Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Dünya Siyaset
Enerjide ABD-Rus rekabeti Türkiye’ye yarıyor
Ebru Afat
DÜN­YA si­ya­se­ti­nin hâ­kim ve yük­se­len güç­le­ri­nin bü­yük ço­ğu­nun ko­num­lan­dı­ğı Ku­zey Ya­rım­kü­re şim­di­ler­de yaz gün­le­ri­nin sı­cak­lı­ğı­nı ya­şı­yor. An­cak Ku­zey Ya­rım­kü­re’de ısı­nan sa­de­ce ha­va­lar de­ğil. 1991’de Sov­yet­ler Bir­li­ği’nin da­ğıl­ma­sıy­la ya­şa­dı­ğı sar­sın­tı­nın ar­dın­dan ye­ni­den kon­so­li­de et­me­ye baş­la­dı­ğı as­ke­rî, eko­no­mik ve si­ya­sî gü­cü ile Ku­zey Ya­rım­kü­re’nin en bü­yük ül­ke­le­rin­den bi­ri olan Rus­ya’nın dip­lo­ma­tik ma­nev­ra­la­rı da ulus­la­ra­ra­sı si­ya­se­ti ha­ra­ret­len­di­ri­yor.
Rus­ya, Çin, Ka­za­kis­tan, Kır­gı­zis­tan, Ta­ci­kis­tan ve Öz­be­kis­tan’ın üye, Hin­dis­tan, Pa­kis­tan, İran ve Mo­ğo­lis­tan’ın da göz­lem­ci ol­duk­la­rı Şang­hay İş­bir­li­ği Ör­gü­tü’nün 15 Ha­zi­ran’da Çin’in Şang­hay ken­tin­de dü­zen­le­nen al­tın­cı zir­ve­si, İran Cum­hur­baş­ka­nı Mah­mud Ah­me­dî­ne­jad’ın da ka­tı­lı­mıy­la ade­ta As­ya’nın göv­de gös­te­ri­si­ne dö­nüş­tü. Rus­ya’nın ön­cü­lü­ğün­de 2001’de ku­ru­lan Şİ­Ö, ABD’nin Or­ta As­ya’da­ki nü­fu­zu­nu kır­ma­yı ve böl­ge ül­ke­le­ri ara­sın­da ener­ji, gü­ven­lik ve ti­ca­ret alan­la­rın­da güç­lü bir iş­bir­li­ği sağ­la­ma­yı he­def­li­yor.
Şang­hay Zir­ve­si’nde de yap­tı­ğı gi­bi 90’la­rın ikin­ci ya­rı­sın­dan iti­ba­ren ener­ji mer­kez­li ham­le­ler ile oyun sa­ha­sı­nı ge­niş­let­me­ye ça­lı­şan Rus­ya, Tem­muz ayın­da St. Pe­ters­burg şeh­rin­de dü­zen­le­ne­cek G-8 Zir­ve­si’ne ev sa­hip­li­ği yap­ma­ya ve bu su­ret­le zen­gin­ler ku­lü­bü­ne üye­li­ği­ni tes­cil­le­me­ye ha­zır­la­nı­yor. İş­te tam da bu nok­ta­da, Rus­ya Dev­let Baş­ka­nı Vla­di­mir Pu­tin’in 2004 Ara­lık’ın­da Tür­ki­ye’yi zi­ya­ret et­me­si, ar­dın­dan da Baş­ba­kan Tay­yip Er­do­ğan’ın 2005 yı­lı içe­ri­sin­de iki de­fa Rus­ya’ya git­me­si ile bü­yük bir iv­me ka­za­nan Türk-Rus iliş­ki­le­ri­nin je­o-stra­te­jik ve je­o-eko­no­mik bo­yu­tu ön pla­na çı­kı­yor. 
Tür­ki­ye bu­gün sa­na­yi­de ve özel tü­ke­tim­de Ma­vi Akım Pro­je­si bün­ye­sin­de in­şa edi­len bo­ru hat­tı ile Rus­ya’dan ge­len do­ğal ga­zı kul­la­nı­yor. Rus do­ğal ga­zı­nın doğ­ru­dan Tür­ki­ye’ye ak­ta­rıl­ma­sı­nı he­def­le­yen Ma­vi Akım, Tür­ki­ye’nin 25 yıl sü­rey­le Rus­ya’dan yıl­da 16 mil­yar met­re­küp do­ğal gaz sa­tın al­ma­sı­nı ön­gö­ren bir an­laş­ma­nın im­za­lan­ma­sıy­la bir­lik­te 1997’de baş­la­mış­tı. Bü­yük eleş­ti­ri­le­re ko­nu ol­ma­sı ve pro­je­ye im­za atan hü­kü­me­tin iki ba­ka­nı­nın yol­suz­luk suç­la­ma­la­rıy­la Yü­ce Di­van’da yar­gı­lan­ma­sı­na rağ­men Ma­vi Akım ha­ya­ta ge­çi­ril­di.
Pro­je çer­çe­ve­sin­de Rus do­ğal ga­zı­nı Sam­sun’a ge­ti­ren, ora­dan da An­ka­ra’ya ulaş­tı­ran 1265 km uzun­lu­ğun­da bir hat in­şa edil­di. Ka­ra­de­niz’in 2140 met­re al­tı­na dö­şe­nen 392 km’lik bö­lü­mü­nün dün­ya­nın şu an için en de­rin bo­ru hat­tı ol­ma özel­li­ği­ni ta­şı­dı­ğı Ma­vi Akım ile ilk do­ğal gaz Şu­bat 2003’te Tür­ki­ye’ye ulaş­ma­sı­na rağ­men, res­mî açı­lış 17 Ka­sım 2005’te ya­pı­la­bil­miş­ti. Yak­la­şık 3,5 mil­yar do­la­ra mal olan Ma­vi Akım için Rus­ya’nın ener­ji de­vi Gaz­prom ile İtal­yan şir­ke­ti ENI or­tak­lık kur­duk­la­rı için Sam­sun’da dü­zen­le­nen açı­lış tö­re­ni­ne Er­do­ğan ve Pu­tin’in ya­nı sı­ra dö­ne­min İtal­ya Baş­ba­ka­nı Sil­vi­o Ber­lus­co­ni de ka­tıl­mış­tı. 
Rus­ya ve Pu­tin için bü­yük bir za­fer olan Ma­vi Akım’a kar­şı ABD, Ba­kü-Tif­lis-Cey­han (BTC) Ham Pet­rol Bo­ru Hat­tı Pro­je­si ile kar­şı­lık ver­di. 1991’den be­ri gün­dem­de olan pro­je­nin res­mî an­laş­ma­sı, 18 Ka­sım 1999’da Av­ru­pa Gü­ven­lik ve İş­bir­li­ği Teş­ki­la­tı’nın İs­tan­bul’da ya­pı­lan zir­ve­sin­de bir ara­ya ge­len Azer­bay­can, Gür­cis­tan ve Tür­ki­ye cum­hur­baş­kan­la­rı ta­ra­fın­dan, ABD Baş­ka­nı’nın da şa­hit­li­ğin­de im­za­lan­mış, hat­tın in­şa­sı­na da 2000’de baş­la­nıl­mış­tı. Ha­zar De­ni­zi’nden çı­ka­rı­lan pet­ro­lü Azer­bay­can’ın baş­ken­ti Ba­kü ile Gür­cis­tan’ın baş­ken­ti Tif­lis üze­rin­den Ada­na’nın Cey­han il­çe­si­ne ulaş­tı­ran 1174 km uzun­lu­ğun­da bo­ru hat­tı in­şa edil­di.
Şu ana ka­dar 3,9 mil­yar do­lar har­ca­nan ve bu ra­ka­mın da­ha da art­ma­sı bek­le­nen BTC pro­je­si­ni, İn­gi­liz pet­rol şir­ke­ti BP’nin li­der, SO­CAR, Chev­ron, Sta­to­il, TPA­O, Itoc­hu, Ame­ra­da Hess, ENI, Co­no­coP­hil­lips, In­pex ve To­tal şir­ket­le­ri­nin ise his­se­dar ol­du­ğu bir kon­sor­si­yum ha­ya­ta ge­çir­di. 2008’de tam ka­pa­si­te­ye ulaş­tı­ğın­da yıl­da 50 mil­yon ton pet­rol ta­şı­ya­cak olan BTC ile ge­len pet­ro­lün Ak­de­niz’de­ki ilk yük­le­me­si 4 Ha­zi­ran’da ger­çek­leş­ti­ril­di. Hat­tın res­mî açı­lı­şı 13 Tem­muz’da Tür­ki­ye, Azer­bay­can, Gür­cis­tan ve Ka­za­kis­tan dev­let baş­kan­la­rı­nın ka­tı­lı­mıy­la Cey­han’da dü­zen­le­ne­cek gör­kem­li bir tö­ren­le ya­pı­la­cak.
Azer­bay­can’ın Ka­ra­de­niz’e çı­kı­şı bu­lun­ma­ma­sı yü­zün­den Ha­zar pet­rol­le­ri şim­di­ye ka­dar ön­ce Rus­ya li­man­la­rı­na ula­şı­yor, ora­dan da İs­tan­bul ve Ça­nak­ka­le Bo­ğaz­la­rı’nı ge­çen tan­ker­ler ta­ra­fın­dan Av­ru­pa’ya ta­şı­nı­yor­du. Ka­li­te­si ne­de­niy­le ulus­la­ra­ra­sı ener­ji pa­za­rın­da bü­yük rağ­bet gö­ren Aze­ri pet­ro­lü­nü doğ­ru­dan Ak­de­niz’e ulaş­tı­ra­cak ol­ma­sı ne­de­niy­le ta­ri­hî bir pro­je ola­rak ni­te­len­di­ri­len BTC bo­ru hat­tı, bu sı­fa­tı ger­çek­ten hak edi­yor.
Rus­ya’nın ge­rek sa­hip ol­du­ğu pet­rol ve do­ğal gaz kay­nak­la­rı­nı, ge­rek­se de Or­ta As­ya ve Kaf­kas­ya’da­ki kay­nak­la­rın Av­ru­pa’ya ulaş­ma­sın­da oy­na­dı­ğı ro­lü git­tik­çe da­ha faz­la ön pla­na çı­kar­ma­sı ABD’yi ol­duk­ça ra­hat­sız edi­yor. Bu aşa­ma­da Rus­ya’yı by-pass eden BTC ile Ha­zar pet­rol­le­ri­nin akı­şı­nı ga­ran­ti al­tı­na alan ABD, Ka­za­kis­tan pet­rol­le­ri­nin de BTC üze­rin­den Ak­de­niz’e ulaş­tı­rıl­ma­sı­nı is­ti­yor. Ka­za­kis­tan uzun sü­re di­ren­di­ği bu ta­le­bi ar­tık be­nim­se­miş du­rum­da. Tür­ki­ye, Sam­sun’dan Cey­han’a ula­şa­cak ve Kaf­kas pet­rol­le­ri­ni ta­şı­ya­cak bir hat da­ha yap­ma­yı plan­lı­yor. Tür­ki­ye Rus pet­rol­le­ri­nin de bu hat­la ta­şın­ma­sı­ndan yana. Bu ger­çek­leş­me­se bi­le her ha­lü­kar­da Sam­sun Cey­han hat­tı­nın ha­ya­ta ge­çi­ri­le­ce­ği ifa­de edi­li­yor.
BTC bo­ru hat­tı ile izo­le edil­me­ye ça­lı­şıl­dı­ğı­nı söy­le­yen Rus­ya ise kar­şı ham­le yap­mak­ta ge­cik­me­di. 21 Ha­zi­ran’da Gaz­prom ve Ma­ca­ris­tan’ın Mol şir­ke­ti ara­sın­da Rus do­ğal ga­zı­nın Ma­vi Akım ile Tür­ki­ye üze­rin­den Av­ru­pa’ya ih­raç edil­me­si için bir an­laş­ma im­za­la­ndı. 6,3 mil­yar do­lar­lık pro­je­ye gö­re Ma­vi Akım’la Tür­ki­ye’ye ge­len Rus do­ğal ga­zı, ye­ni bir bo­ru hat­tıy­la Or­ta ve Gü­ney Av­ru­pa’ya ulaş­tı­rı­la­cak. Ma­vi Akım’ın de­va­mı ni­te­li­ğin­de­ki pro­je uya­rın­ca Ma­ca­ris­tan ve Slo­ven­ya’da iki bü­yük ter­mi­nal ku­rul­ma­sı ön­gö­rü­lü­yor. Rus­ya’yı ha­re­ke­te ge­çi­ren bir di­ğer un­su­run, Tür­ki­ye üze­rin­den İran do­ğal ga­zı­nı Or­ta Av­ru­pa’ya ge­tir­me­yi he­def­le­yen Ne­buc­co Bo­ru Hat­tı Pro­je­si’nde­ki iler­le­me ol­du­ğu söy­le­ne­bi­lir.
Ener­ji­nin odak nok­ta­sı­nı oluş­tur­du­ğu son dö­nem Türk-Rus iliş­ki­le­ri, Rus­ya’nın ken­di­si­ni bir ener­ji de­vi ola­rak ye­ni­den ko­num­lan­dır­ma ça­ba­la­rıy­la bir­lik­te da­ha da kar­ma­şık bir ya­pı­ya bü­rü­nü­yor. ABD’de­ki ye­ni-mu­ha­fa­za­kâr çev­re­le­rin ABD ile Rus­ya ara­sın­da ye­ni bir So­ğuk Sa­vaş ya­şan­ma­ya baş­la­dı­ğı yö­nün­de ka­muo­yu ya­rat­ma ça­ba­la­rı­na hız ver­dik­le­ri şu gün­ler­de, Hin­dis­tan ile Çin’in ener­ji ih­ti­yaç­la­rı­nın art­ma­sıy­la bir­lik­te al­ter­na­ti­fi he­nüz bu­lun­ma­yan fo­sil ya­kıt­la­rın gü­ven­li ve ucuz bir şe­kil­de te­min edil­me­si, en ha­ya­tî ulus­la­ra­ra­sı po­li­ti­ka me­se­le­si ha­li­ne dö­nü­şü­yor. Ve bu du­rum, Tür­ki­ye’nin dün­ya­nın ener­ji kav­şak­la­rın­dan bi­ri­ne dö­nüş­me ha­ya­li­nin ger­çek­leş­me şan­sı­nı da ol­duk­ça art­tı­rı­yor.
Cum­hur­baş­ka­nı Ah­met Nec­det Se­zer’in Ba­kü-Tif­lis-Cey­han’ın açı­lış tö­re­nin­den ön­ce 28-30 Ha­zi­ran ta­rih­le­rin­de Rus­ya’yı zi­ya­ret et­me­si Tür­ki­ye’nin, hem Rus­ya’nın Or­ta As­ya ve Kaf­kas­la­rın ener­ji kay­nak­la­rı üze­rin­de­ki kon­tro­lü­nü kır­mak, hem de bu ülkenin ABD ta­ra­fın­dan ta­ma­men izo­le edil­me­si­ni en­gel­le­mek şek­lin­de for­mü­le edi­le­bi­le­cek bir den­ge po­li­ti­ka­sı pe­şin­de koş­tu­ğu­nu gös­te­ri­yor.

Paylaş Tavsiye Et