Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (February 2010) > Dünya Ekonomi > Ekonomik krizde “umut ışığı”
Dünya Ekonomi
Ekonomik krizde “umut ışığı”
Şerife Genç
ABD eko­no­mi­si­nin res­men dur­gun­lu­ğa gir­di­ği ta­rih olan 2008’in ilk çey­re­ği­nin üze­rin­den bir yıl­dan faz­la bir za­man geç­ti. Eko­no­mi­nin bu zor­lu dö­ne­min­de umut ve de­ği­şim slo­gan­la­rıy­la se­çi­len Oba­ma ve kad­ro­su ilk üç ayı ge­ri­de bı­rak­tı. Bu sü­re bo­yun­ca Oba­ma’nın be­lir­li ara­lık­lar­la ver­di­ği me­saj, eko­no­mi­nin to­par­lan­ma sü­re­ci­nin zor­lu ola­ca­ğı, sa­bır ve da­ya­nış­ma ge­rek­ti­re­ce­ği yö­nün­dey­di. Geç­ti­ği­miz ay yap­tı­ğı bir ko­nuş­ma­da Oba­ma eko­no­mi­de “umut ışı­ğı” gör­dü­ğü­nü be­lirt­ti. Ame­ri­kan Mer­kez Ban­ka­sı (FED) Baş­ka­nı Ben Ber­nan­ke ise pi­ya­sa­lar­da “ye­şer­mek­te olan fi­liz­ler” ol­du­ğu yö­nün­de bir açık­la­ma yap­tı. İyim­ser ama tem­kin­li bu açık­la­ma­la­ra, ba­zı eko­no­mist­ler he­nüz iyim­ser­lik için çok er­ken ol­du­ğu yö­nün­de kar­şı­lık ver­di­ler. Eko­no­mi­ye iliş­kin olum­lu me­saj­lar ver­mek ko­nu­sun­da da­ha ih­ti­yat­lı dav­ra­nıl­ma­sı ge­rek­ti­ği­ni sa­vu­nan­la­rın ne­den böy­le dü­şün­dü­ğü­nü an­la­mak için ABD eko­no­mi­si­nin son du­ru­mu­na göz at­mak­ta fay­da var.
Bu­rea­u of Eco­no­mic Analy­sis ta­ra­fın­dan açık­la­nan son ra­po­ra gö­re, 2008 yı­lı­nın son çey­re­ğin­de ABD eko­no­mi­si %6,3 ora­nın­da kü­çül­dü, tü­ke­ti­ci har­ca­ma­la­rın­da da %4,3 ora­nın­da dü­şüş ger­çek­leş­ti. Mart ayı iş­siz­lik ora­nı ise %8,5 ola­rak açık­lan­dı. İş­siz­lik ra­kam­la­rı, ya­rı­sı son dört ay­da ol­mak üze­re, top­lam 5,1 mil­yon ki­şi­nin iş­siz kal­dı­ğı­nı gös­te­ri­yor. Eko­no­mi­nin gi­di­şa­tı­nı de­ğer­len­dir­mek için as­lın­da bu oran­la­rın mut­lak de­ğer­le­rin­den çok, bir ön­ce­ki dö­ne­me kı­yas­la na­sıl ha­re­ket et­tik­le­ri da­ha bü­yük önem ta­şı­yor. Bu bağ­lam­da GSMH’de­ki de­ği­şi­mi ele alır­sak, 2008’in üçün­cü çey­re­ğin­de ya­şa­nan %0,5’lik da­ral­ma ile kar­şı­laş­tı­rıl­dı­ğın­da ya­şa­nan kü­çül­me­nin çok da­ha bü­yük ol­du­ğu gö­rü­lü­yor. Ocak ayın­da %7,6, Şu­bat’ta %8,1 olan iş­siz­lik ora­nı Mart ayın­da yu­ka­rı yön­lü ha­re­ke­ti­ni ko­ru­muş gö­zü­kü­yor.
Ba­ğım­sız bir or­ga­ni­zas­yon olan Con­fe­ren­ce Bo­ard ta­ra­fın­dan he­sap­la­nan CE­I (Co­in­ci­dent Eco­no­mic In­dex) ile LE­I (Lea­ding Eco­no­mic In­dex) en­deks­le­rin­de de dü­şü­şün de­vam et­ti­ği gö­rü­lü­yor. Eko­no­mi­nin için­de bu­lun­du­ğu du­ru­mu öl­çen CE­I sa­na­yi en­dek­si ise Mart ayın­da %0,4 ora­nın­da azal­mış du­rum­da. Ta­rım dı­şı is­tih­dam, sa­na­yi üre­ti­mi, ti­ca­ri sa­tış­lar ve trans­fer ha­ri­ci ki­şi­sel ge­lir­den olu­şan bu en­deks, Na­tio­nal Bu­rea­u of Eco­no­mic Re­se­arch (NBER) ta­ra­fın­dan dur­gun­lu­ğun bi­tiş ta­ri­hi­ni be­lir­le­mek ama­cıy­la kul­la­nıl­dı­ğı için önem­li bir gös­ter­ge ni­te­li­ğin­de. Ön­cü gös­ter­ge­ler en­dek­si olan LE­I’nin ise Mart ayın­da %0,3 ora­nın­da azal­dı­ğı kay­de­dil­di. Bu en­dek­si oluş­tu­ran on ta­ne gös­ter­ge­den sa­de­ce üçü (re­el pa­ra ar­zı, fa­iz kâr ara­lı­ğı ve tü­ke­ti­ci­le­rin bek­len­ti­le­ri) ar­tış gös­ter­di. Haf­ta­lık or­ta­la­ma sa­na­yi üre­tim saa­ti, iş­siz­lik si­gor­ta­sı­na ya­pı­lan or­ta­la­ma baş­vu­ru­lar, üre­ti­ci­le­rin ser­ma­ye ma­lı si­pa­riş­le­ri, his­se se­ne­di fi­yat­la­rı, ne­ga­tif de­ğe­re kat­kı­da bu­lun­muş du­rum­da. Son al­tı ay­da bu en­deks­te %2,5 ora­nın­da bir dü­şüş ya­şan­dı; bir ön­ce­ki al­tı ay­da ise %1,4’lük bir dü­şüş ge­çek­leş­miş­ti. Eko­no­mi­nin 3 ila 6 ay son­ra­ki du­ru­mu­nun gös­ter­ge­si ol­ma­sı se­be­biy­le bu en­deks­te­ki azal­ma, önü­müz­de­ki dö­nem­de de dü­şüş tren­di için­de olu­na­ca­ğı­na işa­ret edi­yor. 2009’un ilk çey­re­ği­ne ait bü­yü­me ra­kam­la­rı he­nüz açık­lan­mış de­ğil; an­cak Blo­om­berg ta­ra­fın­dan eko­no­mist­ler­le ya­pı­lan bir an­ke­tin so­nuç­la­rı­na gö­re tü­ke­tim har­ca­ma­la­rı­nın 2009’un ikin­ci çey­re­ğin­de de dü­şe­ce­ği ve an­cak yıl so­nu­na doğ­ru to­par­la­na­ca­ğı ön­gö­rü­lü­yor. Bü­yü­me oran­la­rı­nın ise yı­lın ilk çey­re­ğin­de
-%5, ikin­ci çey­re­ğin­de ise -%2 ola­ca­ğı tah­min edi­li­yor.
Yö­ne­tim­de­ki ilk üç ay zar­fın­da ye­ni hü­kü­met, kriz sü­re­ci­ne mü­da­ha­le et­mek, eko­no­mi­yi can­lan­dır­mak ve iş­le­mez ha­le gel­miş olan fi­nan­sal pi­ya­sa­la­ra ne­fes al­dır­mak ama­cıy­la bir ma­li prog­ram ha­zır­la­dı ve adım adım uy­gu­la­ma­ya baş­la­dı. Bu prog­ra­mın ilk aya­ğı olan 789 mil­yar do­lar­lık yar­dım pa­ke­ti, Şu­bat ayın­da Kon­gre ta­ra­fın­dan onay­lan­dı. Bu mik­ta­rın 282 mil­yar do­lar­lık kıs­mı ver­gi in­di­rim­le­ri­ne, 507 mil­yar do­lar­lık kıs­mı ise hü­kü­met har­ca­ma­la­rı­na ve trans­fer­le­re ay­rıl­mış du­rum­da. Ma­li yar­dım pa­ke­tin­de özel­lik­le dü­şük ve or­ta ge­lir­li ai­le­le­ri, iş­siz­le­ri kri­zin et­ki­le­rin­den ko­ru­ma­ya yö­ne­lik ted­bir­ler gö­ze çar­pı­yor. Bu­na ör­nek ola­rak ya­pı­lan ver­gi in­di­rim­le­ri­ni ve dev­let ta­ra­fın­dan sağ­la­nan sağ­lık si­gor­ta­sı­nın kap­sa­mı­nın ge­niş­le­til­me­si­ni sa­ya­bi­li­riz. Pa­ket, eği­tim ala­nın­da okul­la­rın ye­ni­len­me­si ve ih­ti­yaç sa­hi­bi öğ­ren­ci­le­re des­tek olun­ma­sı için ay­rıl­mış 150 mil­yar do­lar­lık ek har­ca­ma­yı da içe­ri­yor. An­cak har­ca­ma­la­rın yak­la­şık %15’lik kıs­mı­nın bu ma­li prog­ram için­de ya­pı­la­cak ol­ma­sı, pa­ke­tin eko­no­mi­yi can­lan­dır­mak adı­na kı­sa va­de­de çok et­ki­li ol­ma­ya­ca­ğı­nı gös­te­ri­yor.
Ma­li prog­ra­mın di­ğer aya­ğı­nı ise bi­lan­ço­la­rın­da­ki tok­sik var­lık­lar yü­zün­den fi­nan­sal sis­te­mi tı­ka­yan ban­ka­la­rı tek­rar iş­lev­sel ha­le ge­tir­me­yi he­def­le­yen “Ge­ith­ner Pla­nı” oluş­tu­ru­yor. Plan, bu tok­sik var­lık­la­rın ban­ka­la­rın bor­cu­nu kar­şı­la­ya­cak se­vi­ye­de bir fi­yat­tan özel sek­tö­re sa­tıl­ma­sı­nı amaç­lı­yor. Bu­nun için özel sek­tör Ha­zi­ne ve FED’in sağ­la­ya­ca­ğı ek kay­nak­lar­la des­tek­le­ne­cek ve açı­la­cak iha­le­ler­le tok­sik var­lık­la­rın fi­ya­tı be­lir­le­ne­cek. An­cak bu­ra­da or­ta­ya çı­kan so­run, Ha­zi­ne ta­ra­fın­dan sağ­la­nan süb­van­si­yon sa­ye­sin­de özel sek­tö­rün, ris­kin çok az bir kıs­mı­nı pay­la­şı­yor ol­ma­sı. Bu se­bep­le yo­ğun şe­kil­de eleş­ti­ri­len
Ge­ith­ner Pla­nı’nın uy­gu­lan­ma­sı için şu sı­ra­lar ban­ka­la­ra stres test­le­ri ya­pı­lı­yor. Bu test­le­rin so­nun­da han­gi ban­ka­la­rın kur­ta­rı­la­bi­le­ce­ği ve top­lam ne ka­dar kay­nak ak­ta­rı­la­ca­ğı be­lir­le­ne­cek.
Eko­no­mi­nin ta­kip et­ti­ği di­na­mik­le­re ve to­par­lan­ma sü­re­ci­nin uzun­lu­ğu­na ba­kı­la­rak üç tip dur­gun­luk sü­re­cin­den söz edi­le­bi­lir: V ti­pi dur­gun­luk sü­re­ci, eko­no­mi­le­rin bir­kaç çey­rek için­de to­par­la­nıp, po­zi­tif bü­yü­me oran­la­rı kay­det­ti­ği du­rum­la­rı tas­vir eder. U ti­pi sü­reç­te, bü­yü­me­nin po­zi­tif de­ğer­ler gös­ter­me­si, an­cak 12-18 ay için­de ger­çek­le­şir. L ti­pi ise eko­no­mi­nin sert bir dü­şüş ya­şa­yıp son­ra­sın­da uzun bir sü­re du­ra­ğan sey­ret­ti­ği sü­re­ce kar­şı­lık ge­lir. Ame­ri­ka’nın dur­gun­lu­ğa gir­di­ği ta­ri­hin üze­rin­den bir yı­lı aş­kın bir za­man geç­ti­ği­ni göz önün­de bu­lun­du­rur­sak, eko­no­mi­nin için­de bu­lun­du­ğu dur­gun­lu­ğu V ti­pi bir sü­reç ola­rak ni­te­len­dir­mek ger­çek dı­şı ola­cak­tır. Ge­ri­ye ka­lan iki ih­ti­mal olan L ve­ya U ti­pi sü­reç­ler­den han­gi­si­nin bu dur­gun­lu­ğu da­ha iyi res­me­de­ce­ği­ni çi­çe­ği bur­nun­da ABD Baş­ka­nı ve kad­ro­su­nun uy­gu­la­ya­ca­ğı po­li­ti­ka­la­rın et­kin­li­ği be­lir­le­ye­cek. Alı­nan bu ön­lem­le­rin ba­şa­rı­lı olup ol­ma­ya­ca­ğı ko­nu­sun­da bir şey söy­le­mek için he­nüz er­ken; an­cak va­kit kay­bet­me­den mü­da­ha­le edil­miş ol­ma­sı, en azın­dan di­na­mik­le­rin Ja­pon­ya’da ol­du­ğu gi­bi L ti­pi bir se­yir ta­kip et­me­si ih­ti­ma­li­ni azalt­mış du­rum­da. Ya­pı­lan tah­min­le­re da­ya­na­rak şu an için sa­de­ce eko­no­mi­nin yaz so­nu­na ka­dar aşa­ğı yön­lü ha­re­ke­ti­ni ko­ru­ya­ca­ğı­nı an­cak dü­şü­şün iv­me kay­be­de­ce­ği­ni söy­le­ye­bi­li­riz. Ya­ni Oba­ma’nın gör­dü­ğü umut ışı­ğı yaz so­nu­na doğ­ru bi­raz da­ha be­lir­gin­le­şe­cek gi­bi gö­zü­kü­yor.

Paylaş Tavsiye Et
Dünya Ekonomi
DİĞER YAZILAR