Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Dünya Siyaset
Putin İran’a neden gitti?
Hakkı Uygur
RUS­YA Devlet Baş­ka­nı Vla­di­mir Pu­tin’in Ha­zar De­ni­zi­’ne Kom­şu Ül­ke­ler Devlet Baş­kan­la­rı Zir­ve­si’ne ka­tıl­mak için Tah­ran’a git­me­si Ekim ayın­da İran’da ve hat­ta tüm böl­ge­de ya­şa­nan en önem­li ge­liş­me­ler­den bi­riy­di. Top­lan­tı­nın İran’a yö­ne­lik ABD as­ke­rî teh­dit­le­ri­nin git­tik­çe şid­det­len­di­ği bir dö­nem­de ger­çek­leş­me­si, dik­kat­le­ri Ha­zar De­ni­zi ile il­gi­li bu tek­nik top­lan­tı­dan çok Pu­tin’in İran’a gi­dip git­me­ye­ce­ği­ne, git­me­si du­ru­mun­da ne gi­bi me­saj­lar ve­re­ce­ği­ne yö­nelt­ti. Sta­lin’in 1943 yı­lın­da yap­tı­ğı zi­ya­re­tin ar­dın­dan Pu­tin, İran’a gi­den ilk Rus dev­let baş­ka­nı ol­du. Tah­ran’ı zi­ya­re­tin­den bir haf­ta ön­ce ken­di­siy­le Mos­ko­va’da gö­rü­şen Fran­sa Cum­hur­baş­ka­nı (ye­ni ne­o-con!) Ni­co­las Sar­kozy’nin bu ge­zi­den vaz­geç­me­si yö­nün­de­ki ıs­rar­la­rı­nı göz ar­dı ede­rek ve ken­di­si­ne yö­ne­lik sui­kast teh­dit­le­ri­ni cid­di­ye al­ma­dan İran’a git­me­si bi­le ABD için ye­te­rin­ce can sı­kı­cıy­dı.
Pu­tin’in iş­ba­şı­na gel­me­sin­den bu ya­na me­sa­fe­li olan Rus­ya-ABD iliş­ki­le­ri özel­lik­le son dö­nem­de iyi­ce ge­ril­miş du­rum­da. İlk ba­kış­ta ABD’nin Do­ğu Av­ru­pa ül­ke­le­ri­ne kur­ma­yı plan­la­dı­ğı fü­ze kal­ka­nı sis­te­mi­nin bu ge­ri­li­me se­bep ol­du­ğu dü­şü­nül­mek­le bir­lik­te, me­se­le­nin 21. yüz­yı­la ait viz­yon fark­lı­lı­ğın­dan kay­nak­lan­dı­ğın­da kuş­ku yok. Rus­ya’nın Av­ru­pa Kon­van­si­yo­nel Kuv­vet­ler Ant­laş­ma­sı (AK­KA)’ndan çe­kil­me­si, Pu­tin’in Rus stra­te­jik bom­bar­dı­man uçak­la­rı­na sı­nır­lar­da si­lah­lı ola­rak uç­ma em­ri ver­me­si, yi­ne geç­ti­ği­miz gün­ler­de Mos­ko­va’da ya­pı­lan iki­li gö­rüş­me­ler ön­ce­sin­de ABD Dı­şiş­le­ri Ba­ka­nı Ri­ce ile Sa­vun­ma Ba­ka­nı Ga­tes’i 45 da­ki­ka bek­let­me­si Rus­ya ve ABD ara­sın­da so­ğuk rüz­gar­la­rın es­ti­ği­nin gös­ter­ge­le­ri ola­rak ka­bul edi­le­bi­lir. ABD ken­di­si­ni tek ku­tup­lu dün­ya­nın tar­tı­şıl­maz pat­ro­nu ola­rak gö­rür­ken; Sov­yet­ler’in da­ğıl­ma­sı­nın ar­dın­dan ya­ra­la­rı­nı bü­yük öl­çü­de sar­ma­yı ve eko­no­mi­sin­de cid­di iler­le­me­ler kay­det­me­yi ba­şa­ran Rus­ya; Çin ve Hin­dis­tan gi­bi po­tan­si­yel kü­re­sel güç­ler ile İran ve Tür­ki­ye gi­bi böl­ge­sel güç­le­ri ya­nı­na çek­me­ye ve ABD’nin tek yan­lı po­li­ti­ka­la­rı­nı en­gel­le­me­ye ça­lı­şı­yor.
Rus­ya, Or­ta­do­ğu’da gün geç­tik­çe ya­yı­lan ener­ji ek­sen­li ça­tış­ma­la­rın ABD’nin böl­ge­yi ye­ni­den di­zayn et­me ça­ba­la­rı­nın so­nu­cu ol­du­ğu­nun far­kın­da ve ile­ri­ki dö­nem­de ken­di­si­ne yö­ne­lik ha­re­ke­te ge­çil­me­sin­den çe­ki­ni­yor. Pu­tin bir ko­nuş­ma­sın­da “ABD’nin Si­bir­ya’da­ki bü­yük ener­ji kay­nak­la­rı­na il­gi­si­ni bil­di­ği­ni an­cak Rus­ya’nın Irak ol­ma­dı­ğı­nı, ken­di­si­ni ko­ru­ya­bi­le­cek du­rum­da ol­du­ğu­nu” söy­le­di ki bu söz­ler So­ğuk Sa­vaş son­ra­sı dö­ne­min en sert açık­la­ma­lar­dan bi­ri­si ola­rak kay­de­dil­di.
Rus­ya’nın ABD kar­şı­sın­da­ki ko­nu­mu­nu güç­len­di­re­bil­mek ama­cıy­la Çin, Hin­dis­tan ve Or­ta As­ya ül­ke­le­ri ile olan iliş­ki­le­ri­ni ge­liş­tir­me­ye ça­lış­tı­ğı dik­kat­ler­den kaç­mı­yor. Ekim ayı­nın baş­la­rın­da Ta­ci­kis­tan’ın baş­ken­ti Du­şan­be’de eş za­man­lı ger­çek­leş­ti­ri­len Ba­ğım­sız Dev­let­ler Top­lu­lu­ğu ve Av­ras­ya Eko­no­mik Ör­gü­tü top­lan­tı­la­rın­da Rus­ya’nın ben­zer he­def­ler doğ­rul­tu­sunda gö­rüş­ler di­le ge­tir­me­si ve Ka­za­kis­tan Dev­let Baş­ka­nı Nur Sul­tan Na­zar­ba­yev’in BDT’nin böl­ge­de ula­şım ve ener­ji alt­ya­pı­la­rı­nı ge­liş­tir­me­ye ön­ce­lik ver­me­si ge­re­ği üze­rin­de dur­ma­sı yal­nız­ca Rus­ya’nın de­ğil Or­ta As­ya’da­ki bir­çok ül­ke­nin de Ba­tı’ya da­ha me­sa­fe­li po­li­tik ve eko­no­mik iş­bir­li­ği mo­del­le­ri ara­yı­şın­da ol­du­ğu­nu gös­te­ri­yor. Mos­ko­va’nın bu ko­nu­da­ki en bü­yük ko­zu ise sa­hip ol­du­ğu bü­yük ener­ji re­zerv­le­ri ile yük­sek as­ke­rî tek­no­lo­ji. ABD’nin si­ya­si ola­rak so­run­lu gör­dü­ğü ül­ke­le­re si­lah sa­tı­şı yap­ma­ma­sı Rus­ya’ya bu alan­da bü­yük fır­sat­lar sağ­lı­yor. Ni­te­kim Rus­ya’nın Çin ve Hin­dis­tan gi­bi ül­ke­le­re yük­sek meb­lağ­lar kar­şı­lı­ğın­da sa­vaş uçak­la­rı ve fü­ze tek­no­lo­ji­le­ri dâ­hil ge­liş­miş si­lah­lar sat­tı­ğı bi­li­ni­yor. Mos­ko­va yak­la­şık al­tı ay ön­ce de Tah­ran’a ile­ri tek­no­lo­ji ürü­nü TOR-M1 ha­va sa­vun­ma sis­tem­le­ri sat­mış; bu du­rum İs­ra­il ve ABD’nin tep­ki­si­ne yol aç­mış­tı.
Pu­tin, hem Cum­hur­baş­ka­nı Ah­me­di­ne­jad hem de di­nî li­der Ha­me­ney ile yap­tı­ğı gö­rüş­me­de İran’ın nük­le­er si­lah ge­liş­tir­di­ği­ne da­ir hiç­bir ka­nı­tın bu­lun­ma­dı­ğı­nı ve Rus­ya ile Ha­zar’a kom­şu di­ğer ül­ke­le­rin İran’a muh­te­mel sal­dı­rı du­ru­mun­da top­rak­la­rı­nı kul­lan­dır­ma­ya­ca­ğı­nı açık­la­dı. Bu ifa­de­ler gün geç­tik­çe yal­nız­la­şan İran’ın dip­lo­ma­tik bir ba­şa­rı­sı ve Rus­ya’nın Was­hing­ton’a kar­şı ta­vır al­ma­sı ola­rak yo­rum­lan­dı. Ni­te­kim bu açık­la­ma­la­rın he­men ar­dın­dan Ge­or­ge W. Bush, Pu­tin’in me­sa­jı­nı al­dı­ğı­nı ih­sas et­ti­rir­ce­si­ne “Dün­ya li­der­le­ri­nin İran’ın nük­le­er si­lah el­de et­me­si­ni en­gel­le­mek için bir adım at­ma­ma­la­rı du­ru­mun­da 3. Dün­ya Sa­va­şı’nı baş­lat­ma­nın so­rum­lu­lu­ğu­nu tek ba­şı­na üst­le­ne­ce­ğim” di­ye­rek hem İran’ı hem de do­lay­lı ola­rak Rus­ya’yı teh­dit et­ti. Di­ğer yan­dan Bush’un bu söz­le­ri, İran’a kar­şı ger­çek­leş­ti­ri­le­cek muh­te­mel bir ope­ras­yo­nun hiç­bir za­man sı­nır­lı bir ope­ras­yon ola­ma­ya­ca­ğı yö­nün­de­ki gö­rüş­le­rin te­yi­di ola­rak da de­ğer­len­di­ril­me­li. Yi­ne bu bağ­lam­da Dev­rim Mu­ha­fız­la­rı Fü­ze Bir­lik­le­ri Ko­mu­ta­nı Ça­har­ba­ği’nin “İran’a sal­dı­rı­nın da­ha ilk da­ki­ka­sın­da düş­man he­def­le­ri­ne on bir bin ro­ket ve top mer­mi­si dü­şe­cek­tir” açık­la­ma­sı da İran’ın sı­nır­lı sa­vaş stra­te­ji­si seç­me ha­ta­sı­na düş­me­ye­ce­ği­ni gös­te­ri­yor.
Pu­tin, İran’a ver­di­ği des­te­ğin sı­nır­sız ol­ma­dı­ğı­nı bel­li et­mek­ten de çe­kin­me­di. Rus şir­ket­le­rin çok­tan­dır ta­mam­la­ma­ya ya­naş­ma­dı­ğı Bu­şehr’de­ki nük­le­er te­si­sin ne za­man fa­ali­ye­te ge­çe­ce­ği­ni so­ran İran­lı ga­ze­te­ci­le­re, an­ne­si­ne bi­le her­han­gi bir ko­nu­da söz ver­me­di­ği­ni söy­le­ye­rek ya­nıt­ verdi. Te­sis­le­rin plan­la­nan za­man­da bi­ti­ril­me­me­si­nin si­ya­si de­ğil tek­nik ne­den­ler­den kay­nak­lan­dı­ğı­nı sa­vu­nan Pu­tin, in­şaa­tın ke­sin ola­rak bi­ti­ri­le­ce­ği­ni an­cak za­ma­nın he­nüz net ola­rak bi­lin­me­di­ği­ni söy­le­di.
Son ola­rak bu ya­zı ka­le­me alı­nır­ken du­yu­lan ve Türk ka­mu­oyun­da bü­yük in­fia­le yol açan Hak­ka­ri Dağ­lı­ca’da­ki PKK sal­dı­rı­sı­nın Tür­ki­ye ile Rus­ya ve İran ara­sın­da son yıl­lar­da göz­lem­le­nen ya­kın­laş­ma­yı da­ha da ar­tı­ra­ca­ğı aşi­kâr. ABD ve Av­ru­pa­lı söz­de müt­te­fik­le­rin bi­li­nen tu­tum­la­rı­nı sür­dür­me­le­ri du­ru­mun­da, Tür­ki­ye’nin İran ve Su­ri­ye gi­bi böl­ge­sel güç­le­rin des­te­ği­ne her za­man­kin­den da­ha faz­la ih­ti­ya­cı ola­cak­tır.

Paylaş Tavsiye Et