Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (January 2008) > Dünya Ekonomi > Britanya’da finansal sarsıntı
Dünya Ekonomi
Britanya’da finansal sarsıntı
Sadık Ünay
İN­Gİ­LİZ­LER bel­li bir nes­ne, in­san ya da ku­ru­ma duy­duk­la­rı gü­ve­nin sar­sıl­maz­lı­ğı­nı ifa­de ede­bil­mek için ‘ka­ya’ (rock) me­ta­fo­ru­na baş­vur­ma­yı sık­ça yeğ­le­yen bir mil­let­tir. İş­te tam da bu göz­le ba­kıl­dı­ğın­da ge­çen ay fi­nan­sal ka­pi­ta­liz­min ana­yur­du Bü­yük Bri­tan­ya’da bir bu­çuk asır­lık bir ara­dan son­ra mu­di­le­rin pa­ra­la­rı­nı kur­tar­mak için ilk de­fa can hav­liy­le hü­cum et­tik­le­ri ku­ru­mun adı­nın Nort­hern Rock ol­ma­sı cid­den ma­ni­dar­dı.
Yi­ne ma­ni­dar ve ki­mi çev­re­ler için de esas kor­ku­tu­cu olan, son yir­mi yıl­da kü­re­sel fi­nan­sal kriz­le­rin “yük­se­len pi­ya­sa­lar”dan kay­nak­lan­ma­sı ol­gu­su­na epey­ce alı­şıl­mış­ken (ve tüm sis­tem bu­nun üze­ri­ne kur­gu­lan­mış­ken) bu kez ABD ve İn­gil­te­re kay­nak­lı kriz di­na­mik­le­ri­nin be­lir­miş ol­ma­sı. ABD kay­nak­lı sub­pri­me ya­ni yük­sek risk­li ipo­tek­li ko­nut kre­di­le­rin­de­ki pat­la­ma­dan kay­nak­la­nan fi­nan­sal dal­ga­lan­ma­nın İn­gi­liz ko­nut fi­nans­ma­nı pi­ya­sa­sı­nın baş ak­tör­le­rin­den Nort­hern Rock’a sıç­ra­ma­sı ve bir­kaç gün­lük de ol­sa bir kao­sa yol aç­ma­sı, Bri­tan­ya fi­nan­sal çev­re­le­ri için ka­bul edi­le­bi­lir bir va­kı­a de­ğil. İşin va­ha­me­ti­nin bo­yut­la­rı­nı or­ta­ya ko­ya­bil­mek ba­kı­mın­dan dün­ya­nın en sağ­lam ban­ka­cı­lık sis­te­mi­ne sa­hip ol­du­ğu­nu id­di­a eden İn­gil­te­re’nin (ABD, Av­ru­pa ve Ja­pon­ya’nın ak­si­ne) sa­vaş­lar, pet­rol kriz­le­ri, grev­ler ve 1970’le­rin enf­las­yon dö­nem­le­ri­ni ya­şar­ken da­hi po­pü­ler bir “ban­ka hü­cu­mu” ile kar­şı­laş­ma­dı­ğı­nı ha­tır­la­mak ge­re­ki­yor.
Ge­çen ay, pi­ya­sa­lar­da li­ki­di­te bol­lu­ğu, iyim­ser­lik ve yük­sek risk­li ya­tı­rım­la­ra da­ya­lı ba­la­yı dö­ne­mi­nin so­na er­di­ği­ni ve bun­dan böy­le kı­rıl­gan­lık­la­rın pi­ya­sa di­sip­li­ni ile şid­det­le ce­za­lan­dı­rı­la­ca­ğı­nı be­lirt­miş­tik. İn­gil­te­re’de bir fi­nan­sal ku­ru­mun iç iş­le­yi­şi ile il­gi­li bir so­run ola­rak baş­la­yan son va­kıa­nın, kü­re­sel pi­ya­sa­lar­da­ki te­dir­gin­lik ha­va­sı­nın da et­ki­si ile gi­de­rek ulu­sal bir eko­no­mik hat­ta si­ya­si kri­zi te­tik­le­me ni­te­li­ği ka­zan­ma­sı da bu­nu doğ­ru­lu­yor. Ge­rek ABD ge­rek­se İn­gil­te­re’de seç­men­le­rin ko­nut edi­ni­mi­ni hız­lan­dır­mak is­te­yen si­ya­si oto­ri­te­ler ve pi­ya­sa­lar­da iş­ler iyi gi­der­ken kı­rıl­gan­lık­la­ra prim ta­nı­yan re­gü­la­tör­le­rin des­te­ğiy­le hız­lı bir ge­li­şim sü­re­ci­ne gi­ren mort­ga­ge pi­ya­sa­sı, za­man için­de “bat­ma­sı mu­kad­der” kre­di­le­rin de oda­ğı ha­li­ne gel­di.
İş­te tam da bu nok­ta­da eko­no­mik te­ori­nin re­el po­li­tik ile kar­şı kar­şı­ya gel­di­ği ve mer­kez ban­ka­sı ba­ğım­sız­lı­ğı­nın ola­bil­di­ğin­ce test edil­di­ği bir kav­şa­ğa ula­şıl­dı­ğı­nı fark et­me­mek im­kan­sız. Ör­ne­ğin Gor­don Brown gi­bi, Bla­ir dö­ne­mi son­ra­sı si­ya­si ajan­da­sı­nı “ucuz ev sa­hi­bi ol­mak” tar­zı sos­yal-de­mok­rat öğe­ler üze­ri­ne ku­ran ta­ze bir baş­ba­kan ik­ti­dar­da iken, İn­gi­liz mort­ga­ge pi­ya­sa­sı­nın yak­la­şık on­da bi­ri­ni elin­de tu­tan an­cak fi­nans­ma­nı­nı ta­sar­ruf sa­hip­le­ri ye­ri­ne pi­ya­sa­lar­dan te­min eden Nort­hern Rock gi­bi ak­tör­le­re na­sıl dav­ra­nı­la­ca­ğı ha­ya­ti önem­dey­di. On­la­ra “Pi­ya­sa oyu­nu­nu ku­ral­la­rı için­de oy­na­ma­dı­nız, be­de­li­ni öde­yin” mi de­ne­cek; yok­sa “ulu­sal eko­no­mi­nin is­tik­ra­rı ve kriz­ler­den ka­çı­nıl­ma­sı” adı­na pa­ra po­li­ti­ka­sı­nın pi­ya­sa ta­ra­fın­dan esir alın­ma­sı­na yol aça­bi­le­cek kur­tar­ma ope­ras­yon­la­rı­na mı gi­ri­şi­le­cek­ti?
Ulus­la­ra­ra­sı fi­nans çev­re­le­rin­de say­gın bir isim olan İn­gi­liz Mer­kez Ban­ka­sı Baş­ka­nı Mervyn King’in bu ko­nu­lar­da şim­di­ye ka­dar Ame­ri­ka­lı ve Av­ru­pa­lı mua­dil­le­ri­ne na­za­ran da­ha tat­lı-sert bir tav­rı ol­du­ğu ise ma­lum. Ör­ne­ğin son fi­nan­sal dal­ga­lan­ma­nın he­men er­te­sin­de Ame­ri­kan Mer­kez Ban­ka­sı (FED) ve Av­ru­pa Mer­kez Ban­ka­sı, pi­ya­sa­la­rı mil­yar­lar­ca do­lar­lık ucuz kay­nak su­nu­mu ile ra­hat­la­tı­lır­ken King, “Pa­nik yap­ma­yın” di­ye­rek pa­ra ar­zı­nı son de­re­ce sı­nır­lı tut­muş­tu. Bu an­lam­da King’in son dö­nem­de re­gü­las­yo­nu iyi­ce es­ne­ti­len fi­nan­sal pi­ya­sa­la­rın ir­ras­yo­nel risk al­ma­ya yat­kın ya­tı­rım­cı­lar­dan arın­dı­rı­lıp “pi­ya­sa ah­la­kı”nın yer­leş­ti­ril­me­si nok­ta­sın­da FED Baş­ka­nı Ben Ber­nan­ke’den da­ha ce­sur ve ka­rar­lı dav­ran­dı­ğı söy­le­ne­bi­lir. An­cak bir­kaç yıl­dır sür­dü­rü­len bu du­ru­şun Nort­hern Rock’ın çö­kü­şü ve er­te­sin­de ya­şa­nan­lar se­be­biy­le ze­de­len­di­ği ve İn­gil­te­re Mer­kez Ban­ka­sı ile fi­nan­sal sis­te­mi­nin ka­mu­oyun­da­ki iti­ba­rı­nın ta­ban yap­tı­ğı da bir ger­çek. New­cast­le Uni­ted fut­bol ta­kı­mı for­ma­la­rı­nı Nort­hern Rock ye­ri­ne Bank of Eng­land (İn­gil­te­re Mer­kez Ban­ka­sı) rek­la­mı ile gös­te­rip ‘ti’ ye alan ka­ri­ka­tür­ler bu­nun gü­zel bir ör­ne­ği.
Son dal­ga­lan­ma sı­ra­sın­da ban­ka­la­ra­ra­sı pi­ya­sa­ya ucuz li­ki­di­te tak­vi­ye­si ya­pıp sis­tem­de­ki tı­kan­ma­yı gi­der­me­si doğ­rul­tu­sun­da ‘City’ çev­re­le­rin­den cid­di bas­kı­la­ra ma­ruz ka­lan King, bu­na ıs­rar­la di­ren­miş ve böy­le ope­ras­yon­la­rın he­sap­sız risk al­ma iş­ta­hı­nı ka­bart­mak­tan baş­ka bir işe ya­ra­ma­ya­ca­ğı­nı be­lirt­miş­ti. An­cak kri­tik 18 Ey­lül gü­nü bu doğ­rul­tu­da bir açık­la­ma ya­pan King’in, sa­de­ce bir gün son­ra pi­ya­sa­la­ra 10 mil­yar ster­lin do­la­yın­da pa­ra ar­zı ya­pı­la­ca­ğı­nı bil­dir­me­si iş­le­ri ka­rış­tır­dı. Her ne ka­dar sağ­la­na­cak kay­na­ğın her ban­ka için bel­li mik­tar­lar ile sı­nır­lı ola­ca­ğı, pi­ya­sa fa­izi­nin bir mik­tar üze­rin­de fa­iz­len­di­ri­le­ce­ği ve güç­lü te­mi­nat­la­ra bağ­lı ola­ca­ğı be­lir­til­se de, ta­bir ca­iz­se “ka­riz­ma bir de­fa çi­zil­miş­ti”. Fi­nan­ci­al Ti­mes ve di­ğer ga­ze­te­ler ay­nı gün “onur kı­rı­cı bir U-dö­nü­şü” man­şet­le­riy­le bek­le­nen sal­vo­la­rı­nı ya­pı­ver­di­ler.
Pi­ya­sa oyun­cu­su-dü­zen­le­yi­ci ku­rum ek­se­nin­de med­ya­ya yan­sı­yan be­yan­la­ra ba­kıl­dı­ğın­da da ya­vuz hır­sı­zın ev sa­hi­bi­ni bas­tır­dı­ğı gö­rü­lü­yor. Mort­ga­ge pi­ya­sa­sın­da ag­re­sif ve he­sap­sız bü­yü­yüp “müf­lis tüc­car” olan Nort­hern Rock yö­ne­ti­ci­si apo­lo­je­tik ol­mak bir ta­ra­fa ken­din­den emin gö­rü­nür­ken, Ma­li­ye Ba­ka­nı Alis­ta­ir Dar­ling’in şir­ke­tin kon­jonk­tü­rel şans­sız­lı­ğın­dan dem vur­ma­sı il­ginç du­ru­yor. Bu­na kar­şın, şir­ket­te­ki kı­rıl­gan­lık­la­rı za­ma­nın­da fark edip ge­rek­li ted­bir­le­ri al­ma­mak­la suç­la­nan (biz­de­ki SPK kar­şı­lı­ğı) Fi­nan­sal Hiz­met­ler Oto­ri­te­si ve özel­lik­le de Mer­kez Ban­ka­sı cid­di ola­rak he­def tah­ta­sın­da. Ang­lo-Sa­xon dün­ya­da Bret­ton Wo­ods son­ra­sı fi­nan­sal hiz­met­le­rin müm­kün ol­du­ğu ka­dar es­nek re­gü­le edil­me­si doğ­rul­tu­sun­da baş­la­tı­lan ha­re­ke­tin şir­ket­ler le­hi­ne ulaş­tı­ğı son nok­ta ger­çek­ten pa­ra­dok­sal. Lon­dra’nın fi­nan­sal oyun­cu­la­rı hat­ta İn­gi­liz eko­no­mi bü­rok­ra­si­sin­de­ki ba­zı klik­ler, King’in gü­nah ke­çi­si ilan edi­lip kol­tu­ğun­dan in­di­ril­me­si için ça­lı­şır­ken, Brown hü­kü­me­ti bas­kı al­tın­da ken­di­si­ne de­fa­lar­ca “tam des­tek” açık­la­mak zo­run­da kal­dı. Son dört yıl­dır hü­kü­me­tin %2’lik id­dia­lı enf­las­yon he­de­fi­ni ger­çek­leş­tir­me nok­ta­sın­da Brown ile uyum­lu ça­lı­şan King’in stra­te­jik ger­çek­ler de dü­şü­nül­dü­ğün­de böy­le bir sar­sın­tı­ya kur­ban edil­me­si ola­sı de­ğil; an­cak cid­di bir kre­di­bi­li­te kay­bı­na uğ­ra­dı­ğı da bir ger­çek.
Fi­nan­sal ka­pi­ta­liz­min ge­le­ce­ğe yö­ne­lik ev­ri­mi açı­sın­dan ge­rek ABD’de ge­rek­se İn­gil­te­re’de son bir-iki ay içe­ri­sin­de ya­şa­nan­lar cid­di ipuç­la­rı içe­ri­yor. King, kriz­den bir haf­ta ön­ce Mec­lis Ko­mi­te­si’ne yaz­dı­ğı mek­tup­ta “Böy­le za­man­lar­da pi­ya­sa­ya bü­yük mik­tar­da li­ki­di­te sağ­la­mak ku­ral­la­ra uy­gun ça­lı­şan ku­rum­la­rı ce­za­lan­dı­rır, sü­rü psi­ko­lo­ji­si­ni güç­len­di­rir ve ge­le­cek kriz­le­re ze­min ha­zır­lar” de­miş­ti. An­cak King ve Ber­nan­ke’nin ver­mek zo­run­da kal­dı­ğı ta­viz­ler, gü­nü­müz­de pi­ya­sa ras­yo­na­li­te­si ve di­sip­li­ni­nin teo­rik ide­al­ler­den zi­ya­de kü­re­sel fi­nan­sal ser­ma­ye­nin her ge­çen gün ar­tan si­ya­si et­ki­si­ne pa­ra­lel ola­rak iş­le­til­di­ği­ni gös­te­ri­yor. Bu da hiç şüp­he yok ki her dem “yi­ne, ye­ni, ye­ni­den” da­ha bü­yük fi­nan­sal kriz­le­re ya da Mus­ta­fa Özel’in de­yi­miy­le “fi­nan­sal te­rö­rizm”e yel­ken aç­mak an­la­mı­na ge­li­yor.

Paylaş Tavsiye Et