­le­yen Hiz­bul­lah ör­gü­tü de BM Ba­rış Gü­cü kul­la­nı­la­rak et­ki­siz­leş­ti­ril­me­ye ça­lı­şı­lı­yor. O hal­de, açık­tır ki, gü­nü­müz­de BM Ba­rış Gü­cü ope­ras­yon­la­rı he­ge­mo­nik güç­le­rin stra­te­jik, je­o-po­li­tik ve je­o-eko­no­mik çı­kar ta­nım­la­rın­dan ba­ğım­sız de­ğil­dir. BM Gü­ven­lik Kon­se­yi’nin mev­cut ya­pı­sı de­ğiş­me­di­ği sü­re­ce, bu tür­den Ba­rış Gü­cü ope­ras­yon­la­rı­na ‘ma­su­mi­yet’ kı­lı­fı giy­dir­mek her­hal­de aşı­rı iyim­ser­lik ola­cak­tır.

Paylaş Tavsiye Et