Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Dünya Ekonomi
Küresel dalgalanma ve disiplin arayışı
Sadık Ünay
KÜ­RE­SEL pi­ya­sa­lar­da li­ki­di­te bol­lu­ğu, iyim­ser mak­ro­eko­no­mik bek­len­ti­ler ve risk dü­ze­yi git­tik­çe yük­se­len gi­rift ya­tı­rım­lar­la öz­deş­le­şen olum­lu dö­ne­min ar­tık bir kı­rıl­ma nok­ta­sı­na ulaş­tı­ğı gö­rü­lü­yor. Tür­ki­ye dâ­hil, ge­li­şen pi­ya­sa­la­rın bir­kaç yıl­dır eko­no­mik bü­yü­me­yi des­tek­le­me­de cid­di ma­na­da is­ti­fa­de et­tik­le­ri olum­lu ha­va, ABD’de­ki risk­li mort­ga­ge fon­la­rın­dan kay­nak­la­nan ve kar­ma­şık kre­di iliş­ki­le­ri ile te­tik­le­nen prob­lem­ler ta­ra­fın­dan ber­ha­va edil­di. Kü­re­sel pi­ya­sa­la­rın son za­man­lar­da spe­kü­la­tif ya­tı­rım­cı­la­ra bol ve ko­lay ka­zan­dı­ran gü­leç çeh­re­si “ak ve ka­ra ko­yun­la­rın” bel­li ola­ca­ğı bir ayık­lan­ma sü­re­ci­ne ha­zır­lık­la bir de­fa da­ha cid­di ifa­de­si­ni ta­kın­dı. Ge­liş­miş ve ge­liş­mek­te olan pi­ya­sa­lar­da oy­nak­lı­ğın art­tı­ğı ve ya­tı­rım­cı­lar ara­sın­da risk­li enstrü­man­lar­dan se­rin su­la­ra doğ­ru ka­çı­şın iyi­den iyi­ye hız­lan­dı­ğı bu sü­reç­te ak­tör ya da ak­tör­cük­le­rin sos­yal psi­ko­lo­ji­le­ri­nin de­rin­den sar­sıl­dı­ğı ke­sin. Ya­kın geç­miş­te­ki fi­nan­sal kriz­le­rin ak­si­ne dün­ya eko­no­mi­si­nin kal­bi Wall Stre­et’te­ki kre­di iliş­ki­le­ri­nin ne­re­dey­se ta­ma­men don­ma­sıy­la su yü­zü­ne çı­kan son fi­nan­sal dal­ga­lan­ma­nın kü­re­sel ser­ma­ye çev­re­le­rin­de çok cid­di en­di­şe­ler do­ğu­rup her­ke­si aşı­rı ted­bir­li bir ha­let-i ru­hi­ye­ye sü­rük­le­di­ği de gö­rül­mek­te.
ABD ve de­va­mın­da kü­re­sel pi­ya­sa­lar­da­ki ‘yup­pi­i’ ha­va­sı­nın kı­rıl­ma­sın­da, pi­ya­sa­la­rın tec­rü­be et­ti­ği her zor­luk dö­ne­min­de ne­re­dey­se oto­ma­tik ola­rak dev­re­ye gi­rip fa­iz in­di­rim­le­riy­le gü­ven ta­ze­le­yen dua­yen ABD Mer­kez Ban­ka­sı (FED) Baş­ka­nı Alan Gre­ens­pan’in yok­lu­ğu­nun önem­li rol oy­na­dı­ğı açık. Prag­ma­tik Gre­ens­pan’in ak­si­ne aka­de­mis­yen kö­ken­li Ben Ber­nan­ke pi­ya­sa­la­rın, iyi oyun­cu­la­rı ödül­len­di­rip kö­tü oyun­cu­la­rı ce­za­lan­dı­ra­rak bir ne­vi ta­bii se­lek­si­yon yo­luy­la do­ğal se­yir­le­ri için­de ev­ril­me­le­ri ge­rek­ti­ği­ne pren­sip ola­rak ina­nan ve po­li­ti­ka­la­rı­nı da bu doğ­rul­tu­da oluş­tu­ran bir baş­kan. Bu­na bağ­lı ola­rak fi­nan­sal dal­ga­lan­ma dö­nem­le­rin­de ref­leks­le­ri tah­min edi­le­bi­lir ol­du­ğu için Wall Stre­et ta­ra­fın­dan çok­ça se­vi­len Gre­ens­pan’den fark­lı ola­rak Ber­nan­ke’nin pi­ya­sa­lar­da­ki ge­liş­me­le­ri ön­ce olu­ru­na bı­ra­kan, son­ra da -is­kon­to fa­izi­ni in­dir­mek gi­bi- fark­lı ens­trü­man­lar kul­la­na­rak ya­tı­rım­cı­la­rı şa­şır­tan re­gü­las­yon tar­zı he­nüz sı­nı­fı geç­miş sa­yıl­maz. He­sap­lı ide­aliz­mi ile Ber­nan­ke, fi­nans pi­ya­sa­la­rı­nın “na­sıl ol­sa FED bi­zi kur­ta­rır” di­ye dü­şü­nüp aşı­rı risk­ler alan ey­yam­cı ya­tı­rım­cı­lar­dan arın­dı­rıl­ma­sı ve “pi­ya­sa ah­la­kı”nın ye­ni­den ika­me edil­me­si mis­yo­nu­na ta­lip, an­cak bu mis­yo­nu ger­çek­leş­tir­mek için ne ka­dar kriz ris­ki yük­le­ne­bi­le­ce­ği şüp­he­li.
Tıp­kı İn­gi­liz mu­adi­li Mervyn King gi­bi FED pat­ro­nu Ber­nan­ke de ör­ne­ğin sub-pri­me mort­ga­ge de­nen risk­li em­lak fi­nans­ma­nı an­laş­ma­la­rın­dan bin­ler­ce­si­ni gö­zü ka­pa­lı onay­la­yıp ar­dın­dan sı­kın­tı­ya gi­ren Co­untr­ywi­de gi­bi dev şir­ket­le­rin “Ame­ri­kan eko­no­mi­si ve kü­re­sel pi­ya­sa­la­rın be­ka­sı açı­sın­dan” kur­ta­rıl­ma­sı ge­re­ği­ne inan­ma­dı­ğı­nı de­fa­lar­ca vur­gu­la­dı. An­cak bu­nun­la bir­lik­te hiç­bir FED baş­ka­nı­nın dün­ya­nın en bü­yük eko­no­mi­si te­pe­tak­lak kri­ze sü­rük­le­nir­ken bu­na se­yir­ci kal­mış ol­mak­la suç­lan­ma­yı kal­dı­ra­ma­ya­ca­ğı da ma­lum. Bu bağ­lam­da, Ame­ri­kan top­lum­sal ha­fı­za­sın­da 1929 bu­na­lı­mı­nın bı­rak­tı­ğı iz­le­re re­fe­rans­la Ber­nan­ke’nin 2002 yı­lın­da yap­tı­ğı bir ko­nuş­ma­da “Ame­ri­kan eko­no­mi­si def­las­yon ris­ki­ne gi­re­cek olur­sa FED fa­iz oran­la­rı­nı yüz­de sı­fı­ra in­di­rip ge­re­kir­se he­li­kop­ter­ler­den pa­ra at­ma­lı­dır” de­di­ği­ni de ha­tır­la­ta­lım. Ya­ni fi­nan­sal kö­ken­li spe­kü­la­tif bir kri­zin ya­yı­la­rak ge­rek ABD ge­rek­se dün­ya eko­no­mi­si­ni sar­sa­cak mak­ro­eko­no­mik ve ni­ha­yet sos­yo-eko­no­mik bir kri­ze dö­nüş­me teh­li­ke­si, dil­len­di­ril­me­yen ama tüm po­li­ti­ka ya­pı­cı­la­rın zi­hin­le­rin­de cid­di yer tu­tan bir fe­la­ket se­nar­yo­su ola­rak ha­ya­ti­ye­ti­ni sür­dü­rü­yor.
Bu yüz­den, önü­müz­de­ki dö­nem­de kü­re­sel pi­ya­sa­la­rın ba­lans aya­rı­nı ya­pan FED’in ana yak­la­şı­mı­nın, kö­tü oyun­cu­la­rı süb­van­se eden olum­suz bir imaj çiz­me­den, teh­li­ke sin­yal­le­ri ve­ren fi­nan­sal sis­te­min diş­li­le­ri­ni usul usul yağ­la­mak üze­ri­ne ku­ru­la­ca­ğı söy­le­ne­bi­lir. Te­mel fa­iz ora­nı ye­ri­ne, ti­ca­ri ban­ka­lar­dan kre­di ala­ma­yan ban­ka­la­rın FED’e borç­lan­dık­la­rı is­kon­to fa­izi­ni in­di­ren Ber­nan­ke, bu tav­rıy­la bir ta­raf­tan gü­ve­ni­lir ya­tı­rım­cı­la­rın da­hi kre­di ala­maz du­ru­ma gel­me­le­ri yü­zün­den eko­no­mik bü­yü­me­nin ya­vaş­la­ya­ca­ğı­na iliş­kin en­di­şe­le­ri gi­der­me­ye ça­lı­şır­ken, di­ğer ta­raf­tan fi­nans dün­ya­sı­na da “ön­ce ken­di evi­ni­zin önü­nü te­miz­le­yin” me­sa­jı ver­di.
An­cak, pi­ya­sa­da­ki te­mel fa­iz ora­nı­nı dü­şür­me­ye di­sip­li­ne edi­ci ba­kı­şı se­be­biy­le ya­naş­ma­yan, bu­nun ye­ri­ne sa­de­ce so­run­lu ku­ru­luş­la­rın ya­rar­la­na­ca­ğı is­kon­to fa­izi­ni dü­şür­me­yi ter­cih eden FED’in bu stra­te­ji­si­nin ge­ri tep­me ih­ti­ma­li ol­duk­ça yük­sek. Bu ter­ci­hin, pi­ya­sa­lar­da­ki dal­ga­lan­ma sü­rer­ken is­kon­to pen­ce­re­sin­den kre­di kul­la­nan ku­ru­luş­la­rın sı­kın­tı­la­rı­nı bir an­lam­da de­şif­re ede­rek ken­di­le­ri­ne kar­şı yak­la­şı­mın ne­ga­ti­fe dön­me­si­ne ze­min ha­zır­la­ma­sı; li­ki­di­te sı­kın­tı­sı ya­şa­nan has­sas ulus­la­ra­ra­sı kon­jonk­tür­de bu ku­ru­luş­la­rın da­ha da zor du­ru­ma düş­me­le­ri gi­bi bir fa­sit dai­re oluş­tur­ma ris­ki çok yük­sek. Kü­re­sel pi­ya­sa­la­rın ilk tep­ki­le­ri sa­de­ce is­kon­to fa­izi­nin de­ğil, te­mel fa­iz ora­nı­nın da dü­şü­rül­me­si­ne da­ir ar­tan bir bas­kı­nın or­ta­ya çı­ka­ca­ğı­nı gös­te­ri­yor. 18 Ey­lül’de­ki FED top­lan­tı­sın­dan ön­ce mec­bu­ri bir in­di­rim ya­pıl­mak zo­run­da ka­lın­ma­sı ise po­li­ti­ka­yı Wall Stre­et’in dik­te et­ti­ği ima­jı ve­rip ilk cid­di tes­tin­de FED pat­ro­nu­nun kı­rık not al­ma­sı­na yol aça­cak­tır.
An­cak bü­tün bun­lar ola­na ka­dar pi­ya­sa­lar­da yük­sek tan­si­yon ve “acı ti­ca­re­ti” de­vam ede­cek gi­bi gö­rü­nü­yor. Pi­ya­sa ak­tör­le­ri­nin grup psi­ko­lo­ji­si için­de has­sas­la­şıp zin­cir­de­ki za­yıf hal­ka­la­rı ara­ma ya­rı­şı­na gir­di­ği bir or­tam­da gü­ven ver­me­yen hed­ge fon­lar, ya­tı­rım ban­ka­la­rı ve ti­ca­ri kre­di ku­ru­luş­la­rı bir bir ayık­la­nıp za­rar­la­rı ile yüz yü­ze gel­me­ye zor­la­na­cak. Bu, re­el eko­no­mi fi­nans­ma­nın­dan git­gi­de ko­pan ve ken­di sa­nal dün­ya­sın­da sı­nır­sız risk­ler ala­rak bü­yü­ye­bi­le­ce­ği ze­ha­bı­na ka­pı­lan fi­nan­sal ka­pi­ta­liz­min yo­ğun bir şe­kil­de gü­nah çı­ka­rıp ras­yo­na­li­ze ol­ma­sı ge­re­ği­ni de do­ğu­ru­yor as­lın­da. Ön­ce­lik­le, mil­yar­der ya­tı­rım­cı­la­rın ser­vet­le­ri­nin bir kıs­mı­nı “park edip” şef­faf­lı­ğı sı­nır­lı ya­tı­rım ens­trü­man­la­rıy­la tat­lı kâr­lar yap­ma­la­rı­nı ko­lay­laş­tı­ran hed­ge fon­la­rın giz­li­li­ği cid­di bir risk un­su­ru­na dö­nüş­müş du­rum­da. Kim­se, şef­faf­lı­ğı ol­ma­yan fon­la­rı fi­yat­la­ya­rak sa­nal bir pi­ya­sa den­ge­si oluş­tur­ma ris­ki­ni bu kı­rıl­gan or­tam­da ta­şı­mak is­te­mi­yor. Kü­re­sel pi­ya­sa­lar­da zin­cir­le­me bir re­ak­si­yo­na yol açıp kü­re­sel kriz do­ğu­ra­bi­le­cek po­tan­si­yel fak­tör­le­ri he­sap et­me­nin git­tik­çe zor­laş­tı­ğı bir or­tam­da, ön­ce­ki dö­nem­ler­de hed­ge fon­la­rın po­pü­ler­lik sır­rı olan giz­li­lik il­ke­si­nin şim­di on­la­rın dü­şü­şü­ne se­bep ol­ma­sı sür­priz ol­maz.
Kü­re­sel pi­ya­sa­lar­da­ki dal­ga­lan­ma­nın bir sü­re da­ha de­vam ede­ce­ği açık. “Kurt­lar du­man­lı ha­va­yı se­ver” pren­si­bi mu­ci­bin­ce ku­ru ile bir­lik­te ya­şın da ya­na­ca­ğı bu sü­reç­te ki­mi mil­yar­der ve dev şir­ket­le­rin “ba­tan ge­mi­nin mal­la­rı” ka­bi­lin­den is­kon­to­lu şir­ket alım­la­rı için pu­su­ya yat­tık­la­rı da sır de­ğil. Uma­rız ya­pı­sal re­form­lar­la di­renç ka­bi­li­ye­ti­ni art­tır­dı­ğı­na inan­dı­ğı­mız Tür­ki­ye eko­no­mi­si bu dal­ga­lan­ma­yı ha­fif sıy­rık­lar­la at­la­tır.

Paylaş Tavsiye Et
Dünya Ekonomi
DİĞER YAZILAR