Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (March 2007) > Türkiye Ekonomi > Türkiye’nin dış ticaret atılımı: Yarım kalan bir sevda olmasın!
Türkiye Ekonomi
Türkiye’nin dış ticaret atılımı: Yarım kalan bir sevda olmasın!
İbrahim Öztürk
Kü­re­sel En­teg­ras­yo­nun Ma­hi­ye­ti
TÜR­Kİ­YE’NİN dış ti­ca­re­ti son yıl­lar­da ba­şa­rı­sı muğ­lak bir iv­me ka­zan­dı. 2003 yı­lın­da yak­la­şık 47 mil­yar do­lar olan ih­ra­cat, %80 ora­nın­da ar­ta­rak 2006 yı­lın­da 85 mil­yar do­la­rı aş­tı. İt­ha­lat ise ay­nı dö­nem­de 70 mil­yar do­lar­dan %95’lik bir ar­tış­la 137 mil­yar do­la­ra çık­tı. Tür­ki­ye son yıl­lar­da hem ih­ra­cat hem de it­ha­lat ar­tış hı­zın­da OECD ül­ke­le­ri ara­sın­da ilk sı­ra­da yer alır­ken, çok­ça kul­la­nı­lan bir ta­bir­le dün­ya­nın en bü­yük ‘kü­re­sel­leş­ti­ri­ci’ ik­ti­sa­di gü­cü ol­du. Böy­le­ce Tür­ki­ye eko­no­mi­si, gi­de­rek bü­yü­yen ti­ca­ret hac­mi ile dün­ya ti­ca­re­tin­de baş­lı­ca ak­tör­ler­den bi­ri ha­li­ne ge­le­bi­le­cek bir tren­de gir­di. An­cak dün­ya sis­te­mi içe­ri­sin­de­ki ye­ri­ne ba­kıl­dı­ğın­da Tür­ki­ye’nin he­nüz ih­ra­cat­ta 22., it­ha­lat­ta ise 16. bü­yük ül­ke ol­du­ğu gö­rü­lü­yor. Yi­ne Tür­ki­ye, 6,5 mil­ya­rı bi­raz aşan dün­ya nü­fu­su­nun %1,16’sı­na sa­hip­ken, dün­ya üre­ti­mi­nin %0,7’si­ni, dün­ya ti­ca­re­ti­nin ise %0,8’ini ger­çek­leş­ti­ri­yor. Do­la­yı­sıy­la, Tür­ki­ye dün­ya nü­fu­sun­da­ki pa­yı­na pa­ra­lel bir üre­tim ve ti­ca­re­ti ger­çek­leş­ti­re­mi­yor ve bu an­lam­da hâ­lâ ba­şa­rı­sız gö­zü­kü­yor.
 
Ra­kam­lar ve Trend­ler
2006’da­ki ge­liş­me­le­re da­ha ya­kın­dan ba­kar­sak, 2005 yı­lı­na gö­re ih­ra­ca­tın %15,9, it­ha­la­tın ise %17,3 art­tı­ğı gö­rü­lü­yor. 2005’te 43,2 mil­yar do­lar olan dış ti­ca­ret açı­ğı da %20 ar­tış­la 2006’da 52 mil­yar do­la­ra yük­sel­di. 2006 so­nu iti­ba­riy­le ih­ra­ca­tın mil­li ge­lir için­de­ki pa­yı­nın %21,7’ye, it­ha­la­tın pa­yı­nın ise %35’e ulaş­mış ol­ma­sı bek­le­ni­yor. Böy­le­ce, bir ül­ke­nin dı­şa açık­lı­ğı­nın gös­ter­ge­si ola­rak da ka­bul edi­len dış ti­ca­re­tin mil­li ge­lir için­de­ki pa­yı 2006’da %57 sı­nı­rı­na ka­dar ula­şı­yor.
Tür­ki­ye’nin dış ti­ca­re­ti­ne ba­kıl­dı­ğın­da ge­nel ola­rak;
• ih­ra­ca­tın yıl­lar için­de­ki ar­tış ora­nı­nın dü­zen­li ola­rak it­ha­la­tın ar­tış ora­nı­nın al­tın­da kal­dı­ğı,
• ih­ra­ca­tın mil­li ge­lir için­de­ki pa­yı ya­vaş oran­da ar­tar­ken, it­ha­la­tın pa­yın­da­ki ar­tı­şın hız ka­zan­dı­ğı,
• ih­ra­ca­tın it­ha­la­tı kar­şı­la­ma ora­nı­nın ted­ri­cen düş­me eği­li­min­de ol­du­ğu, an­cak son yıl­da bu dü­şü­şün kıs­men ya­vaş­la­ya­rak ne­re­dey­se sa­bit kal­dı­ğı, bu an­lam­da olum­lu bir sü­re­ce gi­ril­di­ği,
• ih­ra­ca­tın it­ha­la­tı kar­şı­la­ma ora­nı­nın se­vi­ye­si­nin de her şe­ye rağ­men %62 dü­ze­yin­de ka­la­rak “teh­li­ke böl­ge­si” ola­rak dü­şü­ne­bi­le­ce­ği­miz %55-%57 ara­lı­ğı­nın ol­duk­ça üze­rin­de sey­ret­ti­ği gö­rü­lü­yor.
• İh­ra­cat ar­tı­şı­nın di­na­mik­le­ri için­de: (a) ye­ni pa­zar ara­yış­la­rı, (b) re­el üc­ret­ler üze­rin­de­ki bas­kı ve ve­rim­li­lik­te­ki ar­tış (bi­rim iş gü­cü ma­li­yet­le­ri­nin ge­ri­le­me­si), (c) dün­ya eko­no­mi­si­nin bü­yü­me­ye de­vam et­me­si ve ih­ra­cat fi­yat­la­rın­da­ki yük­se­liş baş­lı­ca fak­tör­ler­dir. Bu fak­tör­ler, pet­rol ve pet­rol ürün­le­riy­le, do­ğal­gaz, elek­trik vb. ma­li­yet un­sur­la­rın­da­ki ar­tış­la­rın et­ki­le­ri­ni kıs­men de ol­sa te­la­fi et­miş­tir.
• İt­ha­lat ar­tı­şı­nın ne­de­ni, 2001 kri­zin­de ol­du­ğu gi­bi sa­vur­gan, cep­te ol­ma­ya­nı bi­ti­re­rek ge­le­cek­ten ödünç alan, böy­le­ce da­ha ile­ri dü­zey­de dış ba­ğım­lı­lık ya­ra­tan ve muh­te­me­len ge­le­cek­te da­ha faz­la ca­ri açı­ğın da ne­de­ni ola­cak bir tü­ke­tim pat­la­ma­sı de­ğil­dir. Bu me­yan­da tü­ke­tim ma­lı it­ha­la­tı­nın top­lam it­ha­lat için­de­ki pa­yı yıl­lar için­de %12 ci­va­rın­da sa­bit kal­mış, 2006 yı­lın­da da bu du­rum de­ğiş­me­miş­tir.
• Tür­ki­ye eko­no­mi­sin­de son yıl­lar­da ser­ma­ye ma­lı it­ha­la­tı ar­tı­rı­la­rak, sa­bit ser­ma­ye ya­tı­rım­la­rı­nın mil­li ge­lir içe­ri­sin­de­ki pa­yı­nı %20’nin üze­ri­ne çı­ka­ran bir iv­me ya­ka­lan­mış­tır. Öte yan­dan bu ya­tı­rım dü­ze­yi­nin, Tür­ki­ye’nin ya­rış­tı­ğı ül­ke grup­la­rıy­la mu­ka­ye­se edil­di­ğin­de ye­ter­li ol­ma­dı­ğı not edil­me­li­dir. Dün­ya­da bü­yü­me­nin ve ta­le­bin yük­sek, fi­nans­ma­nın ko­lay, dış kay­nak­la­rın va­de­si­nin uzun ve ma­li­ye­ti­nin içe­ri­de­ki­ne gö­re dü­şük ol­du­ğu böy­le bir dö­nem­de da­ha faz­la dış kay­nak kul­la­na­rak ya­tı­rım ham­le­si­ni bü­yüt­mek ge­re­kir. Bu me­yan­da ken­di­ni te­la­fi ede­cek ni­te­lik­te ol­ma­sı şar­tıy­la net dış kay­nak gi­ri­şi­nin art­mış ol­ma­sın­dan da kork­ma­mak ge­re­ki­yor.
• 2006 yı­lın­da da ener­ji, ham­mad­de ve di­ğer em­ti­a it­ha­la­tı, ulus­la­ra­ra­sı fi­yat ar­tış­la­rın­dan do­la­yı ağır bir fa­tu­ra ge­tir­di. 2006 yı­lın­da 52 mil­yar do­lar­lık ti­ca­ret açı­ğı­nın yak­la­şık 29 mil­yar do­lar­lık bir kıs­mı sa­de­ce ener­ji mal­la­rı it­ha­la­tın­dan kay­nak­lan­dı.
• Di­ğer ta­raf­tan, Tür­ki­ye’nin üre­tim ve ih­ra­cat ya­pa­bil­mek için ara ma­lı it­ha­la­tı­na olan ba­ğım­lı­lı­ğı bü­tün çar­pık­lı­ğı ile de­vam edi­yor. Böy­le­ce hem ih­ra­ca­tın hem de ge­nel ola­rak arz ve üre­ti­min için­de­ki it­hal ürün­le­rin pa­yı, ar­tış eği­li­mi­ni sür­dü­re­rek 2006 yı­lı so­nun­da %68 sı­nı­rı­na ka­dar çık­tı. Ara ma­lı it­ha­la­tı­nın, top­lam it­ha­lat için­de­ki bu yük­sek pa­yı­nın yer­li gir­di üre­ten sek­tör­ler üze­rin­de üre­tim ve is­tih­dam açı­sın­dan cid­di olum­suz et­ki­le­ri olu­yor.
 
Öne­ri­ler
Dış ti­ca­ret atı­lı­mı­nı ar­tık sa­de­ce dış ti­ca­ret ala­nın­da ya­pı­la­cak ham­le­ler­le sür­dür­mek zor. Ye­ni ba­şa­rı­lar an­cak üre­ti­me, re­ka­be­te ve ih­ra­ca­ta odak­lan­mış bir sa­na­yi ya­pı­sı­nın oluş­tu­rul­ma­sıy­la müm­kün. Bu ne­den­le ön­ce­lik­le, Tür­ki­ye’nin dış ti­ca­ret ya­pı­sı­nın bir kez da­ha di­na­mik bir ana­li­zi­nin ya­pıl­ma­sı, uzun dö­nem­de sür­dü­rü­le­bi­lir re­ka­bet­çi üs­tün­lük­le­re sa­hip olan ih­ra­cat­çı sek­tör­le­rin ta­nım­lan­ma­sı ge­re­ki­yor. Yük­sek kat­ma de­ğer üre­te­bi­len, tek­no­lo­ji muh­te­va­sı, ta­lep ve ge­lir es­nek­li­ği yük­sek sek­tör­ler tes­pit ve ta­yin edil­dik­ten son­ra, bu sek­tör­ler et­kin yön­tem ve araç­lar­la des­tek­len­me­li­dir.
Tür­ki­ye tü­ke­tim mal­la­rı üre­ti­min­de uz­man­la­şır­ken, ya­tı­rım ve ara mal­la­rı, ham­mad­de ve ener­ji gir­di­le­rin­de it­ha­la­ta ba­ğım­lı­lık ar­tı­yor. İt­ha­lat ba­ğım­lı­lı­ğı yük­sek sek­tör­ler­de yer­li kat­ma de­ğe­rin ar­tı­rıl­ma­sı, il­gi­li yan sa­na­yi­le­rin “it­hal ika­me­ci” bir man­tık­la, an­cak akıl­cı ve ve­rim­li yön­tem­ler­le des­tek­len­me­si­ ge­rek­i­yor.
Son yıl­lar­da dö­viz ku­ru­nun ‘bas­tı­rıl­mış’ ol­ma­sı; (a) zo­run­lu it­ha­lat ka­lem­le­ri­nin ve ya­tı­rım mo­der­ni­zas­yon iv­me­si­nin nis­pe­ten ucu­za ger­çek­leş­ti­ril­me­si­ni te­min et­me­si, (b) de­zenf­las­yon sü­re­ci­ne des­tek ol­ma­sı ve (c) ulu­sal borç sto­ku­nun ida­re edi­le­bi­lir bir ni­te­lik­te ge­liş­me­si­ne olan des­te­ği ne­de­niy­le Tür­ki­ye’nin le­hi­ne ol­muş­tur. Bun­lar­dan da­ha önem­li­si ise, bas­tı­rıl­mış ku­run, sek­tör­le­rin Tür­ki­ye’nin sür­dü­rü­le­bi­lir mu­ka­ye­se­li üs­tün­lük­le­ri­ne gö­re ye­ni­den ya­pı­lan­ma­sı­na ver­di­ği “ce­za­lan­dı­rı­cı des­tek ve di­sip­lin”dir.

An­cak bu­ra­da “ku­run doğ­ru de­ğe­ri”nin or­ta­ya çık­ma­sı­na en­gel olan ge­liş­me­le­re da­ha faz­la se­yir­ci ka­lın­ma­ma­lı­dır. Bu fak­tör­le­rin ba­şın­da aşı­rı yük­sek re­el fa­iz­ler ve içe­ri­ye akan sı­cak pa­ra ge­li­yor. Sı­cak pa­ra ay­rı­ca pa­ra po­li­ti­ka­la­rı­nın et­kin­li­ği­ni azal­ta­rak enf­las­yon­la mü­ca­de­le­yi de zo­ra so­ka­bi­li­yor. Dal­ga­lı kur­dan ge­li­nen aşa­ma­da dö­nüş ol­ma­ya­ca­ğı­na gö­re, bu sis­te­min ya­rat­tı­ğı be­lir­siz­lik­le­rin ve za­rar­la­rın te­la­fi edil­me­si­ne yö­ne­lik ye­ni me­ka­niz­ma­la­rın sü­rek­li araş­tı­rıl­ma­sı ve bul­gu­la­rın tat­bik edil­me­si


Paylaş Tavsiye Et
Türkiye Ekonomi
DİĞER YAZILAR