Kullanıcı Adı: Şifre    
   
   veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (June 2008) > Dosya > DİSK: Militan sınıf sendikacılığından çağdaş sendikacılığa
Dosya
DİSK: Militan sınıf sendikacılığından çağdaş sendikacılığa
Engin Yılıdırım
TÜR­Kİ­YE’DE­Kİ sen­di­ka­cı­lık ha­re­ke­tin­de sol bir ge­le­ne­ği tem­sil et­me­si açı­sın­dan önem­li bir ye­re sa­hip olan Dev­rim­ci İş­çi Sen­di­ka­la­rı Kon­fe­de­ras­yo­nu (DİSK), sen­di­kal an­la­yış­la­rı ara­sın­da­ki önem­li fark­lı­lık­lar se­be­biy­le Türk-İş’ten ay­rı­lan 4 sen­di­ka (Tür­ki­ye Ma­den-İş, Las­tik-İş, Ba­sın-İş ve Türk Ma­den-İş) ile ba­ğım­sız Gı­da-İş ta­ra­fın­dan 13 Şu­bat 1967’de ku­rul­du. Bi­lin­di­ği üze­re 1961 Ana­ya­sa­sı’nın sağ­la­dı­ğı nis­pi öz­gür­lük or­ta­mı­nın ve 1963’te çı­kan Sen­di­ka­lar Ka­nu­nu ile Top­lu İş Söz­leş­me­si, Grev ve Lo­kavt Ka­nu­nu’nun sağ­la­dı­ğı ola­nak­lar­la sen­di­kal ha­re­ket için ye­ni fır­sat­lar doğ­muş­tu. Bu dö­nem­de cid­di ma­na­da ilk ya­sal sos­ya­list ha­re­ket de Tür­ki­ye İş­çi Par­ti­si (TİP) is­miy­le vü­cut bul­du. Ni­te­kim DİSK’in ku­ru­cu­la­rı­nın ne­re­dey­se ta­ma­mı TİP’i ku­ran sen­di­ka­cı­lar ara­sın­dan çık­mış­tır.
1966 Pa­şa­bah­çe Cam İş­çi­le­ri Gre­vi, DİSK’in ku­rul­ma­sı­na ne­den olan bir di­zi ola­yın baş­lan­gı­cı­dır. Bu­ra­da il­ginç olan nok­ta, gre­vin sür­dü­rül­me­sin­de Türk-İş yö­ne­ti­mi ile gö­rüş ay­rı­lı­ğı­na dü­şen sen­di­ka­lar ara­sın­da grev­ci iş­çi­le­rin sen­di­ka­sı Kris­tal-İş ile Pet­rol-İş de ol­ma­sı­na rağ­men, bun­la­rın Türk-İş’ten ay­rıl­ma­ma­sı­dır. DİSK ilk tü­zü­ğün­de amaç ola­rak “iş­çi sı­nı­fı­nın eko­no­mik, sos­yal ve kül­tü­rel ba­kım­dan kal­kın­ma­sı ve yü­cel­me­si için, Tür­ki­ye’nin her ba­kım­dan tam ba­ğım­sız ol­ma­sı ve hız­lı bir kal­kın­ma yo­lu­na gir­me­si zo­run­lu­lu­ğu”na vur­gu yap­mış­tı. DİSK, iş­çi­le­rin sa­de­ce eko­no­mik de­ğil si­ya­si mü­ca­de­le de yap­ma­la­rı­nı he­def­le­mek­tey­di ve bu­nu ge­liş­tir­mek için sı­nıf bi­lin­ci kav­ra­mı üze­rin­de önem­le dur­mak­tay­dı. İlk ge­nel ku­ru­lun­da Ke­mal Türk­ler’i baş­kan ola­rak seç­ti. DİSK’in için­de TİP baş­ta ol­mak üze­re de­ği­şik sol frak­si­yon­lar ve akım­lar­dan sen­di­ka­cı­lar var­dı. “Yı­ğın­la­rı uyut­ma­ya ya­ra­yan ir­ti­ca­ya kar­şı ay­dın­lar­la iş­bir­li­ği ya­pı­la­rak, bro­şür­ler ha­zır­la­nıp bun­la­rın iş­çi ve öte­ki emek­çi­le­re da­ğı­tıl­ma­sı” DİSK’in ken­di­si­ne biç­ti­ği mis­yon­lar ara­sın­day­dı.
Ku­ru­lu­şun­dan kı­sa bir sü­re son­ra DİSK, ak­tif ve mi­li­tan sen­di­ka­cı­lık an­la­yı­şıy­la bil­has­sa özel sek­tör iş­let­me­le­rin­de ça­lı­şan iş­çi­ler ara­sın­da hız­la ta­ban bul­ma­ya baş­la­dı. Bu­ra­da ön­cü ro­lü, DİSK’in lo­ko­mo­ti­fi sa­yı­la­bi­le­cek me­tal iş­ko­lun­da ör­güt­lü Ma­den-İş sen­di­ka­sı oy­na­mak­tay­dı. DİSK’in kı­sa bir sü­re­de yük­se­li­şe geç­me­si Ada­let Par­ti­si (AP) ik­ti­da­rı­nı ve Türk-İş’i en­di­şe­len­dir­di. CHP’nin de des­te­ğiy­le DİSK’in ge­liş­me­si­ni en­gel­le­mek ama­cıy­la Sen­di­ka­lar Ya­sa­sı’nda de­ği­şik­lik ya­pı­la­rak %30’luk bir iş­ko­lu ba­ra­jı ge­ti­ril­me­ye ça­lı­şıl­ma­sı, 1970 yı­lın­da ta­ri­he “15-16 Ha­zi­ran olay­la­rı” ola­rak ge­çen bü­yük iş­çi olay­la­rı­na ne­den ol­du. Her ne ka­dar DİSK, bu ya­sa de­ği­şik­li­ği­ne kar­şı şid­det­li bir tep­ki gös­ter­diy­se de 15-16 Ha­zi­ran olay­la­rı­nın DİSK ta­ra­fın­dan ör­güt­len­me­di­ği­ni, hat­ta olay­la­rın Kon­fe­de­ras­yon yö­ne­ti­mi­ni şaş­kı­na çe­vir­di­ği­ni söy­le­ye­bi­li­riz. 15-16 Ha­zi­ran, 12 Mart ara re­ji­mi­ne gi­den önem­li bir mi­henk ta­şı ola­rak ta­rih sah­ne­sin­de ye­ri­ni al­dı ve ege­men güç­ler olay­la­rın fa­tu­ra­sı­nı DİSK’e kes­ti. 12 Mart dö­ne­min­de DİSK yö­ne­ti­ci­le­ri tu­tuk­lan­ma­la­rı­na rağ­men, Kon­fe­de­ras­yon bu dö­ne­mi nis­pe­ten az ha­sar­la at­lat­tı.
1973 se­çim­le­rin­de DİSK, sol grup­lar­dan ge­len eleş­ti­ri­le­re rağ­men CHP’yi des­tek­le­me ka­ra­rı al­dı. DİSK 1970’le­rin or­ta­la­rın­da ye­ni­den hız­la bü­yü­me­ye baş­la­dı ve üye sa­yı­sı 500 bi­ni aş­tı. 1975’te ya­pı­lan 5. Ge­nel Ku­rul’da “de­mok­ra­tik sı­nıf ve kit­le sen­di­ka­cı­lı­ğı” il­ke­si be­nim­sen­di. Bu il­ke Fran­sız ko­mü­nist sen­di­ka fe­de­ras­yo­nu CGT ta­ra­fın­dan or­ta­ya atıl­mış­tı ve bu kon­fe­de­ras­yon­dan ge­len uz­man­lar, DİSK’in de bu il­ke­yi be­nim­se­me­sin­de önem­li rol oy­na­dı­lar. Bu yıl­lar­da DİSK, Tür­ki­ye Ko­mü­nist Par­ti­si (TKP)’nin et­ki­si al­tın­day­dı. Dö­ne­min TKP’si ken­di stra­te­ji­si çer­çe­ve­sin­de Mil­li­yet­çi Cep­he (MC) hü­kü­met­le­ri­ne kar­şı CHP’ye des­tek ve­ri­yor­du ve bu, DİSK’in po­li­ti­ka ve ey­lem­le­ri­ne de yan­sı­dı. 1975’te DİSK İz­mir ve İs­tan­bul’da bü­yük mi­ting­ler dü­zen­le­di. 1976’da 51 yıl­lık bir ara­dan son­ra Tak­sim mey­da­nın­da 1 Ma­yıs’ı kut­la­dı. MC hü­kü­me­ti­nin çı­kart­ma­ya ça­lış­tı­ğı Dev­let Gü­ven­lik Mah­ke­me­le­ri (DGM) ya­sa­sı­na kar­şı da mi­ting­ler or­ga­ni­ze et­ti.
Ay­nı yıl top­la­nan 6. Ge­nel Ku­rul’da Türk-İş’ten ay­rı­lıp DİSK’e ka­tı­lan sos­yal de­mok­rat eği­lim­li sen­di­ka­lar Kon­fe­de­ras­yon’un yö­ne­ti­mi­ni ele ge­çir­di. Bu dö­nem­de be­le­di­ye­ler­de ör­güt­lü sos­yal de­mok­rat eği­lim­li Ge­nel-İş Sen­di­ka­sı, DİSK için­de Ma­den-İş’in tar­tı­şıl­maz he­ge­mon­ya­sı­nı sars­ma­yı ba­şar­dı. Ma­den-İş Baş­ka­nı Ke­mal Türk­ler ye­ri­ne, Ge­nel-İş Baş­ka­nı Ab­dul­lah Baş­türk DİSK ge­nel baş­kan­lı­ğı­na se­çil­di. Bu se­çim­de TKP Ke­mal Türk­ler’i, TKP dı­şı sos­ya­list sol ve sos­yal de­mok­rat­lar ise Ab­dul­lah Baş­türk’ü des­tek­le­di.
DİSK 1977 se­çim­le­rin­de de CHP’ye des­tek ver­di ve ay­nı yı­lın 1 Ma­yıs’ı, 37 ki­şi­nin ka­ran­lık odak­lar­ca açı­lan ateş so­nu­cu öl­me­siy­le “kan­lı 1 Ma­yıs” ola­rak ta­ri­he geç­ti. 1977’de DİSK için­de­ki frak­si­yon­la­rın bir­bir­le­riy­le mü­ca­de­le­si şid­det­len­di. DİSK’in ye­ni yö­ne­ti­mi­nin TKP ve Ma­den-İş çiz­gi­si­ne ya­kın sen­di­ka uz­man­la­rı­nı iş­ten çı­kar­ma­sı iki ta­raf ara­sın­da ge­ri­li­mi da­ha da art­tır­dı. 1 Ma­yıs 1978 mi­tin­gi­nin ade­ta bir TKP şo­vu­na dö­nüş­me­si DİSK li­der­li­ği­ni kız­dır­dı. Şu­bat 1979’da ara­la­rın­da Ma­den-İş’in de bu­lun­du­ğu TKP’ye ya­kın dört sen­di­ka bir yıl sü­rey­le DİSK’ten ih­raç edil­di.
1980’de ya­pı­lan 7. Ge­nel Ku­rul, ih­raç edi­len sen­di­ka­la­rı DİSK’e ge­ri al­dı. Bu ka­rar­da ger­gin­le­şen si­ya­si or­tam ve ar­tan ik­ti­sa­di bu­na­lım et­ki­li ol­du. Bu yı­lın önem­li olay­la­rın­dan bi­ri de Ke­mal Türk­ler’in öl­dü­rül­me­siy­di. 12 Ey­lül’e gi­der­ken DİSK’in Ma­de­ni Eş­ya Sa­na­yi­ci­le­ri Sen­di­ka­sı (MESS) iş­yer­le­rin­de ger­çek­leş­tir­di­ği bü­yük grev­ler de­vam et­mek­tey­di.
Bu grev­le­re ka­tı­lan bin­ler­ce iş­çi, 12 Ey­lül dar­be­siy­le bir­lik­te dar­be­ci­le­rin iş­ba­şı­na dön­me­le­ri yö­nün­de­ki emir­le­ri­ne ita­at et­ti­ler. DİSK’in ve bağ­lı sen­di­ka­la­rın fa­ali­yet­le­ri dur­du­rul­du ve yö­ne­ti­ci­le­rin ço­ğu tu­tuk­lan­dı. Bu ara­da DİSK üye­si iş­çi­le­rin ço­ğu, sen­di­kal fa­ali­yet­le­re izin ve­ril­dik­ten son­ra ken­di iş­kol­la­rın­da ör­güt­lü bu­lu­nan Türk-İş ve Hak-İş’e bağ­lı sen­di­ka­la­ra ka­tı­lır­ken, ge­ri ka­lan­lar da ba­ğım­sız sen­di­ka­lar­da ör­güt­len­di­ler. 1991’de ya­sa­ğın kalk­ma­sıy­la DİSK tek­rar fa­ali­yet­le­ri­ne baş­la­dı. 1992’de top­la­nan DİSK Ge­nel Ku­ru­lu “mi­li­tan sı­nıf sen­di­ka­cı­lı­ğı” ile “çağ­daş sen­di­ka­cı­lık” ola­rak ad­lan­dı­rı­lan gö­rüş­ler ara­sın­da çe­kiş­me­ye sah­ne ol­du. Bi­rin­ci gö­rüş ge­le­nek­sel mü­ca­de­le­ci sen­di­kal an­la­yı­şı­nı, ikin­ci­si ise de­ği­şen si­ya­si ve eko­no­mik ko­şul­lar al­tın­da ye­ni mü­ca­de­le ve ör­güt­len­me bi­çim­le­ri­ni sa­vu­nu­yor­du. Bu mü­ca­de­le­den ga­lip çı­kan­lar, “çağ­daş sen­di­ka­cı­lı­ğı” sa­vu­nan grup­lar ol­du.
Baş­lan­gıç­ta bü­yük ümit­ler­le tek­rar fa­ali­ye­te ge­çen DİSK, 12 Ey­lül dar­be­si­nin yol aç­tı­ğı ör­güt­sel yı­kı­mın olum­suz­luk­la­rı­nı tam an­la­mıy­la gi­de­re­me­di. “Ge­le­nek­çi­ler”le “çağ­daş­lar”ın tar­tış­ma­la­rı Kon­fe­de­ras­yon’un bek­le­di­ği atı­lım­la­rı yap­ma­sı­nı en­gel­le­di. El­bet­te iş­çi sı­nı­fı­nın ve eko­no­mi­nin de­ği­şen ya­pı­sı ile sos­ya­liz­min ya­şa­dı­ğı so­run­lar da DİSK’in 1980 son­ra­sı dö­nem­de, ön­ce­si­ne gö­re çok da­ha pa­sif bir sen­di­ka­cı­lık an­la­yı­şı­nı be­nim­se­me­si­ne ne­den ol­du. Bu, ha­yat­ta ka­la­bil­me­si için muh­te­me­len de ge­rek­liy­di. Za­ten sen­di­kal mü­ca­de­le ge­le­ne­ği­ne uzak ye­ni bir iş­çi kit­le­si, emek­çi­ler için­de önem­li bir ora­na ulaş­mış­tı. Ye­ni dö­nem­de mi­li­tan­lık, DİSK’ten zi­ya­de sol gö­rüş­lü me­mur sen­di­ka­la­rıy­la öz­deş­leş­ti.
DİSK köy­ler­den ko­pup kent­le­re ge­len ve iş­çi­le­şen alt sı­nıf­la­rın si­ya­si sü­reç­le­re ka­tıl­ma­la­rı an­la­mın­da ül­ke­nin de­mok­ra­tik­leş­me­sin­de önem­li kat­kı­lar sağ­la­mış ol­mak­la be­ra­ber, özel­lik­le 28 Şu­bat sü­re­cin­de iş­ve­ren ör­güt­le­riy­le be­ra­ber (meş­hur “beş­li çe­te”) de­mok­ra­tik yol­lar­la se­çil­miş bir hü­kü­me­tin dev­ril­me­sin­de bi­le­rek ve­ya bil­me­ye­rek rol oy­na­ya­rak de­mok­ra­si kar­şı­tı güç­le­re de yar­dım­cı ol­du. Ne­oli­be­ra­liz­min her ta­ra­fı ku­şat­tı­ğı bir or­tam­da, ser­ma­ye­nin di­le­di­ği gi­bi at koş­tur­ma­sı­nın sor­gu­lan­ma­sı son de­re­ce önem­li­dir. Tuz­la ter­sa­ne­le­rin­de ya­şa­nan in­san­lık dra­mı, sen­di­kal ör­güt­len­me­nin ol­ma­dı­ğı yer­ler­de ça­lı­şan sı­nıf­la­rın na­sıl cid­di so­run­lar­la kar­şı­la­şa­bi­le­cek­le­ri­nin en can­lı (ve de ma­ale­sef en kan­lı) ör­ne­ği­dir. Bu gi­bi du­rum­la­rın ön­len­me­sin­de ve de­mok­ra­si­nin kök sal­ma­sın­da, dün­ya gö­rüş­le­ri­ne is­ter ka­tı­la­lım is­ter ka­tıl­ma­ya­lım, DİSK ve ben­ze­ri ör­güt­le­re bü­yük bir ih­ti­yaç var­dır.

Paylaş Tavsiye Et
Yazara ait diğer yazılar
Engin Yılıdırım