Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Dosya
İşsizliğin psiko-sosyal boyutu
Mehmet Dinç
ÇA­LIŞ­MA ya da iş sa­hi­bi ol­ma in­sa­nın salt eko­no­mik ih­ti­yaç­la­rı­nı kar­şı­la­maz. Bu­nun öte­sin­de ki­şi­nin yap­tı­ğı iş, üret­ti­ği mal ya da hiz­met üze­rin­den yer­yü­zün­de var­lı­ğı­nı an­lam­lan­dır­ma­sı­na ve bu an­lam­lan­dır­ma üze­rin­den hem ken­di­lik de­ğe­ri­ni yük­sel­te­rek yük­sek öz­de­ğe­re sa­hip ol­ma psi­ko­lo­jik ih­ti­ya­cı­nı, hem de top­lum içe­ri­sin­de yer edin­me ve iş üze­rin­den in­san­lar­la iliş­ki­ler ku­ra­bil­me­ye ze­min ha­zır­la­ya­rak top­lum­la uyum için­de bü­tün­le­şe­bil­me sos­yal ih­ti­ya­cı­nı kar­şı­la­r.
İş­siz­lik hak­kın­da önem­li ça­lış­ma­la­rı bu­lu­nan Ma­ri­e Ja­ho­da’ya gö­re bir kim­lik, ya­ra­tı­cı­lık ve üs­tün­lük kay­na­ğı olan iş; sos­yal et­ki­le­şim için fır­sat­lar ya­rat­ma­sı, za­ma­nı ya­pı­lan­dır­ma­sı, amaç ka­zan­dır­ma­sı, in­san­la­rı ak­tif kı­la­rak on­la­ra top­lu­mun önem­li üye­le­ri ol­du­ğu duy­gu­su­nu ya­şat­ma­sıy­la, sos­yal ve psi­ko­lo­jik kat­kı­lar sağ­la­yan bir alan­dır. Bu ne­den­le iş kay­bı ve­ya iş­siz­lik, ki­şi­nin sa­de­ce eko­no­mik ola­rak de­ğil, psi­ko­lo­jik ve sos­yal an­lam­da da ih­ti­yaç­la­rı­nı kar­şı­la­ya­ma­yıp mad­di ol­du­ğu ka­dar ma­ne­vi ola­rak da ge­ri­le­me­si­ne yol aç­mak­ta, bel­ki mad­di ka­yıp­tan çok da­ha zor te­la­fi edi­lir prob­lem­le­re se­bep ol­mak­ta­dır. Ya­kın za­man­da bü­tün dün­ya­yı sa­ran iş­siz­lik prob­le­mi­nin ül­ke­miz­de de önem­li bir gün­dem ol­du­ğu ger­çe­ği göz önün­de bu­lun­du­ru­la­rak iş­siz­li­ğin psi­ko-sos­yal bo­yut­la­rı­nı ir­de­le­me­ye ça­lı­şa­lım.
 
İşsizlik Bir Kısır Döngü
İş­siz­lik ya da eko­no­mik kriz­le­rin te­tik­le­di­ği iş­siz­lik kor­ku­su, bi­rey­le­rin geç­miş­ten baş­la­ya­rak bu­gün­le­ri­ni ve ya­rın­la­rı­nı et­ki­le­yen önem­li bir du­rum­dur. Ki­şi­nin bu­gün ya­şa­dı­ğı iş­siz­li­ği al­gı­la­ma­sın­da ve an­lam­lan­dır­ma­sın­da geç­miş­te ya­şa­dı­ğı ya da şa­hit ol­du­ğu iş­siz­lik tec­rü­be­le­ri­nin çok önem­li et­ki­le­ri var­dır. Ni­te­kim Ame­ri­kan Ulu­sal Eko­no­mik Araş­tır­ma Bü­ro­su (NBER)’nun ge­çen Ey­lül ayın­da ya­yım­la­dı­ğı ve 1972-2006 ta­rih­le­ri ara­sın­da­ki ve­ri­le­ri ele alan bir ra­por, er­ken genç­lik dö­ne­min­de ya­şa­nan oldukça ağır tek bir yı­lın bi­le ki­şi­nin te­mel de­ğer­le­ri ve dav­ra­nış­la­rın­da kök­ten de­ği­şim mey­da­na ge­tir­mek­te ye­ter­li ol­du­ğu­nu or­ta­ya ko­yu­yor. Bu­na pa­ra­lel ola­rak 1972’den son­ra­ki eko­no­mik dar­bo­ğaz dö­nem­le­rin­den ge­çen 18-25 yaş­la­rın­da­ki genç­le­rin dav­ra­nış­la­rı­na iliş­kin bir araş­tır­ma ise bu genç­le­rin ha­yat­ta ba­şa­rı­nın ça­ba­dan çok şan­sa bağ­lı ol­du­ğu­na inan­ma eği­li­min­de ol­du­ğu­nu gös­te­ri­yor. İşi, iş­siz­li­ği, ça­lış­mayı ve ba­şa­rı­yı bu çer­çe­ve­de ele alan bir ki­şi­nin iş bul­mak için ki­şi­sel gay­ret ve az­mi­ni so­nu­na ka­dar gös­ter­me­si ve sür­dür­me­si müm­kün ol­ma­ya­ca­ğın­dan bu du­rum iş­siz­li­ğin de­vam et­me­si so­nu­cu­nu do­ğu­ru­yor. Ni­te­kim ya­pı­lan ça­lış­ma­lar iş­siz bi­rey­le­rin psi­ko­lo­jik ola­rak ken­di­le­ri­ne olan gü­ven­le­ri­ni kay­bet­tik­le­ri­ni, al­gı­la­nan ye­ter­li­lik ve öz­ye­ter­li­lik dü­zey­le­rin­de azal­ma ya­şa­dık­la­rı­nı, ha­ya­ta tat­min­le­ri­nin azal­dı­ğı­nı, dep­re­sif duy­gu­la­rı­nın art­tı­ğı­nı, stres dü­zey­le­ri­nin yük­sel­di­ği­ni, ge­nel ola­rak sağ­lık ve iyi­lik hal­le­rin­de önem­li bir dü­şüş ya­şan­dı­ğı­nı, umut­suz­luk ve ça­re­siz­lik içi­ne gir­dik­le­ri­ni, içi­ne ka­pan­ma ve yal­nız­lık duy­gu­su his­set­tik­le­ri­ni, öz­say­gı­la­rı­nın ze­de­len­di­ği­ni gös­ter­iyor.
Ko­nuy­la il­gi­li ya­pı­lan ça­lış­ma­lar psi­ko­lo­jik ola­rak bun­la­rı ya­şa­yan bi­rey­le­rin bü­yük ço­ğun­lu­ğu­nun sos­yal ola­rak top­lum­la­rın­dan ve çev­re­le­rin­den çe­kil­me eği­li­mi gös­ter­dik­le­ri­ne dik­kat çek­iyor. İş­siz­lik sü­re­cin­de ai­le­si­nin ve çev­re­si­nin tu­tum­la­rı­nın olum­suz­laş­tı­ğı­nı, top­lum bas­kı­sı­nı du­yum­sa­dı­ğı­nı, ai­le hu­zu­ru­nun bo­zul­du­ğu­nu, ken­di­si­nin de ai­le­si­ne kar­şı tu­tum­la­rı­nın olum­suz­laş­tı­ğı­nı ifa­de eden iş­siz­le­rin ora­nı ol­duk­ça yük­sek. Ya­ni bi­rey, iş­siz­li­ği sa­de­ce ken­di için­de ve ken­di et­ki­siy­le ya­şa­mıyor; ya­şa­dık­la­rı üze­rin­de çev­re­si de olum­suz et­ki­de bu­lunuyor ya da bi­rey ya­şa­dık­la­rın­dan do­la­yı çev­re­si­ne kar­şı olum­suz dav­ra­nış­lar ge­liş­tir­iyor.
 
İş­siz­lik ve Ruh Sağ­lı­ğı
Psi­ko­lo­jik ve sos­yal an­lam­da bun­la­rı ya­şa­yan iş­siz bi­rey­le­rin işi olan­la­ra gö­re da­ha faz­la sağ­lık so­run­la­rı ile kar­şı kar­şı­ya kal­dık­la­rı, da­ha faz­la en­di­şe ve dep­res­yon için­de ol­duk­la­rı, yük­sek dü­zey­de si­ga­ra kul­la­nı­mı ve in­ti­har oran­la­rı­na sa­hip ol­duk­la­rı be­lir­til­iyor. Ko­nuy­la il­gi­li ya­pı­lan bir araş­tır­ma­da (60 gün­den uzun sü­re iş­siz kal­mış olan) iş­siz­le­rin ça­lı­şan bi­rey­le­re oran­la, çok cid­di şe­kil­de ank­si­ye­te (aşı­rı kay­gı), dep­res­yon, so­ma­tik ra­hat­sız­lık­lar, düş­man­ca duy­gu­lar ve pa­ra­no­id ra­hat­sız­lık­la­ra sa­hip ol­duk­la­rı göz­len­di. Bu­na ek ola­rak, 4-5 ay­dır iş­siz ka­lan bi­rey­le­rin, gös­ter­miş ol­duk­la­rı kay­gı be­lir­ti­le­ri, 2 ay­dır iş­siz ka­lan­la­ra gö­re da­ha yük­sek se­vi­ye­de gö­rül­dü.
Bü­tün bun­la­rın ya­şan­ma­sı iş­siz­le­ri kı­sır bir dön­gü­ye sokuyor. İş­siz bi­rey­ler iş­siz­lik yü­zün­den or­ta­ya çı­kan prob­lem­ler se­be­biy­le de iş bu­la­mıyor. İş­siz­lik ha­li­nin uza­ma­sı­nın iş ara­ma­da da­ha az ça­ba­ya, iş bul­ma bek­len­ti­sin­de azal­ma­ya, iş bul­ma ko­nu­sun­da olum­suz tu­tum­lar içi­ne gir­me­ye ve hat­ta iş­gü­cü pi­ya­sa­sın­dan çe­kil­me­ye bi­le ne­den ola­bi­le­ce­ğin­den bah­se­dil­iyor.
 
İş­siz Bi­re­yin Çev­re­sin­de Ol­mak
İş­siz bi­rey bun­la­rı ya­şar­ken ai­le­si de iş­siz bi­re­yin du­ru­mun­dan ve dav­ra­nış­la­rın­dan ol­duk­ça et­ki­le­ni­yor. Ko­nuy­la il­gi­li ya­pı­lan bir araş­tır­ma iş­siz bi­rey­le­rin eş­le­ri­nin iş­siz bi­rey­ler­le ay­nı öl­çü­de, hat­ta ba­zen da­ha yük­sek oran­da dep­res­yo­na gir­dik­le­ri­ni gös­ter­di. Bir baş­ka araş­tır­ma ise iş­siz ebe­veyn­le­rin ço­cuk­la­rı­nın, di­ğer ço­cuk­la­ra oran­la da­ha yük­sek dü­zey­de okul­da ge­ri kal­ma, sı­nı­fı tek­rar et­me ve en­di­şe bo­zuk­lu­ğu gös­ter­me prob­lem­le­ri ya­şa­dık­la­rı­nı gös­ter­iyor.
 
Bun­da da Bir Ha­yır Var (mı)?
Her ne ka­dar eko­no­mik kriz ve iş­siz­lik in­sa­nın ha­ya­tın­da ol­duk­ça önem­li olum­suz et­ki­le­re yol açsa da bu sü­re­ci güç­lü ve sağ­lık­lı bir şe­kil­de at­la­tan­la­rın ki­şi­sel ge­li­şim­le­rin­de dik­ka­te de­ğer kat­kı­la­ra da se­bep ola­bi­li­yor. Ni­te­kim araş­tır­ma­lar kriz dö­ne­min­de iş­siz­lik ya­şa­yan in­san­la­rın iler­le­yen yıl­lar­da ol­duk­ça tu­tum­lu bir ha­yat sür­dür­dük­le­ri­ni, kü­çük şey­ler­den mut­lu ola­bil­dik­le­ri­ni gös­te­ri­yor. Yi­ne ba­zı da­nış­man­lık şir­ket­le­ri, kriz son­ra­sın­da bi­rey­le­rin ai­le ve ar­ka­daş­la­rıy­la bir­lik­te va­kit ge­çir­me­ye pa­ra­dan da­ha faz­la önem ver­me­ye baş­la­dı­ğı­nı gös­te­ren araş­tır­ma­lar ya­yım­la­dı.
Son ola­rak kri­zin ve onun ge­tir­di­ği iş­siz­li­ğin bir baş­ka kat­kı­sı­nın da in­san­lar ara­sın­da­ki em­pa­ti­nin ve an­la­yı­şın art­ma­sı ol­du­ğu söy­le­ne­bi­lir. Ni­te­kim ta­rih bo­yun­ca re­fah za­man­la­rın­da bir­bir­le­ri­nin üs­tü­ne ba­sa­rak yük­se­len in­san­lar zor­luk za­man­la­rın­da bir­bir­le­ri­ne el ve­re­rek yük­sel­mek zo­run­da kal­mış­lar­dır. Bu ne­den­le kriz za­man­la­rı, bir­bi­ri­mi­ze tu­tun­ma­mız ve el uzat­ma­mız, bir­bi­ri­mi­zi din­le­me­miz ve an­la­ma­mız için en gü­zel ve kıy­met­li za­man­lar­dır.

Paylaş Tavsiye Et
Yazara ait diğer yazılar
Mehmet Dinç