Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Dosya
Dünya hegemonyasında Çin’in yeri
Hasan Kösebalaban
OBA­MA Çin’i ne düş­man ne de dost, sa­de­ce bir ra­kip ola­rak gör­dü­ğü­nü söy­lü­yor. Ger­çek­te ise Çin, ABD’nin en sa­dık or­tak­la­rın­dan bi­ri. ABD’nin ti­ca­ret açı­ğı­nın her yıl mil­yar­lar­ca do­la­rı­nı ka­sa­sı­na dol­du­ran Çin, bu mik­ta­rın ade­ta ze­ka­tı­nı Ame­ri­kan sa­vun­ma har­ca­ma­la­rın­dan do­la­yı olu­şan büt­çe açık­la­rı­nı ka­pat­mak için Was­hing­ton’a ge­ri gön­de­ri­yor. An­cak ABD’nin için­de bu­lun­du­ğu kriz or­ta­mın­da Çin’in şim­di bu ül­key­le paylaşma­sı ge­re­ken bir şey da­ha ola­cak: Dün­ya he­ge­mon­ya­sı.
Ge­çen ayın il­ginç ha­ber­le­ri ara­sın­da, Çin’in So­ma­li açık­la­rı­na üç sa­vaş ge­mi­si gön­der­me­si var­dı. So­ma­li’de­ki oto­ri­te boş­lu­ğun­dan do­la­yı ar­tış gös­te­ren kor­san fa­ali­yet­le­ri son dö­nem­ler­de böl­ge­de­ki de­niz­ tra­fi­ği­nin ba­şı­nı bir hay­li ağ­rı­tı­yor­du. Bu olay­dan en faz­la et­ki­le­nen ül­ke­ler­den Çin, or­ta­ya çı­kan boş­lu­ğu dol­dur­mak üze­re ha­re­ke­te geç­ti. Şim­di­ye ka­dar Çin, dün­ya he­ge­mon­ya­sı­nın te­si­si ko­nu­sun­da ABD ile bir­lik­te ha­re­ket eden ve onu des­tek­le­yen bir stra­te­ji iz­le­di. An­cak dün­ya sis­te­mi he­ge­mon­ya ala­nın­da boş­luk kal­dır­mı­yor. ABD için­de bu­lun­du­ğu ma­li kriz­den do­la­yı mas­raf­la­rı kıs­ma yo­lu­na gi­dip bu va­zi­fe­yi üst­len­mek­te gö­nül­süz dav­ra­nır­sa bun­dan son­ra Çin sa­vaş ge­mi­le­ri­ni Or­ta­do­ğu’da da gö­re­bi­li­riz.
Doğ­ru­su Çin­li­le­rin bu he­ge­mon­ya or­tak­lı­ğı ko­nu­sun­da epey bir mas­raf yap­ma­sı ge­re­ki­yor. Çin hü­kü­me­ti elin­de­ki 1,3 tril­yon do­lar faz­la­sı­nı bu iş için kul­la­na­bi­lir. An­cak he­ge­mon­ya­nın ABD’ye her yıl 500 mil­yar do­lar as­ke­rî har­ca­ma­ya mal ol­du­ğu­nu dü­şün­dü­ğü­müz­de bu sa­yı­lı pa­ra­nın uzun ömür­lü ol­ma­ya­ca­ğı or­ta­da. Çin­li­ler bir bü­yük güç ol­mak için ge­rek­li as­ke­rî tek­no­lo­ji ko­nu­sun­da bir hay­li ge­ri­de ol­duk­la­rı­nın far­kın­da­lar. Ör­ne­ğin ABD’nin elin­de ha­len on bir nük­le­er sa­vaş ge­mi­si var­ken, sa­vaş ge­mi­si­ne sa­hip olan ül­ke­ler (İn­gil­te­re, Fran­sa, Rus­ya ve İtal­ya) ara­sın­da Çin yok. Bu­na kar­şı­lık Çin­li­ler uzay sa­va­şı ko­nu­sun­da bir hay­li me­sa­fe al­dı­lar. Ay­rı­ca Çin’in elin­de ABD’nin As­ya’da­ki üs­le­ri­ne ila­ve­ten kı­ta­sal ABD’yi vu­ra­cak güç­te nük­le­er baş­lık­lı uzun men­zil­li fü­ze­ler bu­lu­nu­yor. Bu açı­dan Çin, ABD’ye kar­şı her cep­he­den “kar­şı­lık­lı ga­ran­ti­li im­ha gü­cü”ne sa­hip. Kı­sa­ca­sı ne Çin ne de ABD bir di­ğe­ri­ne kar­şı ken­di­si­ni nük­le­er an­lam­da im­ha ris­ki­ni gö­ze al­ma­dan sal­dı­rı­ya ge­çe­mez. Şim­di­ye ka­dar he­ge­mon­ya sa­vaş ne­ti­ce­sin­de el de­ğiş­tir­miş, ulus­la­ra­ra­sı sis­te­min ye­ni ku­ral­la­rı bir dün­ya sa­va­şı yo­luy­la be­lir­len­miş­ti; an­cak nük­le­er si­lah­lar ne­de­niy­le ege­men güç­le bu ko­nu­ma aday olan­lar ara­sın­da bir sa­vaş çık­ma­sı im­kan­sız. Bu ise şim­di­ye ka­dar­ki ör­nek­ler­den çok da­ha bü­yük bir kriz an­la­mı­na ge­le­bi­lir.
ABD’nin de Çin’in de yap­tıkları as­ke­rî har­ca­ma­la­rın bir­bir­le­ri­ne kar­şı bir işe ya­ra­ma­dı­ğı or­ta­da. ABD her yıl ya­rım tril­yon do­la­rı çö­pe atar­ken he­de­fin­de Çin bu­lun­ma­dı­ğı gi­bi, Çin de ye­ni as­ke­rî har­ca­ma­la­rıy­la nük­le­er si­lah­lar gi­bi pa­ra­dig­ma de­ğiş­ti­ren ye­ni bir tek­no­lo­ji ge­liş­tir­me­dik­çe ABD’ye kar­şı den­ge­yi bo­za­bi­le­cek bir üs­tün­lü­ğe ka­vu­şa­ma­ya­cak. An­cak özel­lik­le Çin ba­kış açı­sı­na gö­re, har­ca­nan bu ka­dar pa­ra ve si­lah­lan­ma bir şey için ge­rek­li: Pet­rol akı­şı ve ser­best ti­ca­re­tin de­va­mı­nı sağ­la­ya­cak is­tik­ra­rın te­mi­ni. Şa­yet ABD bu is­tik­ra­rı te­min et­me­ye de­vam eder­se Çin­li­ler de bun­dan mem­nun ola­cak­lar ve ABD’ye borç ver­mek su­re­tiy­le mü­te­va­zı kat­kı­lar­da bu­lun­ma­ya de­vam ede­cek­ler. An­cak bu kat­kı hiç­bir za­man Çin’in men­fa­at­le­ri­ne denk bir kat­kı ol­ma­ya­cak. Zi­ra he­ge­mon­ya des­tek­çi­si ül­ke­ler be­da­va­cı­lı­ğı (fre­e-ri­ding) ter­cih eder­ler, ya­ni mas­raf­la­rı üst­len­me­den men­fa­at­le­re or­tak ol­ma­yı se­ver­ler. Bu du­rum ise ege­men güç üze­rin­de gi­de­rek kal­dı­ra­ma­ya­ca­ğı bir yük do­ğu­rur. Ne­ti­ce­de ege­men güç, elin­de­ki kay­nak­la­rı as­ke­rî ge­rek­si­nim­le­re har­ca­mak zo­run­da ka­lır. Za­man­la ege­men güç­le ke­nar­da bek­le­yen­le­rin eko­no­mik gü­cü den­ge­le­nir ve he­ge­mon­ya za­yıf­la­ma­ya baş­lar. Ege­men güç mev­cut ko­nu­mu­nu de­vam et­tir­mek is­ter, an­cak re­el gü­cü ye­ni bir dü­zen­le­me­yi ge­rek­li kı­lar. Dün­ya sis­te­mi ha­len bu aşa­ma­da bu­lu­nu­yor.
Oba­ma yö­ne­ti­min­de­ki ABD’nin ka­rar ver­me­si ge­re­ken şey şu: ABD he­ge­mon­ya­nın mas­raf­la­rı­nı tek ba­şı­na üst­len­me­yi ne ka­dar sür­dü­re­cek ve Çin­li­le­ri, Ja­pon­la­rı ve Av­ru­pa­lı­la­rı ne­re­ye ka­dar sır­tın­da ta­şı­ya­cak? ABD bir “Ame­ri­kan son­ra­sı yüz­yıl”a ge­çi­şi ne ka­dar su­hu­let­le ya­pa­bi­le­cek? Doğ­ru­su Ame­ri­ka­lı­lar he­ge­mon­ya­dan vaz­geç­mek is­te­mi­yor­lar, sa­de­ce Çin­li­le­ri ve di­ğer­le­ri­ni ken­di pay­la­rı­na dü­şe­ni ye­ri­ne ge­tir­me­ye da­vet edi­yor­lar. Çin­li­ler ise ABD’nin şe­rif ola­rak gü­ven­li­ği sağ­la­dı­ğı bir ka­sa­ba­da dük­kan aç­mış du­rum­da­lar ve sa­tış­lar­dan mem­nun­lar.
Şu sı­ra­lar mer­kan­ti­list Ame­ri­ka­lı­lar şu cüm­le­le­ri mı­rıl­da­nı­yor­lar: “Çin’e yap­tı­ğı­mız ya­tı­rım­lar ve bu ül­ke­ye ka­pı­la­rı­mı­zı ta­ma­men aç­ma­mız so­nu­cu olu­şan ti­ca­ret açı­ğıy­la Çin çok cid­di bir ser­ma­ye bi­ri­ki­mi­ne sa­hip ol­du ve şim­di bu­nu bi­ze kar­şı bir koz ola­rak kul­la­nı­yor. Kü­re­sel­leş­me ve li­be­ral eko­no­mi he­ve­siy­le Çin’i ba­şı­mı­za be­la et­tik. Üre­tim gü­cü­mü­zü kay­bet­tik. Son de­re­ce kay­pak bir ze­min olan en­for­mas­yon tek­no­lo­ji­le­ri sek­tö­rü dı­şın­da bir üs­tün­lü­ğü­müz kal­ma­dı. On­ca mas­raf­la kur­du­ğu­muz ve de­vam et­tir­di­ği­miz as­ke­rî he­ge­mon­ya­yı Çin’in is­ti­fa­de­si­ne su­nu­yo­ruz. Be­li­mi­zi bü­ken bu eko­no­mik sı­kın­tı için­de Çin’i ne­re­ye ka­dar sır­tı­mız­da ta­şı­ya­bi­li­riz? Dün­ya­ya is­tik­rar ge­re­ki­yor­sa Çin­li­ler mas­raf­la­rı­mı­za or­tak ol­sun­lar.”
Çin şim­di­lik olan bi­te­ni ke­nar­dan iz­le­me­yi ter­cih et­se bi­le ba­zen So­ma­li ör­ne­ğin­de ol­du­ğu gi­bi eli­ni ta­şın al­tı­na sok­ma­sı ge­re­ken du­rum­lar çı­ka­bi­li­yor. An­cak Çin’in dün­ya he­ge­mo­nu ola­rak ABD’nin ye­ri­ne geç­me­si için da­ha çok za­man var.

Paylaş Tavsiye Et