Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (August 2007) > Dünya Siyaset > Enerji satrancı
Dünya Siyaset
Enerji satrancı
Hakkı Uygur
TEM­MUZ ayı­na dam­ga­sı­nı vu­ran en önem­li gün­dem mad­de­le­rin­den bi­ri­si İran Pet­rol Ba­ka­nı Ve­zi­ri Ha­ma­ne’nin An­ka­ra zi­ya­re­ti es­na­sın­da im­za­la­nan ve İran ve Türk­me­nis­tan doğalga­zı­nın Tür­ki­ye üze­rin­den Av­ru­pa’ya ulaş­tı­rıl­ma­sı­nı ön­gö­ren ener­ji iş­bir­li­ği mu­ta­ba­ka­tıy­dı. Bu ön an­laş­may­la İran dün­ya­nın en bü­yük do­ğal­gaz ya­ta­ğı ka­bul edi­len ve Bas­ra Kör­fe­zi’nde Ka­tar ile pay­laş­tı­ğı Gü­ney Pars böl­ge­sin­de­ki üç alan­da Tür­ki­ye’ye iha­le­siz ola­rak do­ğal­gaz çı­kar­ma iz­ni ve­ri­yor­du. Yıl­lar­dır bu alan­dan bü­yük mik­tar­da gaz çı­ka­ran ve ih­raç eden Ka­tar’ın ak­si­ne İran, Irak Sa­va­şı bo­yun­ca bu ya­ta­ğı iş­le­te­me­miş, son­ra­sın­da ga­zın çı­ka­rı­la­bil­me­si için ge­rek­li olan bü­yük ya­tı­rım­la­rı an­cak son al­tı-ye­di yıl­da­ pet­rol fi­yat­la­rın­da­ki ar­tış sa­ye­sin­de yapabilmişti. Uzun za­man­dır sür­dü­rü­len gö­rüş­me­le­rin ar­dın­dan Tür­ki­ye’de­ki se­çim­ler­den he­men ön­ce ön an­laş­ma­nın im­za­lan­ma­sı, ay­rı­ca an­laş­ma­da Tür­ki­ye’nin le­hi­ne mad­de­le­rin yer al­ma­sı İran’ın mev­cut hü­kü­me­te yö­ne­lik bir jes­ti ola­rak al­gı­la­na­bi­lir. Ni­te­kim çe­şit­li çev­re­ler­de İran’ın gü­ven­lik ge­rek­çe­siy­le Turk­cell ve TAV’ın bu ül­ke­de­ki fa­ali­yet­le­ri­ni en­gel­le­me­sin­den son­ra bir şe­kil­de Tür­ki­ye’nin gön­lü­nü al­ma­yı dü­şün­dü­ğü ko­nu­şu­lu­yor­du.
Tür­ki­ye ve İran’ın bu an­laş­ma­sı­na ilk tep­ki bek­len­di­ği gi­bi ABD’den gel­di. ABD Dı­şiş­le­ri Ba­kan­lı­ğı Söz­cü­sü Se­an McCor­mack, “İran’ın pet­rol ve doğalgaz sek­tö­rü­ne ya­tı­rım için za­ma­nın uy­gun ol­ma­dı­ğı­nı dü­şü­nü­yo­ruz” de­mek­le bir­lik­te “İran ile iş yap­mak is­te­yip is­te­me­dik­le­ri­ne ka­rar ver­mek, Türk hü­kü­me­ti­ne dü­şü­yor” no­tu­nu düş­me­yi de ih­mal et­me­di. As­lın­da ABD, İran ile im­za­la­nan ener­ji an­laş­ma­la­rı­na çok da faz­la bir tep­ki gös­ter­mi­yor; ni­te­kim Fran­sız To­tal şir­ke­ti­nin İran’da­ki bü­yük ya­tı­rım­la­rı bu hu­su­sa ör­nek ola­rak gös­te­ri­le­bi­lir.
Bu an­laş­ma­dan faz­la hoş­lan­ma­dı­ğı­nı bel­li et­mek­ten çe­kin­me­yen di­ğer bir ül­ke ise Rus­ya ol­du. Bi­lin­di­ği üze­re Rus­ya, Tür­ki­ye ve Av­ru­pa Bir­li­ği üye­si ül­ke­le­rin te­mel doğalgaz te­da­rik­çi­si ve do­ğal ola­rak bu ro­lü­nü kay­bet­mek is­te­mi­yor. Oy­sa Av­ru­pa ül­ke­le­ri ge­çen kış Rus­ya ile Uk­ray­na üze­rin­den ya­şa­nan ener­ji kri­zin­den son­ra bu ko­nu­­da yal­nız­ca Rus­ya’ya ba­ğım­lı ol­ma­nın ne de­re­ce so­run­lar ya­şa­ta­bi­le­ce­ği­ni gör­dü­ler. Di­ğer yan­dan Rus­ya’nın ABD’nin Do­ğu Av­ru­pa’ya fü­ze sis­te­mi kur­ma pla­nı­na mi­sil­le­me ola­rak AK­KA (Av­ru­pa Kon­van­si­yo­nel Kuv­vet­ler An­laş­ma­sı)’yı as­kı­ya al­ma teh­di­di ile ta­kın­dı­ğı So­ğuk Sa­vaş dö­ne­mi­ni an­dı­ran ta­vır, Av­ru­pa ül­ke­le­ri­ni cid­di şe­kil­de te­dir­gin et­me­ye baş­la­mış du­rum­da. Bu do­ğal­gaz an­laş­ma­sıy­la ulus­la­ra­ra­sı güç­ler ile böl­ge­sel güç­ler ara­sın­da­ki iliş­ki­ler kom­bi­nas­yo­nun­da il­ginç de­ği­şik­lik­ler mey­da­na gel­di. Da­ha ön­ce İran Rus­ya’ya ya­kın du­rur­ken, ABD ve da­ha dü­şük pro­fil­de AB ve bir öl­çü­de Tür­ki­ye kar­şı ta­raf­ta yer alır­dı; oy­sa bu se­fer böl­ge­nin iki önem­li ül­ke­si­nin ini­si­ya­ti­fi­ne dış güç olan AB’nin des­tek ver­me­si­ne kar­şın bir­çok ko­nu­da an­laş­maz­lık için­de bu­lu­nan ABD ve Rus­ya bir­lik­te bu pro­je­ye kar­şı çı­kı­yor. Söz ko­nu­su du­rum ulus­la­ra­ra­sı den­ge­le­rin ulu­sal çı­kar­la­rı il­gi­len­di­ren de­ği­şik pro­je­ler söz ko­nu­su ol­du­ğun­da ne öl­çü­de de­ği­şik­lik gös­te­re­bi­le­ce­ği­nin il­ginç bir yan­sı­ma­sı ola­rak de­ğer­len­di­ri­le­bi­lir.
Ay­nı şe­kil­de İran, Pa­kis­tan ve Hin­dis­tan ara­sın­da ya­pıl­ma­sı plan­la­nan ve “Ba­rış Bo­ru Hat­tı” ola­rak ad­lan­dı­rı­lan pro­je­de ni­hai aşa­ma­ya ge­lin­me­si de İran’ın üze­rin­de­ki po­li­tik bas­kı­la­rı ener­ji ko­zu­nu kul­la­na­rak aş­mak üze­re ol­du­ğu­nu gös­te­ri­yor. Söz ko­nu­su iki pro­je­nin ger­çek­leş­me­si du­ru­mun­da İran yak­la­şık 2 mil­yar nü­fus­lu bir böl­ge­nin en önem­li do­ğal­gaz te­da­rik­çi­le­rin­den bi­ri­si ha­li­ne dö­nü­şe­cek. Çe­şit­li göz­lem­ci­le­re gö­re bu du­rum İran’a en azın­dan sa­hip ol­ma­ya ça­lış­tı­ğı nük­le­er si­lah ora­nın­da ulus­la­ra­ra­sı bir cay­dı­rı­cı­lık sağ­la­ya­cak ve ge­le­cek 25 yıl için ül­ke­nin ve re­ji­min gü­ven­li­ği­ni te­min ede­cek.
An­laş­ma Tür­ki­ye açı­sın­dan da bü­yük önem ta­şı­yor. Ön­ce­lik­le Tür­ki­ye hem İran hem de Türk­me­nis­tan do­ğal­ga­zı­nın ta­şı­yı­cı­sı ola­rak Av­ru­pa kar­şı­sın­da bü­yük bir stra­te­jik avan­taj el­de et­miş ola­cak. Tür­ki­ye’nin el­de ede­ce­ği mad­di avan­taj­la­rın ya­nı sı­ra dün­ya­nın en bü­yük do­ğal­gaz ya­ta­ğı ola­rak ka­bul edi­len Gü­ney Pars’ta TPA­O’nun do­ğal­gaz çı­ka­ra­cak ol­ma­sı, bu şir­ke­te da­ha ön­ce sa­hip ol­ma­dı­ğı bir uz­man­lık de­ne­yi­mi ka­zan­dı­ra­cak ve Kör­fez böl­ge­sin­de ve Or­ta As­ya’da ben­zer ye­ni pro­je­le­re gir­me ko­nu­sun­da bü­yük bir tek­nik üstünlük sağ­la­ya­cak. Yi­ne bu an­laş­may­la Tür­ki­ye, İran ile olan iliş­ki­le­ri­ni yal­nız­ca PKK ek­sen­li gü­ven­lik alan­ında de­ğil eko­no­mik alan­­da da güç­len­di­re­bi­le­ce­ği­ni, bu ko­nu­da dış güç­le­rin mü­da­ha­le­de bu­lun­ma­sı­na izin ver­me­ye­ce­ği­ni gös­ter­miş ol­du.
Geç­ti­ği­miz ay ener­ji ko­nu­sun­da İran’da ya­şa­nan ve ül­ke için­de çe­şit­li tar­tış­ma­la­ra ne­den olan di­ğer bir önem­li ge­liş­me de ben­zin tü­ke­ti­mi­nin kar­ne­ye bağ­lan­ma­sı ol­du. Ben­zin lit­re fi­ya­tı­nın yak­la­şık 10 cent ol­du­ğu İran’da tü­ke­tim dü­şük fi­yat ne­de­niy­le aşı­rı bo­yut­lar­da ve İran ye­ter­li pet­ro­kim­ya te­si­si­ne sa­hip ol­ma­dı­ğı için ih­ti­yaç duy­du­ğu ben­zi­nin bir bö­lü­mü­nü dı­şa­rı­dan kar­şı­la­mak zo­run­da. Nük­le­er ener­ji ko­nu­sun­da­ki gö­rüş­me­le­rin ba­şa­rı­sız­lık­la so­nuç­lan­ma­sı du­ru­mun­da BM’nin İran’a kar­şı ala­ca­ğı üçün­cü yap­tı­rım ka­ra­rı­nın bu ül­ke­ye olan ben­zin ih­ra­ca­tı­nı da içe­re­ce­ği ön­gö­rül­dü­ğün­den İran­lı yet­ki­li­ler da­ha ön­ce dü­şü­nü­len­den er­ken bir ta­rih­te bu uy­gu­la­ma­yı ha­ya­ta ge­çir­me­yi ter­cih et­ti­ler. İran’da yak­la­şık on yıl­dır gün­de­me ge­ti­ri­len ben­zin tü­ke­ti­mi­nin dü­zen­len­me­si ko­nu­su­nun -İran’a öz­gü şart­lar dik­ka­te alın­dı­ğın­da- nis­pe­ten faz­la gü­rül­tü çık­ma­dan ha­ya­ta ge­çi­ri­le­bil­me­si bel­ki de ile­ri­de Ah­me­di­ne­jad hü­kü­me­ti­nin en bü­yük ba­şa­rı­sı ola­rak ka­bul edi­le­cek­tir; an­cak ay­nı za­man­da bu adı­mın Ah­me­di­ne­jad’ın ikin­ci kez cum­hur­baş­ka­nı se­çil­me şan­sı­nı son de­re­ce azalt­tı­ğı­nı da vur­gu­la­mak ge­re­ki­yor.

Paylaş Tavsiye Et