Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Dünya Siyaset
Kafkasya sahasında Ermenistan-Türkiye maçı
Ebru Afat
ER­ME­NİS­TAN ile Tür­ki­ye iliş­ki­le­ri­ni nor­mal­leş­tir­me­yi he­def­le­yen dip­lo­ma­tik fa­ali­yet­le­rin 2009 ba­şın­da iv­me ka­zan­ma­sıy­la bir­lik­te, Gü­ney Kaf­kas­ya’da­ki je­opo­li­tik mü­ca­de­le de kri­tik bir saf­ha­ya ta­şın­dı. ABD Baş­ka­nı Ba­rack Oba­ma’nın 6-7 Ni­san’da­ki An­ka­ra ve İs­tan­bul zi­ya­ret­le­ri­nin aka­bin­de yo­ğun­la­şan ve Tür­ki­ye’nin et­nik ve ta­rih­sel bağ­la­rı do­la­yı­sıy­la özel bir iliş­ki­si­nin ol­du­ğu kar­deş ül­ke Azer­bay­can’ın, Rus­ya kar­tı­na oy­na­ya­cak ka­dar tep­ki gös­ter­me­si­ne yol açan Er­me­nis­tan ile ya­kın­laş­ma sü­re­ci, An­ka­ra ile Eri­van’ın 22 Ni­san’da ge­ce ya­rı­sı, bir “Yol Ha­ri­ta­sı” üze­rin­de an­laş­tık­la­rı­nı du­yur­ma­sıy­la ye­ni bir bo­yut ka­zan­dı.
Yol Ha­ri­ta­sı’nın, iki ül­ke ara­sın­da dip­lo­ma­tik iliş­ki ku­rul­ma­sı, Tür­ki­ye ta­ra­fın­dan 1993’te ka­pa­tı­lan sı­nı­rın açıl­ma­sı ve Ana­do­lu’da ya­şa­yan Er­me­ni­le­rin 1915’te Os­man­lı Türk­le­ri ta­ra­fın­dan soy­kı­rı­ma uğ­ra­tıl­dı­ğı id­di­ala­rıy­la il­gi­li bir ko­mis­yon ku­rul­ma­sı­nı içer­di­ği ifa­de edi­li­yor. Di­ğer yan­dan Aze­ri ve Türk ka­mu­oy­la­rı, Er­me­nis­tan iş­ga­lin­de­ki Azer­bay­can’ın Dağ­lık Ka­ra­bağ böl­ge­si­nin sta­tü­sü­nün de Yol Ha­ri­ta­sı’nda yer ala­ca­ğı bek­len­ti­si­ni ta­şı­yor. An­cak Er­me­nis­tan Cum­hur­baş­ka­nı Serj Sar­kis­yan’ın açık­la­ma­sı­na gö­re, iliş­ki­le­rin nor­mal­leş­me­si Dağ­lık Ka­ra­bağ me­se­le­si­nin çö­zü­mü­ne olum­lu kat­kı­da bu­lu­na­bi­le­cek­se de bu, Ka­ra­bağ’ın ko­şul ola­rak ma­sa­ya ko­nul­du­ğu an­la­mı­na gel­mi­yor.
Ba­tı­lı kay­nak­lar, Yol Ha­ri­ta­sı’nın, ta­raf­la­rı Ekim ayı­na ka­dar yo­lun so­nu­na ge­ti­re­ce­ği­ni ön­gö­rü­yor. Ta­ri­hin Ekim ola­rak be­lir­til­me­si ise “fut­bol dip­lo­ma­si­si” ile bağ­lan­tı­lı. Sar­kis­yan’ın Cum­hur­baş­ka­nı Ab­dul­lah Gül’ü 5 Ey­lül 2008’de Eri­van’da Türk ve Er­me­ni mil­li ta­kım­la­rı ara­sın­da oy­na­nan Dün­ya Ku­pa­sı Grup Ele­me Ma­çı’na da­vet et­me­si, nor­mal­leş­me sü­re­ci­nin sem­bo­lik baş­lan­gı­cı sa­yı­lı­yor. Ma­çın rö­van­şı­nın 14 Ekim’de Kay­se­ri’de oy­na­na­cak ol­ma­sı da mü­za­ke­re­ler için do­ğal bir son ta­ri­he dö­nü­şü­yor. Sar­kis­yan’ın, Wall Stre­et Jo­ur­nal ga­ze­te­sin­de 23 Ni­san’da ya­yın­la­nan söy­le­şi­sin­de, sı­nı­rın açıl­ma­ma­sı ha­lin­de maç için Tür­ki­ye’ye gel­me­ye­ce­ği­ni söy­le­me­si, Ekim vur­gu­su­nu güç­len­di­ri­yor.
Sar­kis­yan da bü­tün bu açık­la­ma­la­rı­na ve nor­mal­leş­me sü­re­ci­nin Er­me­ni çı­kar­la­rı­na ay­kı­rı hiç­bir un­sur içer­me­di­ği­nin al­tı­nı çiz­me­si­ne rağ­men, aşı­rı mil­li­yet­çi­ler­le kar­şı kar­şı­ya gel­mek­ten kur­tu­la­ma­dı. 131 san­dal­ye­li par­la­men­to­da 16 mil­let­ve­kil­li­ği­ne sa­hip olan Taş­nak Par­ti­si, 27 Ni­san’da üye­si ol­du­ğu koa­lis­yon hü­kü­me­tin­den ay­rıl­ma ka­ra­rı al­dı. Do­ğu Ana­do­lu’nun Er­me­nis­tan’a dâ­hil edil­me­si ge­rek­ti­ği­ni sa­vu­nan Taş­nak li­der­le­ri­ne gö­re, An­ka­ra’nın nor­mal­leş­me sü­re­ci­ni Ka­ra­bağ so­ru­nu ile pa­ra­lel gö­rüş­me öne­ri­si ve Tür­ki­ye’den top­rak ta­le­bin­den vaz­geç­me ko­şu­lu, Eri­van’ı zor du­rum­da bı­ra­ka­cak ve Er­me­nis­tan’ın dış si­ya­se­tin­de de­ği­şik­li­ğe ne­den ola­cak. Mart 2008’de ku­ru­lan Er­me­nis­tan’da­ki mev­cut koa­lis­yon hü­kü­me­ti, Sar­kis­yan’ın Cum­hu­ri­yet Par­ti­si, Ori­nats Yer­kir (Hu­kuk Dev­le­ti) Par­ti­si ve Taş­nak Par­ti­si’nden olu­şu­yor­du. Taş­nak­la­rın çe­kil­me­si, şim­di­ye ka­dar ABD, Av­ru­pa ve Rus­ya’nın des­te­ği sa­ye­sin­de ka­tı bir ta­vır ser­gi­le­me­ye, ma­sa­ya otur­ma­yı “soy­kı­rım” id­di­ası­nın ka­bu­lü­ne bağ­la­ma­ya alı­şan Er­me­ni ka­mu­oyun­da bel­li bir tep­ki do­ğur­sa da bu, Sar­kis­yan’ı çok faz­la zor­la­ma­ya­cak­tır.
 
Er­me­nis­tan, Tür­ki­ye ile Uz­laş­ma­ya Mah­kum
Tür­ki­ye’nin sı­nır­la­rı­nı res­men ta­nı­ma­yan ve Bü­yük Er­me­nis­tan ide­ali­ne ana­ya­sa­sın­da yer ve­ren Er­me­nis­tan’ın fut­bo­lu ve­si­le kıl­dı­ğı bu ta­vır de­ği­şik­li­ği­nin ar­dın­da, Sar­kis­yan’ın ön­ce­ki Er­me­ni li­der­le­rin­den da­ha ba­rış­çı ol­ma­sı de­ğil, Tür­ki­ye’yle an­laş­ma­ya mec­bur ol­ma­sı ya­tı­yor. Bu mec­bu­ri­yet de bü­yük öl­çü­de Er­me­nis­tan’ın eko­no­mik ko­şul­la­rın­dan kay­nak­la­nı­yor. ABD baş­kan­la­rı­nın, 1915’te Ana­do­lu’da ya­şa­yan Er­me­ni­le­rin teh­cir edil­me­le­ri ka­ra­rı­nın uy­gu­la­ma ta­ri­hi olan 24 Ni­san’ı soy­kı­rım gü­nü ola­rak ni­te­len­dir­me­le­ri­ni ve Ame­ri­kan Kon­gre­si’nden bu yön­de bir ya­sa çı­kar­ma­yı var­lık ne­den­le­ri ha­li­ne ge­ti­ren Er­me­ni di­as­po­ra­sı­nın pek umu­run­da ol­ma­sa da, ül­ke eko­no­mi­si çök­müş va­zi­yet­te.
Tür­ki­ye, İran ve Azer­bay­can ta­ra­fın­dan çev­re­len­di­ği için de­ni­ze çı­kı­şı bu­lun­ma­yan, pet­rol ve do­ğal­gaz kay­nak­la­rı­na sa­hip ol­ma­yan, şim­di­ye ka­dar Rus­ya’nın yar­dım­la­rıy­la ayak­ta du­ran Er­me­nis­tan için, Türk sı­nı­rı Av­ru­pa’ya çı­kış ka­pı­sı ko­nu­mun­da. Ağus­tos 2008’de­ki Rus­ya-Gür­cis­tan Sa­va­şı sı­ra­sın­da, ana te­da­rik yo­lu olan Gür­cis­tan de­mir­yo­lu­nun Rus­ya ta­ra­fın­dan ke­sil­me­si, Er­me­nis­tan’ın ya­şa­dı­ğı izo­las­yo­nun bo­yut­la­rı­nı id­rak et­me­si­ni sağ­la­dı. Sa­va­şın, AB ve ABD’nin Kaf­kas­ya’da­ki nü­fu­zu­nun sı­nır­la­rı ile gün­de bir mil­yon va­ril Aze­ri do­ğal­ga­zı­nı Ak­de­niz’e ulaş­tı­ran Ba­kü-Tif­lis-Cey­han Bo­ru Hat­tı’nın kı­rıl­gan­lı­ğı­nı da gös­ter­me­si, Kaf­kas­ya’da­ki ar­tan Rus et­kin­li­ği­ni kır­mak is­te­yen Ba­tı’nın Er­me­nis­tan’ı Rus­ya’dan uzak­laş­tır­ma ça­ba­la­rı­nı hız­lan­dır­dı.
Azer­bay­can Cum­hur­baş­ka­nı İl­ham Ali­yev’in Tür­ki­ye-Er­me­nis­tan ya­kın­laş­ma­sı üze­ri­ne 17 Ni­san’da Mos­ko­va’yı zi­ya­ret edip “Rus­ya stra­te­jik or­ta­ğı­mız” de­me­sin­de, Ba­tı’ya gü­ve­ne­rek Rus­ya’ya efe­len­me­ye kal­kı­şan Gür­cis­tan’ın ba­şı­na ge­len­le­rin de et­ki­si ola­bi­lir. Azer­bay­can’ın, Er­me­nis­tan üze­rin­de­ki çö­züm bas­kı­sı or­ta­dan kal­ka­ca­ğı en­di­şe­siy­le Dağ­lık Ka­ra­bağ me­se­le­si hal­le­dil­me­den Tür­ki­ye’nin sı­nı­rı aç­ma­sı­na kar­şı çık­ma­sı bir ye­re ka­dar an­la­şı­la­bi­lir. Fa­kat Aze­ri yö­ne­ti­ci­le­rin, Er­me­nis­tan’ı Aze­ri top­rak­la­rı­nı iş­gal et­me­ye teş­vik eden san­ki Rus­ya de­ğil­miş gi­bi dav­ra­nıp ken­di­le­ri­ni Rus “ayı”sı­nın pen­çe­le­ri­ne uzat­ma­la­rı ve Türk li­der­le­ri­nin açık­la­ma­la­rı­na iti­bar et­me­dik­le­ri iz­le­ni­mi ver­me­le­ri de ol­duk­ça ha­ta­lı.
Dağ­lık Ka­ra­bağ me­se­le­si­nin kö­ken­le­ri, 1917 Ekim Dev­ri­mi son­ra­sın­da, özel­lik­le de Sta­lin dö­ne­min­de böl­ge­de ya­pı­lan dü­zen­le­me­le­re ka­dar uza­nı­yor. So­ru­nu alev­len­di­ren ise Azer­bay­can’a bağ­lı özerk sta­tü­lü bir böl­ge olan ve nü­fu­su­nun ya­rı­dan faz­la­sı Er­me­ni­ler­den olu­şan Dağ­lık Ka­ra­bağ’ın par­la­men­to­su­nun, 1988’de al­dı­ğı Er­me­nis­tan ile bir­leş­me ka­ra­rı. 1991’de Sov­yet­ler Bir­li­ği’nin da­ğıl­ma­sı­nın he­men ar­dın­dan baş­la­yan ve 1994’te son bu­lan Aze­ri-Er­me­ni Sa­va­şı, Er­me­nis­tan’ın Ka­ra­bağ ile et­ra­fın­da­ki ba­zı böl­ge­le­ri iş­ga­liy­le so­nuç­lan­dı. İş­gal se­be­biy­le Ka­ra­bağ­lı bin­ler­ce Aze­ri, top­rak­la­rı­nı terk et­mek zo­run­da kal­dı. Böy­le­si­ne kar­ma­şık ve yıl­lan­mış bir so­ru­nu kı­sa sü­re­de hal­let­mek zor ol­sa da, bel­li bir aşa­ma­ya ge­tir­mek el­bet­te müm­kün. Ni­te­kim Ka­ra­bağ so­ru­nu­nu çöz­mek için Av­ru­pa Gü­ven­lik ve İş­bir­li­ği Teş­ki­la­tı bün­ye­sin­de oluş­tu­ru­lan üç eş baş­kan­lı (Fran­sa, Rus­ya ve ABD) Minsk Gru­bu da, Tür­ki­ye-Er­me­nis­tan nor­mal­leş­me­si­ni ya­kın­dan iz­li­yor.
Ma­yıs ayın­dan iti­ba­ren çe­şit­li ve­si­le­ler­le bir ara­ya ge­le­cek­le­ri ifa­de edi­len Ali­yev ile Sar­kis­yan’ın, Ka­ra­bağ’ın çö­zü­mü ko­nu­sun­da en azın­dan bir mu­ta­ba­ka­ta var­ma­la­rı, ih­ti­mal dı­şı de­ğil. “Kom­şu­lar­la sı­fır prob­lem” il­ke­siy­le ha­re­ket eden Tür­ki­ye’nin, ku­zey­do­ğu kom­şu­su Er­me­nis­tan ile iliş­ki­le­ri­ni dü­zelt­me­si ka­çı­nıl­maz. Oba­ma’nın “soy­kı­rım” id­di­ala­rı­nı des­tek­le­me­si ve 24 Ni­san için Er­me­ni­ce “bü­yük fe­la­ket” ifa­de­si­ni kul­lan­ma­sı da, Tür­ki­ye’nin Er­me­ni di­as­po­ra­sı­nın bas­kı­sı­nı et­ki­siz­leş­tir­mek için ba­zı adım­lar at­ma­sı­nı ge­rek­ti­ri­yor. Baş­ba­kan Er­do­ğan’ın, Ba­kü’ye gi­dip Ali­yev ile gö­rüş­me­si ve müm­kün olan en kı­sa sü­re­de sü­re­cin de­tay­la­rı­nın ka­mu­oyuy­la pay­la­şıl­ma­sı, iki ül­ke ara­sın­da­ki ge­ri­li­mi azal­ta­bi­lir.

Paylaş Tavsiye Et
Dünya Siyaset
DİĞER YAZILAR