Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Toplum
Popüler Osmanlı anlatıları: Kör talih ‘out’, şanlı tarih ‘in’
Cihat Arınç
AN­LA­YIŞ’ın Tem­muz sa­yı­sın­da son bir­kaç yıl­da Türk­ler üze­ri­ne ka­le­me alı­nan ro­man ve po­pü­ler ta­rih ki­tap­la­rı üze­rin­de dur­muş, son ay­lar­da sa­yı­ca hız­la ar­tan Türk­lük ki­tap­la­rı­nın ne an­la­ma gel­di­ği­ni sor­gu­la­mış­tık. Bu se­fer sı­ra po­pü­ler Os­man­lı ki­tap­la­rın­da... Baş­la­ma­dan ev­vel be­lirt­mek ge­re­kir ki, son yıl­lar­da Os­man­lı ta­ri­hi ve kül­tü­rü üze­ri­ne il­mî cid­di­yet­le ka­le­me alın­mış ya­yın­la­rın da sa­yı­ca art­tı­ğı­nı göz­lem­li­yo­ruz. Fa­kat bu ya­zı­da İl­ber Or­tay­lı gi­bi aka­de­mis­yen ta­rih­çi­le­rin ya da ta­rih­çi ol­ma­mak­la be­ra­ber yi­ne de aka­de­mik bir cid­di­yet­le ese­ri­ni ka­le­me alan Mu­rat Bel­ge gi­bi ya­zar­la­rın son yıl­lar­da ya­yım­la­dı­ğı ki­tap­la­rı ko­nu edin­me­ye­ce­ğiz. Son üç yıl içe­ri­sin­de ta­rih­çi ol­ma­yan ya­zar­lar ta­ra­fın­dan po­pü­ler bir dil­le ka­le­me alın­mış 20’den faz­la ki­tap ya­yım­lan­dı. Bun­lar­dan 16’sı ise son bir­kaç ay içe­ri­sin­de pi­ya­sa­ya çık­tı: Dön Bir Bak Ma­zi­ye: Os­man­lı Ta­ri­hi Anek­dot­la­rı (2006), Ba­şı­mı­za Ge­len­ler: 93 Os­man­lı-Rus Har­bi (2006), Os­man­lı­lar: Yö­ne­tim ve Stra­te­ji (2006), Pan-İs­la­mizm: Os­man­lı­nın Son Umu­du (2006), Os­man­lı’nın Son Öy­kü­sü (2006), Ço­cuk­lar ve Genç­ler İçin Os­man­lı Ta­ri­hi An­sik­lo­pe­di­si (2006), Os­man­lı’da Kül­tü­rel Ha­yat (2006), Os­man­lı İm­ge­le­min­de Av­ru­pa (2006), Os­man­lı Ça­ğı ve Son­ra­sı (2006), Os­man­lı’dan Av­ru­pa Bir­li­ği’ne (2006), Rü­ya­dan Dev­le­te: Os­man Ga­zi (2006), Os­man Ga­zi’den Vah­det­tin’e Os­man­lı Kro­no­lo­jik Ta­ri­hi (2006), Os­man­lı Ge­ri­le­di mi? (2006), Biz Os­man­lı­yız (2006), So­ru­lar­la Os­man­lı İm­pa­ra­tor­lu­ğu (2006), Za­fer­le­ri­miz: Sel­çuk­lu­lar ve Os­man­lı­lar Dev­ri (2006), Os­man­lı’nın Ha­ya­le­ti (2005), Os­man­lı’nın Yük­se­li­şi ve Çö­kü­şü (2005), Mo­dern Za­man­lar­da Os­man­lı’yı Ara­mak (2005), Os­man­lı’nın Ka­yıp At­la­sı (2005), Os­man­lı: İn­san­lı­ğın Son Ada­sı (2005), Os­man­lı’ya Has­ret Top­rak­lar (2005), Ölü­me Gi­den Yol­da Üç Os­man­lı (2005), Muh­ta­sar Os­man­lı Ta­ri­hi, 1299-1922 (2005), 500 Yıl­lık Os­man­lı Mut­fa­ğı (2005), Kır Zin­cir­le­ri­ni Os­man­lı (2004).
Baş­lı­ğın­da ‘Türk­ler’ ge­çen ki­tap­la­rın sa­yı­sın­da­ki ar­tı­şa pa­ra­lel ola­rak, baş­lı­ğın­da ‘Os­man­lı’ ge­çen ki­tap­lar da sa­yı­ca ina­nıl­maz de­re­ce­de art­mış gö­rü­nü­yor. Söz ko­nu­su ya­yın­la­rı ele alır­ken sor­ma­mız ge­re­ken ba­zı te­mel so­ru­lar var: Bi­rin­ci­si, bu ki­tap­lar ni­çin ya­zı­lı­yor? Bu so­ru­nun iki ce­va­bı var: Ti­ca­rî kay­gı­lar ve yı­kı­lan öz­gü­ve­ni ta­ze­le­mek. Bu ki­tap­lar çok sat­tı­ğı için, ya­yı­nev­le­ri Os­man­lı ko­nu­lu ki­tap­lar ya­yım­la­ya­rak eko­no­mik açı­dan ayak­ta ka­la­bil­me­yi he­def­li­yor. Bir di­ğer se­bep de, ta­ri­hî sü­rek­li­li­ği­mi­zi kay­bet­tik­ten son­ra­ki kül­tü­rel yoz­laş­ma­nın 90’lar­dan son­ra had saf­ha­ya var­ma­sı. Bu­gün özel­lik­le genç nü­fus, “Ben ki­mim?” so­ru­su­nun ce­va­bı­nı ver­mek­te zor­la­nı­yor. Bu so­ru­ya ve­ri­len ce­vap­lar ara­sın­da ise hiç­bir tu­tar­lı­lık bu­lun­mu­yor. Ce­vap­lar ara­sın­da tu­tar­lı­lı­ğın ol­ma­dı­ğı bir yer­de bü­tün­lük­ten de bah­se­dil­me­si güç­tür. Bu­gün ken­di­mi­ze da­ir so­ru­la­rı­mız ve ce­vap­la­rı­mız be­lir­siz­lik­ler yu­ma­ğı hâ­li­ne ge­ti­ril­di­ği için, or­ta­da ne bir­bi­ri­mi­zi sa­hip­len­mek için esas­lı bir se­bep ka­lı­yor, ne de dı­şa­rı­dan ge­len teh­dit­le­re kar­şı kuv­vet­li (bir­lik­li ve dir­lik­li) bir du­ruş ser­gi­le­ye­bi­li­yo­ruz. Türk­le­rin kül­tü­rel kod­la­rı sa­yı­la­bi­le­cek di­ğer­kâm­lık, pay­laş­ma, kıy­met bil­me, fe­da­kâr­lık, vb. has­let­le­rin, ye­ri­ni gün geç­tik­çe ben­mer­kez­ci ve al­dat­ma­ya da­ya­lı bir kül­tü­rel re­ji­me terk et­me­si, bir­bi­ri­mi­zi sa­hip­len­me­yi­şi­miz­le ya­kın­dan il­gi­li.
Dün­ya­da­ki ik­ti­sa­dî ve si­ya­sî ge­liş­me­le­re bak­tı­ğı­mız­da man­za­ra iç açı­cı de­ğil: Bas­kı­cı bir ida­re tar­zıy­la dün­ya­yı hi­za­ya sok­ma­yı he­def­le­yen bir kü­re­sel güç, o kü­re­sel gü­cün des­te­ğiy­le dev­let te­rö­rü uy­gu­la­ya­rak Or­ta­do­ğu’yu ca­dı ka­za­nı­na çe­vir­mek­ten çe­kin­me­yen bir İs­ra­il, eko­no­mik an­lam­da yük­se­len (do­la­yı­sıy­la si­ya­sî an­lam­da da güç ka­za­nan) bir As­ya. Bu üç­ge­nin or­ta­sın­da bu­lu­nan Tür­ki­ye’nin bu ge­liş­me­ler­den et­ki­len­me­me­si dü­şü­nü­le­mez. Tür­ki­ye mer­kez ül­ke ola­rak üç­ge­ni et­ki­le­ye­bi­le­cek gü­ce sa­hip­tir; fa­kat ta­ri­hî mis­yo­nun­dan uzak­laş­tı­ğı öl­çü­de “Ber­mu­da şey­tan üç­ge­ni”ne ya­ka­lan­ma­sı da muh­te­mel­dir. Kü­re­sel­leş­mey­le bir­lik­te olu­şan kül­tür bü­tün bir dün­ya­yı te­si­ri al­tı­na al­mış­ken, Tür­ki­ye bu te­sir­den di­ğer ül­ke­le­re na­za­ran da­ha olum­suz yön­de et­ki­le­ni­yor. Çün­kü kü­re­sel kül­tü­rü ken­di açı­sın­dan yo­rum­la­ya­bi­le­ce­ği, hat­ta bel­li doğ­rul­tu­da dö­nüş­tü­re­bi­le­ce­ği ens­trü­man­la­ra sırt çe­vir­miş du­rum­da. Unu­tul­ma­ma­lı­dır ki, za­fer­ler or­du­lar­la ka­za­nıl­sa bi­le hâ­ki­mi­ye­tin sür­me­si halk­la­ra bağ­lı­dır. İş­te bu se­bep­ten do­la­yı, söz ko­nu­su ‘Os­man­lı’ ki­tap­la­rı­nın, ke­siş­me­yen so­ru ve ce­vap­la­rı­mı­zı bel­li bir öl­çü­de ta­rih da­ire­sin­de bu­luş­tur­ma­yı amaç­la­dı­ğı da ile­ri sü­rü­le­bi­lir.
Bu nok­ta­da be­li­re­cek ikin­ci so­ru şu­dur: Mez­kûr ki­tap­lar han­gi üs­lûp­la ka­le­me alı­nı­yor ve be­nim­se­nen üs­lûp ne­yi he­def­li­yor? Bu ki­tap­lar, ço­ğun­luk­la ha­ma­sî bir dil­le ka­le­me alı­nı­yor. Va­kıa­lar sis­te­ma­tik ve de­tay­lı bir şe­kil­de ak­ta­rıl­mak­tan uzak, an­la­tı­nın bir par­ça­sı hâ­lin­de ge­rek­li gö­rül­dü­ğü ka­dar de­ği­ni­len yar­dım­cı un­sur­lar ola­rak kul­la­nı­lı­yor. Fa­kat bu, va­kıa­lar ara­sın­da­ki iliş­ki­le­rin mu­ka­ye­se­li bir ana­li­zi­nin su­nul­du­ğu an­la­mı­nı da ta­şı­mı­yor. Be­nim­se­nen bu üs­lû­bun ne­yi he­def­le­di­ği­ne ge­lin­ce: Üs­lûp, ki­tap oku­mak­tan nef­ret eden or­ta­la­ma Türk in­sa­nı­nın ‘oku­ya­bil­me­si­ni’ he­def­li­yor, bu se­bep­le de coş­ku­lu ve ko­nu­şur gi­bi bir ifa­de tar­zı be­nim­se­ni­yor. Pe­ki, bu ya­yın­lar gü­nü­müz top­lu­mu için ne ifa­de edi­yor? Ta­rih­çi İl­ber Or­tay­lı’ya gö­re, bu ki­tap­lar top­lum­dan ge­len bir ta­le­bin gös­ter­ge­si sa­yıl­ma­lı. Top­lum, ar­tık ben­lik bi­lin­ci­ni ko­ru­ya­bil­mek için ken­di ta­ri­hi­ni ta­nı­mak yö­nün­de bir ih­ti­yaç his­set­me­ye baş­la­dı ve Os­man­lı Dev­le­ti’nin ku­ru­lu­şu­nun 700. yı­lı kut­la­ma­la­rı ile baş­la­yan “bu il­gi, ku­ru bir ha­ma­set çiz­gi­si­ni geç­ti; an­la­şı­lan, top­lum­sal dü­şün­ce­nin ve yo­rum­la­ma­la­rın te­kâ­mül et­me­si do­la­yı­sıy­la ‘Os­man­lı İm­pa­ra­tor­lu­ğu ne­dir? Bu im­pa­ra­tor­lu­ğun ku­rum­la­rı ne­ler­dir? Ya­şam şek­li ne­dir? Bi­zim için an­la­mı ne­dir?’ gi­bi so­ru­la­ra ce­vap aran­ma­ya baş­lan­dı.”
Bir ta­rih­çi gö­züy­le Or­tay­lı’nın yap­tı­ğı bu tes­pit doğ­ru ol­sa bi­le, po­pü­ler Os­man­lı an­la­tı­la­rı­nı oku­yan in­san­la­rın, ta­rih­le­ri­ne sağ­lık­lı bir şe­kil­de yö­nel­dik­le­ri­ni söy­le­mek o ka­dar da ko­lay de­ğil. Öy­le ol­sa da­hi bu yö­ne­liş ne öl­çü­de ger­çek­le­şi­yor? Ki­tap­la­rın bil­gi­len­di­ri­ci­lik vas­fı han­gi se­vi­ye­de? Yok­sa sa­de­ce an­lık övün­me­ler­le göğ­sü ka­ba­ran ama kı­sa bir sü­re son­ra ‘id­di­ala­rın­dan’ vaz­ge­çip ku­ru­lu ya­pı­ya tes­lim olan bir okur ti­piy­le mi kar­şı kar­şı­ya­yız? Doğ­ru­su bu so­ru­la­ra net ce­vap­lar ver­mek müm­kün de­ğil, ce­va­bın ne ol­du­ğu­nu za­man gös­te­re­cek. An­cak or­ta­da olan bir ger­çek var ki, o da res­mî ide­olo­ji ta­ra­fın­dan sek­sen kü­sur yıl­dır “Es­ki­yi at, ye­ni­yi tut!” de­ni­le­rek kö­tü­le­nen ve red­de­di­len ‘kur­gu’ Os­man­lı tem­sil­le­ri­nin ar­tık ra­fa kalk­mış (da­ha doğ­ru­su raf­lar­dan düş­müş) ol­du­ğu ve 600 yıl­lık bir im­pa­ra­tor­luk tec­rü­be­si­nin iyi tah­lil edil­me­si­nin ge­rek­li­li­ği­nin her se­vi­ye­de an­la­şıl­ma­ya baş­la­dı­ğı...

Paylaş Tavsiye Et