Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (November 2007) > Toplum > Türkiye’nin örtülü gerçeği
Toplum
Türkiye’nin örtülü gerçeği
Fatmanur Altun
BA­ŞÖR­TÜ­SÜ so­ru­nu, tür­ban so­ru­nu, ba­şör­tü­sü me­se­le­si, ba­şör­tü­sü ya­sa­ğı me­se­le­si… İsim­len­dir­me­ler çok ve çe­şit­li. Son otuz yıl­lık za­man di­li­mi içe­ri­sin­de Tür­ki­ye’de si­ya­si ha­ya­tı ve gün­de­lik ya­şan­tı­yı et­ki­si al­tı­na alan bir sı­kın­tı ile il­gi­li yay­gın ta­nım­la­ma­lar bun­lar. Han­gi za­vi­ye­den bak­tı­ğı­nı­za, sı­kın­tı­nın han­gi ce­na­hın­da bu­lun­du­ğu­nu­za gö­re şe­kil­le­nen, de­ği­şen, ter­cih edi­len ta­nım­la­ma­lar.
Ta­nım­la­ma, an­la­mak is­te­nen bir ko­nu ya­hut alan­la il­gi­li ilk dü­şün­sel ça­ba. Ta­nım­la­ma­lar, ge­nel­le­me­le­re ve sı­nır­la­ma­la­ra muh­taç. Ta­nım dı­şı her ay­rın­tı ise is­tis­na. Oy­sa top­lum­sal olay­lar ve içe­ri­sin­de ger­çek ki­şi­le­rin öy­kü­le­ri­ni ba­rın­dı­ran ha­di­se­ler, esa­sın­da her tür­lü ta­nım­la­ma­nın dı­şın­da yer alı­yor. An­la­mak ga­ye­siy­le ay­nı po­ta­ya ko­nan, or­tak yön­le­ri se­be­bi ile or­tak bir ad­la anı­lan ki­şi­sel hi­kâ­ye­ler­den olu­şan top­lum­sal ha­re­ket­le­rin, bi­rey­ler­le il­gi­li her bir cüz’ü, as­lın­da bir yö­nüy­le ta­nım dı­şın­da ve bi­rer is­tis­na. Bu, içe­ri­sin­de in­san un­su­ru­nu ba­rın­dı­ran bir ola­ya ge­nel­le­me­ler­le bak­ma­nın ilk de­za­van­ta­jı. İkin­ci bir de­za­van­taj, ge­nel­le­me­le­rin ve süs­lü ta­nım­la­ma­la­rın var olan sı­kın­tı­nın ka­nık­san­ma­sı­na hiz­met et­me­si. Zi­ra kü­çük ya­hut bü­yük bir kit­le­yi il­gi­len­di­ren her­han­gi bir sı­kın­tı­ya bir kez isim kon­du­ğun­da, ‘so­run’, ‘me­se­le’ ya­hut ‘prob­lem’ gi­bi bir ke­li­me ile yan ya­na anıl­ma­ya baş­lan­dı­ğın­da, ar­tık sı­kın­tı­nın var­lı­ğı, bir an­lam­da yad­sın­maz ha­le ge­li­yor.
Ba­şör­tü­sü tak­ma ve yü­rür­lük­te olan ya­sak ne­de­niy­le acı çek­me or­tak pay­da­sın­da bu­lu­şan ve sa­yı­sız in­sa­nın hi­kâ­ye­sin­den olu­şan “Ba­şör­tü­sü So­ru­nu” da ben­zer de­za­van­taj­la­rı bün­ye­sin­de ba­rın­dı­rı­yor. Çün­kü ba­sit bir ta­nım­la­ma ile kar­şı­mı­za çı­kan, ade­ta kav­ram­sal, dü­şün­sel bir so­run­muş gi­bi zi­hin­le­ri ge­çi­ci sü­re­ler için iş­gal edip, bir son­ra­ki kar­şı­laş­ma­ya dek ha­ya­tı­mız­dan çı­kan bu sı­kın­tı­nın, ger­çek in­san­lar­dan, on­la­rın acı­la­rın­dan ve hi­kâ­ye­le­rin­den olu­şan, ha­ya­ta de­ğen bir yü­zü var.
Bu­gü­ne dek ba­şör­tü­sü so­ru­nu­nun ha­ya­ta de­ğen yü­zü ile he­men he­men hiç kar­şı­laş­ma­dık. Ba­şör­tü­sü so­ru­nu te­le­viz­yon­lar­da­ki açık otu­rum­lar­da, ge­nel­lik­le ta­kım el­bi­se­li ve asık su­rat­lı ko­nuk­lar ile, çay-kah­ve eş­li­ğin­de ko­nu­şu­lan bir ko­nu ya­hut po­le­mik ara­yı­şı içe­ri­sin­de olan kö­şe ya­zar­la­rı­nın za­man za­man uğ­ra­dı­ğı bir du­rak ola­rak var ol­du. Hat­ta ço­ğu za­man bı­ra­kın in­sa­ni yö­nü­nü, so­mut sa­yı­sal ve­ri­le­re bi­le baş­vu­rul­mak­sı­zın afa­ki bir bi­çim­de ko­nu­şul­du, tar­tı­şıl­dı. Ga­rip­tir, ka­mu­oyu­nu bun­ca meş­gul eden, bu ka­dar ke­li­me ve ener­ji sar­fi­ya­tı­na se­bep olan böy­le­si bir ko­nu­da, müm­taz med­ya­mız, bu­ram bu­ram ma­ni­pü­las­yon ko­kan mün­fe­rit olay­la­rı man­şe­te çek­mek dı­şın­da pek bir şey yap­ma­dı.
Tür­ki­ye Eko­no­mik ve Sos­yal Etüd­ler Vak­fı (TE­SEV)’nın, “De­ği­şen Tür­ki­ye’de Din, Top­lum ve Si­ya­set” ko­nu­lu araş­tır­ma­sı, yü­ze­yin al­tın­da olup bi­ten­le­rin an­la­şıl­ma­sı için atı­lan bir adım­dı. Fa­kat araş­tır­ma, nes­nel bir bi­çim­de tar­tı­şıl­mak ye­ri­ne, “Ba­şör­tü­lü­le­rin ora­nı aza­lı­yor” yay­ga­ra­sıy­la gün­de­mi gün­ler­ce iş­gal eden bir ko­nu­ya dö­nüş­tü ve alan araş­tır­ma­la­rı­nın içe­rik­le­ri ka­dar yo­rum­lan­ma­sı­nın da ne ka­dar önem­li ol­du­ğu­nu bir kez da­ha or­ta­ya koy­du. Ra­kam­la­rın ide­olo­ji­ye na­sıl kur­ban edi­le­bi­le­ce­ği­ni gös­ter­me­si açı­sın­dan sos­yo­lo­ji bö­lüm­le­rin­de, araş­tır­ma tek­nik­le­ri der­sin­de oku­tul­ma­sı ge­re­ken bir ça­lış­ma olan TE­SEV araş­tır­ma­sı, bu ne­den­ler­le ken­di­sin­den bek­le­nen açık­la­yı­cı­lı­ğa ula­şa­ma­dı.
Geç­ti­ği­miz gün­ler­de, İs­tan­bul’da ger­çek­leş­ti­ri­len ol­duk­ça ge­niş ka­tı­lım­lı bir top­lan­tı ile so­nuç­la­rı ka­mu­oyu­na du­yu­ru­lan “Ba­şör­tü­sü Ya­sa­ğı Alan Araş­tır­ma­sı” ise bu ko­nu­da atıl­mış ye­ni bir adım ola­rak or­ta­ya çık­tı. Ha­zar Eği­tim Kül­tür ve Da­ya­nış­ma Der­ne­ği ta­ra­fın­dan, An­ka­ra Sos­yal Araş­tır­ma­lar Mer­ke­zi (ANAR)’ne yap­tı­rı­lan ve “Tür­ki­ye’nin Ör­tü­lü Ger­çe­ği” adı ve­ri­len ça­lış­ma do­kuz il­de, top­lam 1112 ka­tı­lım­cı ile yüz yü­ze gö­rüş­me tek­ni­ğiy­le ger­çek­leş­ti­ril­miş. Ümit Me­riç, Müm­taz’er Tür­kö­ne, Hi­lal El­ver, Na­ci Bos­tan­cı, Yıl­dız Ra­ma­za­noğ­lu, Me­lek Gö­re­gen­li, Fer­hat Ken­tel ve Ay­şe Gü­ve­li’den olu­şan bir aka­de­mis­yen­ler top­lu­lu­ğu ta­ra­fın­dan yo­rum­la­nan araş­tır­ma pek çok önem­li so­nuç ile ka­mu­oyu­nu kar­şı kar­şı­ya ge­tir­di.
Bu so­nuç­lar içe­ri­sin­de en dik­kat çe­ki­ci nokta ise otuz yı­lı aşan bir ma­zi­ye sa­hip olan ba­şör­tü­sü ya­sak­la­rı­na rağ­men ba­şı­nı hiç­bir bi­çim­de aç­ma­yan­la­rın %40,5 gi­bi yük­sek bir ra­kam­da sey­ret­me­si­ne kar­şı­lık, ba­şı­nı ta­ma­men açan­la­rın ora­nı­nın %1,2 gi­bi dü­şük bir se­vi­ye­de kal­ma­sı. Bu ra­kam­lar ara­dan ge­çen bun­ca yı­la rağ­men ba­şör­tü­sü ya­sak­la­rı­nın ba­şa­rı­lı ola­ma­dı­ğı­nı ka­nıt­lı­yor. Dik­kat çe­ki­ci bir di­ğer so­nuç ise ka­tı­lım­cı­la­rın %95,5’lik bir kıs­mı­nın ba­şör­tü­sü ya­sa­ğı ne­de­niy­le çe­şit­li sos­yal bas­kı­la­ra uğ­ra­dık­la­rı­nı, %28,1 gi­bi cid­di bir ora­nın ba­şı­nı ört­tü­ğü için so­kak­ta ta­ci­ze/ha­ka­re­te uğ­ra­dı­ğı­nı be­lirt­me­si. Bu oran ya­sak­la kar­şı kar­şı­ya olan ger­çek kit­le­ye uyar­lan­dı­ğın­da or­ta­ya çı­kan tab­lo, sos­yal ba­rı­şı teh­dit eden bir un­sur ola­rak te­ma­yüz edi­yor.
Ka­tı­lım­cı­la­rın %97’si di­nin em­ri ol­du­ğu­na inan­dı­ğı için ba­şı­nı ört­tü­ğü­nü söy­ler­ken, %79,4’lük bir oran ba­şı­nı ört­tü­ğü nes­ne­yi ‘ba­şör­tü­sü’ ola­rak ta­nım­lı­yor. ‘Tür­ban’ ke­li­me­si­ni kul­la­nan­la­rın ora­nı ise sa­de­ce %6. Bu ra­kam­lar, med­ya­nın, ba­şör­tü­lü­le­ri ‘Tür­ban­lı­lar’ ad­lı nev­zu­hur bir kav­ram­la öz­deş­leş­ti­re­rek mar­ji­nal­leş­tir­me ça­ba­la­rı­na ve ba­şör­tü­sü­nün si­ya­sal bir sim­ge ol­du­ğu yö­nün­de­ki vur­gu­la­rı­na yö­ne­lik cid­di bir di­re­niş ol­du­ğu­nu gös­te­ri­yor. Ba­şör­tü­sü­nün si­ya­sal bir sim­ge ol­du­ğu yö­nün­de­ki gö­rü­şü yan­lış­la­yan bir di­ğer ra­kam, ka­tı­lım­cı­la­rın %75’inin, po­li­tik/ide­olo­jik gö­rüş­le­rin oluş­ma­sı için er­ken yaş­lar olan il­ko­kul ön­ce­si, il­ko­kul, or­tao­kul ve­ya li­se dö­ne­min­den be­ri ba­şör­tü­lü ol­duk­la­rı­nı be­lirt­me­le­ri ve %62,2’lik bir ora­nın ken­di ka­ra­rı ile ör­tün­dü­ğü­nü ifa­de et­me­si.
Ka­tı­lım­cı­la­rın %76,2’si­nin hu­kuk yo­lu­nu de­ne­me­miş ol­ma­sı, mah­ke­me­ye baş­vur­ma­ma­nın bü­yük oran­da yar­gı­ya du­yu­lan gü­ven­siz­lik­ten kay­nak­lan­ma­sı ve ka­tı­lım­cı­la­rın %96,2’lik bö­lü­mü­nün çe­şit­li dü­zey­ler­de psi­ko­lo­jik mağ­du­ri­yet ya­şa­mış ol­ma­sı, araş­tır­ma­dan çı­kan di­ğer çar­pı­cı so­nuç­lar.
Ba­şör­tü­sü­nün bir ik­ti­dar kav­ga­sı­nı ört­tü­ğü ve ki­mi men­fa­at grup­la­rı­nın di­lin­de bu “bir met­re­lik bez”in ade­ta oyun­cak ha­li­ne gel­di­ği ha­li­ha­zır­da­ki du­rum­da, se­si du­yu­lan ta­raf­la­rın bu ra­kam­la­rı gör­mez­den gel­me­me­si ge­re­ki­yor. Zi­ra bu ra­kam­la­rın açık­ça ifa­de et­ti­ği tek bir şey var­sa, o da ya­şa­nan­la­rın son de­re­ce bü­yük ve acı­ma­sız bir ay­rım­cı­lık ol­du­ğu­dur. Geç ge­len ada­let, ada­let de­ğil­dir.

Paylaş Tavsiye Et