Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (June 2009) > Dünya Siyaset > Türkiye Güney Kafkasya’da düzen arıyor
Dünya Siyaset
Türkiye Güney Kafkasya’da düzen arıyor
Sami Rıfat
DÜ­ZEN ku­ru­cu bir an­la­yış­la ya­kın çev­re­sin­de­ki so­run­la­ra çö­züm ara­yı­şı­na gi­ren Tür­ki­ye’nin, son dö­nem­de ça­ba­la­rı­nı Gü­ney Kaf­kas­ya’ya yo­ğun­laş­tır­ma­sı, böl­ge­sel ba­rış ve is­tik­ra­rın te­si­si­ne yö­ne­lik önem­li bir adım ola­rak de­ğer­len­di­ri­le­bi­lir. Zi­ra Tür­ki­ye’nin böl­gey­le te­mas­la­rı­nı bu ku­şa­tı­cı an­la­yış­la yü­rüt­me­si ve çok yön­lü fa­ali­yet­le­ri­ni ar­tır­ma­sı, So­ğuk Sa­vaş son­ra­sın­da olu­şan ve böl­ge dev­let­le­ri­nin her ba­kım­dan za­ra­rı­na iş­le­yen, so­run­la­rın çö­zü­mü­nü ki­lit­le­yen mev­cut du­ru­mu de­ğiş­tir­me po­tan­si­ye­li ba­rın­dı­rı­yor. Şu an­da Dağ­lık Ka­ra­bağ ba­rış gö­rüş­me­le­ri ile Eri­van-An­ka­ra te­mas­la­rı gi­bi iki önem­li sü­reç­te et­kin bir ak­tör ola­rak te­ma­yüz eden Tür­ki­ye’nin adım­la­rı böl­ge­de umut­la­rı ar­tı­rı­yor.
Tür­ki­ye’nin son dö­nem­de Er­me­nis­tan ile yü­rüt­tü­ğü mü­za­ke­re­ler, Gü­ney Kaf­kas­ya’da­ki so­run­la­rın bir­bi­riy­le ne ka­dar bağ­lan­tı­lı ol­du­ğu­nu gös­ter­di. An­ka­ra-Eri­van gö­rüş­me­le­ri, Dağ­lık Ka­ra­bağ ih­ti­la­fın­dan, do­la­yı­sıy­la Er­me­nis­tan-Azer­bay­can iliş­ki­le­rin­den ve ni­ha­ye­tin­de An­ka­ra-Ba­kü hat­tın­dan ba­ğım­sız dü­şü­nü­le­mez. Bir sü­re ön­ce ya­şa­nan ger­gin­lik bu­nu bir kez da­ha is­pat­la­dı. Bi­lin­di­ği gi­bi, Tür­ki­ye’nin Er­me­nis­tan ile ka­pa­lı olan ka­ra sı­nı­rı­nı, Dağ­lık Ka­ra­bağ’ın iş­ga­li so­na er­me­den aça­ca­ğı söy­len­ti­le­ri, Ba­kü’de çok sert tep­ki­le­re ne­den ol­muş, 1991’den bu ya­na ilk de­fa Türk-Aze­ri iliş­ki­le­rin­de böy­le­si bir ger­gin­lik ya­şan­mış­tı. Baş­ba­kan Er­do­ğan’ın 12-13 Ma­yıs’ta ger­çek­leş­tir­di­ği Ba­kü zi­ya­re­ti, şim­di­lik en­di­şe­le­ri ber­ta­raf et­miş gö­zük­se de An­ka­ra-Eri­van ara­sın­da va­rı­lan “Yol Ha­ri­ta­sı”nın han­gi bi­çi­me bü­rü­ne­ce­ği Ba­kü ta­ra­fın­dan dik­kat­le ta­kip edi­li­yor.
Ba­kü’de Tür­ki­ye’nin Er­me­nis­tan po­li­ti­ka­sı­na gös­te­ri­len res­mî ve gay­ri­res­mî tep­ki­le­rin te­me­lin­de, Azer­bay­can’ın 1990’lar­dan be­ri bir gü­ven­lik boş­lu­ğun­da bu­lun­ma­sı ya­tı­yor. 1991-94 yıl­la­rın­da Er­me­nis­tan ile sa­vaş ha­lin­dey­ken hiç­bir as­ke­rî blo­ğa üye ola­ma­yan Azer­bay­can, as­ke­rî an­lam­da çok za­yıf kal­dı ve top­rak­la­rı­nı Er­me­ni iş­ga­lin­den kur­ta­ra­ma­dı. 1994’ten bu ya­na Azer­bay­can top­rak­la­rı­nın ne­re­dey­se %20’si­ni iş­gal al­tın­da tu­tan ve sa­vaş böl­ge­sin­de ya­şa­yan 1 mil­yon Aze­ri’yi yurt­la­rın­dan sü­re­rek et­nik te­miz­li­ğe ta­bi tu­tan Er­me­nis­tan ise Rus­ya ile as­ke­rî bir blok­ta bir­leş­ti ve ha­len bu ül­ke­den as­ke­rî yar­dım alı­yor. Hat­ta beş ay ön­ce, Er­me­nis­tan’da bu­lu­nan Rus üs­le­rin­den bu ül­ke­ye 800 mil­yon do­lar­lık bir si­lah trans­fe­ri ya­pıl­dı­ğı­na da­ir çı­kan ha­ber­ler, Ba­kü ile Mos­ko­va ara­sın­da ge­ri­li­me ne­den ol­du. Cid­di bir gü­ven­lik boş­lu­ğun­da bu­lu­nan Azer­bay­can, ken­di­si­ne en ya­kın ül­ke ola­rak gör­dü­ğü Tür­ki­ye’nin de po­zis­yo­nun­da bir de­ği­şik­lik ol­ma­sı ih­ti­ma­li­ni se­zin­ce, en­di­şe­le­ri­ni açık­ça dı­şa vur­du. Azer­bay­can’ın tep­ki­si­nin bu ka­dar şid­det­li ol­ma­sın­da Rus­ya des­tek­li ba­zı mah­fil­le­rin kış­kırt­ma­la­rı da rol oy­na­dı.
Bu ara­da, Azer­bay­can ve Er­me­nis­tan oto­ri­te­le­ri­nin Av­ru­pa Gü­ven­lik ve İş­bir­li­ği Teş­ki­la­tı (AGİT)’nın ara­bu­lu­cu­lu­ğun­da 15 se­ne­dir yü­rüt­tük­le­ri ba­rış gö­rüş­me­le­rin­de he­nüz kay­da de­ğer bir iler­le­me sağ­la­na­ma­dı­ğı da unu­tul­ma­ma­lı. AB’nin es­ki Sov­yet Cum­hu­ri­yet­le­ri­ne yö­ne­lik “Do­ğu Or­tak­lı­ğı” prog­ra­mı çer­çe­ve­sin­de Çek Cum­hu­ri­ye­ti’ne ge­len Azer­bay­can Cum­hur­baş­ka­nı İl­ham Ali­yev ile Er­me­nis­tan Cum­hur­baş­ka­nı Serj Sar­kis­yan’ın 7 Ma­yıs’ta Prag’da­ki ABD Bü­yü­kel­çi­li­ği’nde yap­tı­ğı gö­rüş­me aka­bin­de ba­sı­na yan­sı­yan açık­la­ma­lar, Dağ­lık Ka­ra­bağ prob­le­mi­nin çö­zü­mü yo­lun­da ne gi­bi ge­liş­me­le­rin ol­du­ğu ya da ola­ca­ğı­nı yi­ne mu­al­lak­ta bı­rak­tı. AGİT Minsk Gru­bu eş­baş­kan­la­rın­dan Fran­sa’nın dı­şiş­le­ri yet­ki­li­le­ri gö­rüş­me­le­rin zor geç­ti­ği­ni be­lir­tir­ken, Minsk Gru­bu’nun bir di­ğer eş­baş­ka­nı olan ABD’nin tem­sil­ci­si Matt­hew Bryza, ta­raf­la­rın te­mel pren­sip­ler­de an­laş­tı­ğı­nı ve bun­dan son­ra ara­bu­lu­cu­la­rın de­tay­lar­la il­gi­li yo­ğun ça­lış­ma ya­pa­cak­la­rı­nı be­yan et­ti. Er­me­nis­tan Cum­hur­baş­kan­lı­ğı Söz­cü­sü, mü­za­ke­re­le­rin ve­rim­li geç­ti­ği­ni açık­lar­ken, Türk yet­ki­li­ler de Prag’ın ih­ti­la­fın çö­zü­me ka­vuş­tu­rul­ma­sı yo­lun­da önem­li bir adım ol­du­ğu­nu söy­le­di­ler.
Bu­na rağ­men Ba­kü’den ve­ri­len me­saj, Prag te­mas­la­rı­nın ba­şa­rı­sız geç­ti­ği yö­nün­de ol­du. Gö­rüş­me­ler­de Er­me­nis­tan’ın hiç ya­pı­cı dav­ran­ma­dı­ğı­nı ifa­de eden Aze­ri Dı­şiş­le­ri Ba­ka­nı El­mar Mem­med­ya­rov’a gö­re an­cak ABD’nin yar­dı­mıy­la çö­züm için bel­li bir iler­le­me sağ­la­na­bi­lir. Da­ha­sı, Azer­bay­can Cum­hur­baş­kan­lı­ğı Ge­nel Sek­re­ter­li­ği’nin Dış İliş­ki­ler Şu­be Mü­dü­rü Nov­ruz Mem­me­dov da, Bryza’nın açık­la­ma­la­rı­na sert tep­ki gös­te­re­rek her­han­gi bir iler­le­me ol­ma­dı­ğı­nı bil­dir­di, Aze­ri ba­sı­nın­da Mem­me­dov-Bryza po­le­mi­ği ya­şan­dı. Tüm bun­lar as­lın­da bu tür dip­lo­ma­tik gö­rüş­me­le­rin bel­li bir so­nuç alı­nın­ca­ya dek giz­li yü­rü­tül­me­si­nin fay­da­lı ola­ca­ğı­nı dü­şün­dür­tü­yor. Ha­zi­ran ba­şın­da Rus­ya’nın St. Pe­ters­burg şeh­rin­de dü­zen­le­ne­cek olan eko­no­mik fo­rum es­na­sın­da­ki muh­te­mel Ali­yev-Sar­kis­yan gö­rüş­me­si­nin ar­dın­dan be­lir­siz­li­ğin aşı­lıp aşı­la­ma­ya­ca­ğı me­rak­la bek­le­ni­yor.
 
Tür­ki­ye, Dağ­lık Ka­ra­bağ Prob­le­mi­nin Çö­zü­mü­nü Sağ­la­ya­bi­lir
Tür­ki­ye şu sı­ra­lar yü­rüt­tü­ğü Er­me­nis­tan te­mas­la­rı­nı Dağ­lık Ka­ra­bağ ba­rış gö­rüş­me­le­ri ile pa­ra­lel bir şe­kil­de sür­dü­rür ve bun­la­rı bir­bi­rin­den ayır­maz­sa, olum­lu bir so­nu­ca va­ra­bi­lir. Bu sü­reç­le­rin bi­rin­de kay­de­di­len iler­le­me ve­ya ge­ri­le­me, di­ğe­ri­ni et­ki­li­yor. Bu çer­çe­ve­de Tür­ki­ye, Minsk Gru­bu eş­baş­kan­lı­ğı için de ça­ba sarf et­me­li ve böy­le­ce Dağ­lık Ka­ra­bağ prob­le­mi­nin çö­züm me­ka­niz­ma­la­rı­nın için­de doğ­ru­dan yer al­ma­ya ça­lış­ma­lı. Böl­ge­de ba­rış ve is­tik­ra­rın ya­ra­rı­na ina­nan Tür­ki­ye’nin ya­pı­cı öne­ri­le­ri fay­da­lı ola­bi­lir.
Er­me­nis­tan’ın da Tür­ki­ye ile gö­rüş­me­le­re he­ves­le mey­let­me­si­nin ar­ka­sın­da, eko­no­mik ve ulus­la­ra­ra­sı şart­la­rın ne­den ol­du­ğu zor­la­yı­cı­lı­ğın yat­tı­ğı­nı da ye­ri gel­miş­ken be­lirt­mek ge­re­ki­yor. Bun­lar ara­sın­da Eri­van’ın Ba­kü-Tif­lis-Cey­han pet­rol bo­ru hat­tı, Ba­kü-Tif­lis-Er­zu­rum do­ğal­gaz hat­tı gi­bi ba­şa­rıy­la ta­mam­la­nan böl­ge­sel pro­je­le­rin dı­şın­da kal­ma­sı; kü­re­sel eko­no­mik kri­zin do­lay­lı et­ki­si; ül­ke­nin yok­sul­laş­ma­sı ve Ağus­tos 2008’de Rus­ya’nın Gür­cis­tan’a mü­da­ha­le­siy­le olu­şan or­tam­da stra­te­jik or­ta­ğı Rus­ya ile ka­ra bağ­lan­tı­sı­nın ke­sil­me ve izo­le edil­me ih­ti­ma­li­nin or­ta­ya çık­ma­sı gi­bi ne­den­ler bu­lu­nu­yor.
Tür­ki­ye’nin Gü­ney Kaf­kas­ya’da­ki dü­zen ara­yı­şı, Rus­ya fak­tö­rü­nü göz ar­dı ede­mez. Sta­tü­ko­nun de­ğiş­me­si en çok Mos­ko­va’nın po­zis­yo­nu­nu et­ki­le­ye­cek­tir. Rus­ya açı­sın­dan böl­ge­de “ne ba­rış ne sa­vaş” ha­li­nin ve kon­trol­lü ger­gin­li­ğin de­vam et­me­si ter­cih edi­len bir du­rum. Zi­ra Mos­ko­va an­cak bu şe­kil­de Er­me­nis­tan’da­ki as­ke­rî var­lı­ğı­nı meş­ru­laş­tı­rı­yor ve Eri­van’ı her yön­den ken­di­si­ne ba­ğım­lı kı­lı­yor. Rus­ya di­ğer yan­dan Azer­bay­can’ın da ha­re­ket ala­nı­nı kon­trol al­tın­da tu­tu­yor. Do­la­yı­sıy­la, Tür­ki­ye’nin Gü­ney Kaf­kas­ya açı­lım­la­rı­nın, şu an­da çok iyi iliş­ki­ler için­de ol­du­ğu Rus­ya ta­ra­fın­dan do­lay­lı ola­rak en­gel­len­me ola­sı­lı­ğı yük­sek. Baş­ba­kan Er­do­ğan’ın Ba­kü zi­ya­re­ti aka­bin­de Rus­ya’ya gi­dip So­çi’de Baş­ba­kan Vla­di­mir Pu­tin ile gö­rüş­me­si, bu tür en­gel­le­me­le­rin önü­ne geç­me ola­rak da gö­rü­le­bi­lir.

Paylaş Tavsiye Et