Kullanıcı Adı: Şifre    
   
   veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (December 2008) > Kapak > Merkez-sağ siyasetin iflası ve AK Parti
Kapak
Merkez-sağ siyasetin iflası ve AK Parti
Hatem Ete
TÜR­Kİ­YE’DE ge­nel ola­rak si­ya­sal fa­ali­ye­tin, özel­de de mer­kez-sağ si­ya­se­tin ko­or­di­nat­la­rı­nı be­lir­le­yen asıl un­sur, 1961 Ana­ya­sa­sı ol­muş­tur. 1950-60 ara­sın­da ger­çek­leş­ti­ri­len üç ge­nel se­çim­de de top­lu­mun DP’ye yö­ne­li­mi, se­kü­ler elit­le­ri, se­çim­le­rin si­ya­sal ya­pı­nın şe­kil­len­me­sin­de­ki be­lir­le­yi­ci­li­ği üze­ri­ne dü­şün­me­ye sevk et­ti. Bu ne­den­le 1960 dar­be­si­nin en önem­li tar­tış­ma ko­nu­su, se­çim­le­rin ve si­ya­si ira­de­nin si­ya­sal sis­tem­de­ki be­lir­le­yi­ci­li­ği­nin ne ola­ca­ğıy­dı. Bu­lu­nan çö­züm, bü­rok­ra­si­nin si­ya­si ik­ti­da­ra de­net­le­yi­ci bir mis­yon­la or­tak kı­lın­ma­sı ol­du. Böy­le­ce, 1961 Ana­ya­sa­sı’yla, re­jim ve gü­ven­lik gi­bi dev­le­tin uzun va­de­li-ka­lı­cı po­li­ti­ka­la­rı­nın be­lir­len­me­si ve sür­dü­rül­me­si, atan­mış bü­rok­rat­la­rın ida­re­sin­de­ki özerk ku­rum­la­ra; gün­de­lik ha­ya­tı ko­lay­laş­tı­rı­cı hiz­met-ic­ra­at gi­bi fa­ali­yet­ler ise se­çil­miş hü­kü­met­le­rin ta­sar­ru­fu­na bı­ra­kıl­dı. Hü­kü­met­le­rin hiz­met-ic­ra­at-kal­kın­ma ala­nın­da­ki fa­ali­yet­le­ri­nin re­jim-gü­ven­lik ma­ka­sın­da­ki an­la­mı da bü­rok­ra­si ta­ra­fın­dan iz­le­nip de­ne­ti­me ta­bi tu­tul­du.
 
Mer­kez-Sağ Si­ya­se­tin Ko­or­di­nat­la­rı
Bu denk­le­min var­lı­ğı­nı sür­dü­re­bil­me­si, ken­di­si­ne çi­zi­len ala­nı sor­gu­la­ma­ya­cak mer­kez par­ti­le­rin ik­ti­da­rı­nı ge­rek­li kı­lı­yor­du. Mer­kez-sağ par­ti­ler, re­ji­min Ke­ma­list ya­pı­sı­na ha­lel ge­tir­me­den top­lu­mu dev­let­le ba­rış­tır­ma­nın yo­lu­nu, DP’nin si­ya­sal al­gı­ya üç nok­ta­da yap­tı­ğı mü­da­ha­le­nin izin­den iler­le­mek­te bul­du­lar. DP ve mer­kez sağ par­ti­ler, dev­let, din ve si­ya­set al­gı­la­rı­nı dö­nüş­tü­re­rek top­lu­mu dev­let­le ba­rış­tır­ma yo­lu­nu be­nim­se­di­ler. Bu çer­çe­ve­de top­lu­mun ide­olo­jik yö­ne­li­mi, do­la­yı­sıy­la dev­le­te yö­ne­lik me­sa­fe­si bü­rok­ra­si­ye yön­len­di­ri­le­rek, bü­rok­ra­si top­lum­sal mu­ha­le­fe­tin he­de­fi­ne ko­nul­du. Din me­se­le­si, si­ya­si ça­tış­ma­nın un­su­ru ol­mak­tan çı­ka­rı­la­rak Türk top­lum kim­li­ği­nin kül­tü­rel bir ku­ru­cu un­su­ru ola­rak ye­ni­den kur­gu­lan­dı. Top­lu­mun zi­hin­sel dö­nü­şü­mü­nü amaç­la­yan si­ya­set an­la­yı­şı ise, top­lu­mun re­fa­hı­nı art­tır­ma­ya yö­ne­lik bir an­la­yış­la de­ğiş­ti­ri­le­rek ye­ni­den ta­nım­lan­dı. Böy­le­ce mer­kez-sağ par­ti­ler, DP’nin si­ya­sal mi­ra­sı­nın izin­de, eko­no­mik, si­ya­sal ve kül­tü­rel ola­rak çev­re­nin mer­ke­ze ta­şın­ma­sı­na ara­cı­lık ede­rek top­lum­sal ya­pı­nın dö­nü­şü­mü­ne cid­di kat­kı­lar­da bu­lun­du­lar. CHP’nin tek par­ti ik­ti­da­rın­da öte­le­ne­rek yok sa­yı­lan kır­sal ke­sim­le­rin, mer­kez-sağ par­ti­ler eliy­le sür­dü­rü­len şe­hir­leş­me, eği­tim se­fer­ber­li­ği ve eko­no­mik en­teg­ras­yon gi­bi ens­trü­man­lar­la sis­te­me ek­lem­len­me­si eği­tim­li, din­dar, ye­ni bir or­ta sı­nı­fın doğ­ma­sı­na yol aç­tı.
 
Top­lum­sal Dö­nü­şüm ve 28 Şu­bat Sü­re­ci
Bü­yük öl­çü­de mer­kez-sa­ğın ken­di­si­ni hiz­met-ic­ra­at po­li­ti­ka­la­rıy­la sı­nır­la­yan ik­ti­dar stra­te­ji­si­nin ürü­nü olan bu or­ta sı­nıf, 1990’lı yıl­la­rın ba­şın­da si­ya­sal bir kim­lik edin­di ve hiz­met-ic­ra­at­la sı­nır­lan­mış bir ik­ti­dar de­ne­yi­mi­ni ye­ter­siz bu­la­rak kim­lik bi­le­şen­le­ri­nin de ik­ti­da­ra yan­sı­ma­sı­nı ta­lep et­ti. So­ğuk Sa­vaş’ın gü­ven­li­ği öz­gür­lü­ğe ön­ce­le­yen si­ya­sal ik­li­min­de bas­tı­rı­lan İs­lam­cı, Kürt, Ale­vi vb. kim­lik ta­lep­le­ri, yük­sek ses­le di­le ge­ti­ril­me­ye baş­lan­dı. Mer­kez-sağ par­ti­ler, si­ya­sal ta­lep­ler­den öte kal­kın­ma ve re­fah ön­ce­lik­li si­ya­sal for­mas­yon­la­rı do­la­yı­sıy­la bu ta­lep­le­re ce­vap ve­re­me­di­ler. Kim­lik-hiz­met ça­tal­lan­ma­sı çer­çe­ve­sin­de şe­kil­le­nen seç­men eği­lim­le­rin­de ib­re­nin kim­li­ğe kay­ma­sı do­la­yı­sıy­la, var­lık se­be­bi hiz­met olan mer­kez par­ti­ler za­yıf­lar­ken, kim­lik ta­lep­le­ri­ni kar­şı­la­ma­ya yat­kın du­ran mil­li­yet­çi ve İs­lam­cı par­ti­ler güç­len­di. Kal­dı ki, mer­kez par­ti­ler yol­suz­lu­ğa bu­laş­mış­lık­la­rı ve eko­no­mik prog­ram­dan yok­sun­luk­la­rı do­la­yı­sıy­la seç­men­le­rin hiz­met ta­lep­le­ri­ne de ce­vap ve­re­cek du­rum­da de­ğil­ler­di.
Mer­kez-sa­ğın git­tik­çe za­yıf­la­ya­rak tek ba­şı­na ik­ti­dar ol­ma po­tan­si­ye­li­ni kay­bet­me­si ve RP’nin güç­le­ne­rek ik­ti­dar al­ter­na­ti­fi ol­ma­sı, 1960’tan be­ri sür­dü­rü­len si­ya­sal denk­le­mi iş­le­mez ha­le ge­tir­di. Bü­rok­ra­tik elit­ler, bu top­lum­sal dö­nü­şü­mü 28 Şu­bat sü­re­ci ile yö­net­me­ye ça­lış­tı. 28 Şu­bat sü­re­ci, İs­lam­cı­lı­ğın yük­se­li­şi ve mer­kez-sa­ğın çö­zül­me­si ola­rak be­lir­gin­le­şen sos­yo­lo­jik dö­nü­şü­mün ar­ka­sın­da­ki ye­rel ve kü­re­sel di­na­mik­le­ri göz ar­dı ede­rek hu­ku­ki ve psi­ko­lo­jik ens­trü­man­lar­la mer­ke­zi tek­rar tah­kim et­mek is­te­di. Mer­kez-sağ par­ti­ler, bu sü­re­ce kat­kı­da bu­lun­duk­la­rı öl­çü­de hem top­lu­mun dev­let­le ba­rış­ma­sı­nı sağ­la­yı­cı iş­lev­le­ri­ni yi­tir­di­ler hem de top­lum­sal des­tek­le­ri­ni kay­be­de­rek si­ya­sal ha­yat­tan si­lin­di­ler. Böy­le­ce mer­kez par­ti­le­ri güç­len­dir­mek için uy­gu­la­nan stra­te­ji on­la­rı yok et­me iş­le­vi gör­dü.
 
Ye­ni Sos­yo­lo­ji ve AK Par­ti
2002’de ik­ti­da­ra ge­len AK Par­ti, ken­di kül­tü­rel ve eko­no­mik ser­ma­ye­si­ni oluş­tu­ran ses­siz-mu­ha­fa­za­kâr ço­ğun­lu­ğun sü­re­ge­len bü­rok­ra­tik he­ge­mon­ya­ya iti­ra­zı­nın söz­cü­lü­ğü­nü ya­pa­rak mer­kez-sağ par­ti­le­rin mis­yo­nu­nu dev­ral­dı.AK Par­ti, bir yan­dan 1960’tan be­ri uy­gu­la­nan si­ya­sal denk­le­me sa­dık ka­la­rak, hiz­me­ti ve ic­raa­tı ön pla­na çı­ka­rır­ken, öte yan­dan 1990’lar­da bir güç ola­rak or­ta­ya çı­kan ve kla­sik mer­kez-sağ po­li­ti­ka­yı ye­ter­siz bu­lan or­ta sı­nı­fın kim­lik ta­lep­le­ri­ni AB sü­re­ciy­le iliş­ki­len­di­re­rek de­mok­ra­tik­leş­me ala­nın­da bir­çok adım at­tı.
22 Tem­muz 2007’de, 28 Şu­bat sü­re­ci­nin er­te­le­di­ği kim­lik ta­lep­le­ri­nin tek­rar gün­de­me gel­me­si­ne ka­yıt­sız ka­la­ma­yan AK Par­ti, çö­züm yol­la­rı­nı ara­dık­ça ge­le­nek­sel bü­rok­ra­tik koa­lis­yon­la ters düş­me­ye baş­la­dı. Son bir bu­çuk yıl­dır cum­hur­baş­kan­lı­ğı se­çi­mi, ye­ni ana­ya­sa ya­zı­mı, ba­şör­tü­sü dü­zen­le­me­si­nin ip­ta­li ve AK Par­ti’ye yö­ne­lik ka­pat­ma da­va­sı çer­çe­ve­sin­de ya­şa­nan kriz­ler, par­ti­nin kim­li­ği­ne ve po­li­ti­ka­la­rı­nın sı­nır­la­rı­na yö­ne­lik­ti. İk­ti­da­rı­nın ilk beş yı­lın­da fa­ali­yet­le­ri­ni hiz­met-ic­ra­at­la sı­nır­la­yan, mer­kez-sa­ğın ik­ti­dar denk­le­mi­ne ria­yet et­ti­ği öl­çü­de ra­zı olu­nan AK Par­ti, si­ya­sal ala­nın kro­nik­leş­miş prob­lem­le­ri­ne çö­züm bul­ma­yı gün­de­mi­ne al­dık­ça di­renç­le kar­şı­la­şı­yor. Bu kriz­ler­le bü­rok­ra­si, AK Par­ti’nin mer­kez-sa­ğın kla­sik sı­nır­la­rı­na ge­ri çe­kil­me­si ge­rek­ti­ği me­sa­jı ve­ri­yor.
AK Par­ti, ka­pat­ma da­va­sın­dan be­ri top­lum­sal ta­lep­ler-bü­rok­ra­tik sı­nır­lar ge­ri­li­mi­ni aş­ma­sı­nı sağ­la­ya­cak ye­ni bir si­ya­sal di­lin in­şa­sı için ara­yı­şı­nı sür­dü­rü­yor. Bu çer­çe­ve­de AK Par­ti, top­lu­mun kim­lik ta­lep­le­ri­ni içe­ren Kürt so­ru­nu, Ale­vi­lik me­se­le­si, ba­şör­tü­sü vb. acil ve kro­nik so­run­lar­da bü­rok­ra­tik elit­le uz­laş­ma yol­la­rı­nı arı­yor. El­bet­te uz­laş­ma ça­ba­sı­nın so­run­la­rın çö­zü­mün­de­ki iş­le­vi ve ma­li­ye­ti AK Par­ti’nin ka­de­ri üze­rin­de et­ki­li ola­cak.
As­lın­da mer­kez sağ par­ti­ler, bü­rok­ra­tik eli­tin çiz­di­ği sı­nır­la­ra ria­yet eder­ken top­lum­sal des­tek­ten yok­sun kal­ma ris­ki­ni ber­ta­raf ede­cek ens­trü­man­la­ra sa­hip­ti. An­cak 1990’lar­dan be­ri de­ği­şen sos­yo­lo­ji­nin en önem­li özel­li­ği, seç­men eği­lim­le­ri­nin şe­kil­len­me­sin­de ku­ru­cu bir iş­lev yük­le­nen kim­lik-hiz­met ça­tal­lan­ma­sın­da, kim­li­ğin er­te­le­ne­mez bir ön­ce­li­ğe sa­hip ol­ma­sı. Bü­rok­ra­tik elit­le­rin çiz­di­ği sı­nır­la­ra uy­mak­la top­lu­mun kim­lik ta­lep­le­ri­ni ön­ce­le­mek ara­sın­da­ki ge­ri­lim­de, AK Par­ti ken­di­sin­den ön­ce­ki mer­kez-sağ par­ti­ler ka­dar şans­lı ol­ma­ya­bi­lir. De­ği­şen sos­yo­lo­ji do­la­yı­sıy­la 1950’den bu ya­na seç­men­le­rin dev­let-top­lum ve dev­let-İs­lam iliş­ki­le­rin­de si­ya­sal par­ti­le­rin ta­kın­dı­ğı tu­tum­la­rı de­ğer­len­dir­me kri­ter­le­rin­de azım­san­ma­ya­cak de­ği­şik­lik­ler vu­ku bul­du. Bu de­ği­şik­lik­le­rin AK Par­ti’yi de et­ki­le­me­si ka­çı­nıl­maz. Yi­ne de AK Par­ti’nin in­şa et­me­ye ça­lış­tı­ğı ye­ni si­ya­sal di­lin ma­li­ye­ti­ni çö­züm­le­me­de ace­le­ci ol­ma­mak­ta ya­rar var.

Paylaş Tavsiye Et