ABD’de or­ta­ya çı­kan ve dün­ya­nın bir­çok ül­ke­sin­de eko­no­mik kri­ze dö­nü­şen ipo­tek­li ev (mort­ga­ge) kri­zi­nin İn­gil­te­re’ye et­ki­le­ri gi­de­rek ar­tı­yor. İn­gi­liz Ban­ka­sı HSBC gru­bu­nun ku­ru­lu­şu First Di­rect, ye­ni müş­te­ri­le­ri­ne kı­sa bir sü­re için mort­ga­ge kre­di­si ver­me­ye­ce­ği­ni be­lir­tir­ken, Nat West ve Ro­yal Bank of Scot­land mev­cut müş­te­ri­le­rin mort­ga­ge kre­di­le­ri­nin fa­iz oran­la­rı­nı yük­selt­ti. Ül­ke­nin en bü­yük mort­ga­ge ban­ka­sı Ha­li­fax’e gö­re, Mart ayın­da ko­nut fi­yat­la­rı tah­min­le­rin 6 kat üze­rin­de ge­ri­le­ye­rek %2,5 düş­tü. Böy­le­ce ko­nut fi­yat­la­rın­da Ey­lül 1992’den bu ya­na ay­lık en hız­lı dü­şüş ger­çek­leş­ti. Fi­nans pi­ya­sa­la­rın­da ya­şa­nan kü­re­sel kre­di kri­zi­nin et­ki­le­ri­ni azalt­mak için fa­iz oran­la­rı­nı %5,25’ten %5’e dü­şü­ren İn­gil­te­re Mer­kez Ban­ka­sı, ban­ka­la­rın risk­li mort­ga­ge ala­cak­la­rı­nı da 50 mil­yar ster­lin­lik dev­let tah­vi­liy­le ta­kas ede­ce­ği­ni ilan et­ti. Öte yan­dan IMF, kre­di kri­zin­den en çok İn­gil­te­re’nin et­ki­le­ne­ce­ğini tah­min eder­ken, İn­gi­liz ban­ka­la­rı­nın za­rar­la­rı­nın mil­li ha­sı­la­nın %3’üne te­ka­bül eden 20 mil­yar ster­li­ne ula­şa­ca­ğı­nı ön­gö­rü­yor.

IMF’nin “Dün­ya Eko­no­mik Gö­rü­nü­mü” baş­lık­lı ra­po­run­da, ge­çen yıl %4,9 bü­yü­yen dün­ya eko­no­mi­si­nin bu yıl %3,7, ge­le­cek yıl %3,8 bü­yü­ye­ce­ği tah­mi­ni­ne yer ve­ril­di. Böy­le­lik­le IMF, 2008 Ocak ayın­da açık­la­dı­ğı %4,1’lik kü­re­sel bü­yü­me bek­len­ti­si­ni %0,4 ora­nın­da re­vi­ze et­miş ol­du. Ra­por­da, fi­nan­sal kriz ne­de­niy­le ya­vaş­la­dı­ğı be­lir­ti­len kü­re­sel bü­yü­me­nin 2008 ve 2009’da %3’ün al­tı­na dü­şe­rek kü­re­sel dur­gun­lu­ğun or­ta­ya çık­ma­ ola­sı­lı­ğı %25 ola­rak gö­rü­lü­yor. Ge­çen yıl %2,2 bü­yü­yen ABD eko­no­mi­si­nin, 2008’de son 17 yı­lın en kö­tü bü­yü­me hı­zı olan %0,5 ile dur­gun­lu­ğa gi­re­ce­ği ve 2009’da %0,6 ora­nın­da bü­yü­ye­ce­ği be­lir­ti­li­yor. Ra­por­da yer alan tah­min­le­re gö­re, 2008’de Av­ro Böl­ge­si ve Ja­pon­ya %1,4, Çin %9,3, Hin­dis­tan %7,9, Rus­ya %6,8, Tür­ki­ye ise %4 ora­nın­da bü­yü­ye­cek. Kre­di kri­zi­nin sa­de­ce ABD’yi de­ğil, Çin ve Hin­dis­tan gi­bi ül­ke­le­ri de et­ki­le­ye­ce­ği­ni ifa­de eden IMF Baş­ka­nı Stra­uss-Kahn, kri­zin çö­zü­mü için kü­re­sel dü­zey­de hü­kü­met mü­da­ha­le­le­ri­nin ge­rek­li ol­du­ğu­nu sa­vu­nu­yor. Öte yan­dan IMF, dün­ya ge­ne­lin­de mort­ga­ge ve tü­ke­ti­ci kre­di­le­rin­de­ki za­rar­la­rın 945 mil­yar do­la­ra ula­şa­bi­le­ce­ği­ni be­lir­ti­yor.

Dün­ya pi­ya­sa­la­rın­da gı­da fi­yat­la­rın­da­ki ar­tış ne­de­niy­le mil­yon­lar­ca ki­şi zor du­rum­da ka­lır­ken Dün­ya Ban­ka­sı Baş­ka­nı Ro­bert Zo­el­lick, fi­yat­lar­da­ki hız­lı yük­se­liş yü­zün­den yok­sul ül­ke­ler­de 100 mil­yon in­sa­nın aç ka­la­bi­le­ce­ği uya­rı­sın­da bu­lun­du. Kü­re­sel ısın­ma ne­de­niy­le re­kol­te­nin dü­şük ol­ma­sı, re­fah se­vi­ye­si yükselen As­ya’da gı­da­ya ta­le­bin art­ma­sı, ta­rım­sal ürün­le­rin bi­yo-ya­kıt ola­rak kul­la­nıl­ma­sı ve fi­nans pi­ya­sa­la­rın­da ka­yıp ve­ren ya­tı­rım­cı­la­rın em­ti­a pi­ya­sa­la­rı­na yö­nel­me­si gı­da fi­yat­la­rın­da­ki ar­tı­şın ne­den­le­ri ola­rak gö­rü­lü­yor. Gı­da fi­yat­la­rın­da­ki hız­lı ar­tış Mı­sır, Gü­ney Ko­re, En­do­nez­ya, Bang­la­deş, Tu­nus, Fil­di­şi Kı­yı­la­rı, Eti­yop­ya ve Fi­li­pin­ler’de ayak­lan­ma­la­ra yol açar­ken, ölüm­le so­nuç­la­nan is­yan­lar Hai­ti’de hü­kü­me­ti dü­şür­dü. Bir­leş­miş Mil­let­ler Gı­da ve Ta­rım Ör­gü­tü (FA­O)’nün ha­zır­la­dı­ğı ra­por­da, son ay­lar­da ar­tan gı­da fi­yat­la­rı­nın ka­lı­cı ol­du­ğu be­lir­ti­li­yor. FA­O Ge­nel Mü­dü­rü Jac­qu­es Dio­uf, ge­lir­le­ri­nin ya­rı­sın­dan faz­la­sı­nı gı­da­ya har­ca­yan yok­sul ül­ke­ler­de top­lum­sal is­tik­rar­sız­lı­ğın ola­ca­ğı­na dik­kat çe­ki­yor.

Ve­ne­zü­el­la Cum­hur­baş­ka­nı Hu­go Cha­vez, stra­te­jik ola­rak gör­dü­ğü çi­men­to şir­ket­le­ri­nin ka­mu­laş­tı­rı­la­ca­ğı­nı ve bu sü­reç­te özel şir­ket­le­re adil taz­mi­nat­la­rın öde­ne­ce­ği­ni açık­la­dı. Ve­ne­zü­el­la’da sos­ya­list hü­kü­met, çi­men­to pi­ya­sa­sı­nın yak­la­şık ya­rı­sı­nın sa­hi­bi Mek­si­ka­lı Ce­mex fir­ma­sı ve di­ğer ya­rı­sı­nın bü­yük bir kıs­mı­nı elin­de tu­tan Fran­sız La­far­ge ve İs­viç­re­li Hol­cim’in ye­rel bi­rim­le­ri­nin en az %60 his­se­si­ni dev­let­leş­ti­re­cek. Ka­mu­laş­tır­ma son­ra­sın­da pi­ya­sa­da özel sek­tö­re ait kü­çük bir­kaç yer­li şir­ket kal­ma­sı ve ya­ban­cı ya­tı­rı­mın gi­de­rek zor­laş­ma­sı bek­le­ni­yor. Ge­çen yıl­lar­da ya­ban­cı pet­rol şir­ke­tleri his­se­le­ri­nin en az %60’ını ka­mu­laş­tır­mak için ya­sa çı­ka­rı­lan Ve­ne­zü­el­la’da, Cha­vez’in “21. yüz­yıl sos­ya­liz­mi” he­de­fi doğ­rul­tu­sun­da elektrik, te­le­ko­mü­ni­kas­yon ve do­ğal­gaz sek­tör­le­rin­de ka­mu­laş­tır­ma ya­pıl­mış­tı.

Dün­ya Ban­ka­sı ta­ra­fın­dan ha­zır­la­nan ku­rak­lık­la il­gi­li ra­por­da, su sı­kın­tı­sı ya­şa­yan Or­ta­do­ğu ve Ku­zey Af­ri­ka ül­ke­le­rin­de ki­şi ba­şı­na dü­şen su mik­ta­rı­nın 2050 yı­lın­da ya­rı­ya ine­ce­ği tah­min edi­lir­ken, su mik­ta­rın­da­ki azal­ma­nın te­mel se­be­bi­nin kü­re­sel ısın­ma ve nü­fus ar­tı­şı ol­du­ğu be­lir­ti­li­yor. Böl­ge ül­ke­ler­inde­ki su mik­ta­rı­nın %85’inin ta­rım­da kul­la­nıl­dı­ğı­na dik­kat çe­ken ra­por, su ih­ti­ya­cı az olan ve daha fazla kazanç sağlayan ürün­le­rin ekil­me­si­ni tav­si­ye edi­yor. Ra­por­da su mik­ta­rı ve ka­li­te­sin­de­ki azal­ma ne­de­niy­le bü­yü­me ora­nı­nın Fas, Ce­za­yir ve Mı­sır’da %1, İran’da ise yak­la­şık %3 düştüğü vur­gu­la­nır­ken, Ür­dün ve Tu­nus’un mev­cut su kay­nak­la­rı­nı en et­kin kul­la­nan ül­ke­ler ol­du­ğu be­lir­ti­li­yor. Uz­man­lar, ge­le­cek­te su kıt­lı­ğı­nın ya­şan­ma­ma­sı için Or­ta­do­ğu ve Ku­zey Af­ri­ka’da­ki ül­ke yö­ne­tim­le­ri­ne ya­tı­rım yap­ma­la­rı uya­rı­sın­da bu­lu­nu­yor.

Ye­ni Ze­lan­da’nın 4 yıl ön­ce Çin’i pi­ya­sa eko­no­mi­si ola­rak ta­nı­dı­ğı­nı ilan et­me­siy­le baş­la­yan gö­rüş­me­ler so­nu­cun­da iki ül­ke ara­sın­da tam kap­sam­lı ser­best ti­ca­ret an­laş­ma­sı im­za­lan­dı. An­laş­ma­da, 2019 yı­lı­na ka­dar iki ül­ke ara­sın­da­ki güm­rük ta­ri­fe­le­ri­nin aşa­ma­lı ola­rak kal­dı­rıl­ma­sı ön­gö­rü­lü­yor. Ha­li­ha­zır­da iki ül­ke ara­sın­da yak­la­şık 6,1 mil­yar do­lar olan ti­ca­ret hac­mi­nin %75’ini Çin’in ih­ra­ca­tı oluş­tu­ru­yor. Ye­ni Ze­lan­da Baş­ba­ka­nı He­len Clark, an­laş­ma­nın Çin’le bağ­lan­tı kur­mak ya da mev­cut iliş­ki­le­ri­ni güç­len­dir­mek is­te­yen şir­ket­le­re fır­sat sun­du­ğu­na dik­kat çe­ker­ken, Çin Baş­ba­ka­nı Wen Ji­aba­o an­laş­may­la iki ül­kenin so­mut fay­da­lar el­de ede­ceğini söylüyor. Di­ğer ta­raf­tan ABD ve AB, Çin eko­no­mi­si­ni “pi­ya­sa eko­no­mi­si” ola­rak gör­mez­ken, Avus­tral­ya ben­zer bir an­laş­ma için gö­rüş­me­le­re de­vam edi­yor.

Pi­rinç üre­ten ül­ke­le­rin ih­ra­ca­ta ya­sak ge­tir­me­si üze­ri­ne ih­ti­ya­cı­nın bir kıs­mı­nı it­ha­lat­la kar­şı­la­yan Tür­ki­ye’de pa­nik ha­va­sı oluş­tu. An­ka­ra Ti­ca­ret Oda­sı’nın yap­tı­ğı pi­ya­sa araş­tır­ma­sı­na gö­re, son bir yıl­da pi­rinç fi­yat­la­rı %141 ora­nın­da art­tı. Araş­tır­ma, son dö­nem­de ya­şa­nan gı­da fi­yat­la­rın­da­ki hız­lı ar­tı­şın en çok dar ge­lir­li va­tan­da­şı et­ki­le­di­ği­ni or­ta­ya ko­yu­yor. Pi­rinç fi­yat­la­rın­da­ki ar­tı­şın spe­kü­las­yon­dan kay­nak­lan­dı­ğı­nı sa­vu­nan Ta­rım Ba­ka­nı Meh­di Eker, tü­ke­ti­ci­le­re bir­kaç gün pi­rinç al­ma­ma­la­rı uya­rı­sın­da bu­lun­du. Ay­rı­ca Eker, pi­ya­sa­da­ki pi­rinç ar­zı­nı ar­tır­mak için Top­rak Mah­sul­le­ri Ofi­si’ne sı­fır güm­rük­le 100 bin ton­luk it­ha­lat yet­ki­si ver­dik­le­ri­ni söy­le­di. Öte yan­dan son bir yıl­da ta­rım ürün­le­ri fi­yat­la­rın­da­ki ar­tış, çift­çi­le­rin ta­rım si­gor­ta­sı­na olan ta­lep­le­ri­ni art­tır­dı. Si­gor­ta kap­sa­mı­na alı­nan ürün­ler ara­sın­da %17 ile çel­tik ara­zi­le­ri bi­rin­ci sı­ra­da yer alır­ken Ta­rım Si­gor­ta­la­rı Ha­vuz İş­let­me­si Ge­nel Mü­dü­rü Bü­lent Bo­ra, 2007’de si­gor­ta sek­tö­rü ge­ne­lin­de prim ar­tı­şı %16 iken, ta­rım ürün­le­rin­de bu ora­nın %76 ol­du­ğu­na dik­kat çe­ki­yor.

Tür­ki­ye İs­ta­tis­tik Ku­ru­mu (TÜ­İK)’nun Bir­leş­miş Mil­let­ler sis­te­mi ye­ri­ne AB sis­te­mi­ni te­mel ala­rak ha­zır­la­dı­ğı ye­ni se­ri mil­li ge­lir he­sap­la­rın­da Tür­ki­ye, 658,8 mil­yar do­lar­lık eko­no­mi­ye sa­hip olur­ken ki­şi ba­şı­na ge­lir 9.333 do­la­ra ulaş­tı. TÜ­İK’in ye­ni se­ri ve­ri­le­ri­ne gö­re, 2007’de Tür­ki­ye eko­no­mi­si %4,5 ora­nın­da bü­yü­dü. Böy­le­ce 2007’de, Cum­hu­ri­yet ta­ri­hi­nin en ağır eko­no­mik kri­zi­nin ya­şan­dı­ğı 2001’den bu ya­na en dü­şük bü­yü­me ora­nı ger­çek­leş­ti. IMF’nin 2007 Ekim ayın­da tah­mi­ni ve­ri­ler­le yap­tı­ğı der­le­me­de, Tür­ki­ye 2007 yı­lı ye­ni se­ri ki­şi ba­şı GSYH ra­ka­mıy­la 10 ba­sa­mak yük­se­le­rek 54. sı­ra­ya yerleşti. Ye­ni açık­la­nan ki­şi ba­şı GSYH ra­kam­la­rıy­la Tür­ki­ye, pet­rol ve do­ğal­gaz zen­gi­ni Rus­ya, dün­ya­nın 10. bü­yük eko­no­mi­si Bre­zil­ya ve 15. bü­yük eko­no­mi­si Mek­si­ka’nın önü­ne geç­ti. 2007’de 482 mil­yar do­lar olan GSYH’si­ni ye­ni se­riy­le 658,8 do­la­ra yük­sel­ten Tür­ki­ye’nin 17. sı­ra­da yer alan top­lam mil­li ha­sı­la­da­ki ye­ri de­ğiş­mez­ken, Hol­lan­da ile ara­sın­da­ki fark 176,8 mil­yar do­lar azal­dı.

Tür­ki­ye İs­ta­tis­tik Ku­ru­mu (TÜ­İK) ve­ri­le­ri­ne gö­re, Mart ayı iti­ba­rıy­la tü­ke­ti­ci fi­yat­la­rın­da yıl­lık ar­tış %9,15 olur­ken, üre­ti­ci fi­yat­la­rı %10,5 dü­ze­yi­ne yük­sel­di. Mart so­nun­da yıl­lık enf­las­yon, 2008 yı­lı he­def­le uyum­lu pa­ti­ka ve be­lir­siz­lik ara­lı­ğı %9,1 olan üst sı­nı­rı aş­tı­ğı için Mer­kez Ban­ka­sı, hü­kü­met ve IMF’ye bu du­ru­mun ge­rek­çe­le­ri­ni içe­ren mek­tup ya­za­cak. Enf­las­yo­nu en­gel­le­mek için ya­ban­cı ya­tı­rım ban­ka­la­rı­nın fa­iz ar­tı­rı­mı bas­kı­sı­na rağ­men Mer­kez Ban­ka­sı fa­iz oran­la­rı­nı sa­bit tut­tu. Son al­tı ay­dır fa­iz­le­ri dü­şü­ren Mer­kez Ban­ka­sı yap­tı­ğı açık­la­ma­da, gı­da ve ener­ji fi­yat­la­rın­da­ki ar­tı­şın enf­las­yon bek­len­ti­le­ri­ni olum­suz et­ki­le­me­si ne­de­niy­le fa­iz oran­la­rı­nın sa­bit tu­tul­du­ğu­nu an­cak olum­suz ha­ber­le­re du­yar­lı­lı­ğın art­tı­ğı­nı ve önü­müz­de­ki dö­nem­de ge­rek­ti­ğin­de öl­çü­lü fa­iz ar­tış­la­rı ola­bi­le­ce­ği­ni be­lirt­ti. Öte yan­dan, fa­iz ve ger­çek­leş­miş enf­las­yon oran­la­rı­na gö­re Ni­san ayın­da ya­pı­lan fa­iz ar­tı­rım­la­rı ile İz­lan­da ve Bre­zil­ya, Tür­ki­ye’den da­ha faz­la re­el fa­iz öde­me­ye baş­la­dı.

Ame­ri­kan eko­no­mi der­gi­si For­bes ta­ra­fın­dan her yıl ge­le­nek­sel ola­rak açık­la­nan dün­ya­nın en bü­yük 2.000 şir­ke­ti ara­sın­da bu yıl Tür­ki­ye’den 14 şir­ket yer alı­yor. 60 ül­ke­den 2.000 şir­ke­tin sa­tış, kâr, var­lık ve pi­ya­sa de­ğer­le­ri­ne gö­re ya­pı­lan dün­ya­nın en bü­yük şir­ke­ti sı­ra­la­ma­sın­da bi­rin­ci sı­ra­da yer alan İn­gi­liz HSBC Bank’ı, ABD’den Ge­ne­ral Elec­tric ve Bank of Ame­ri­ca iz­li­yor. Sı­ra­la­ma­da Tür­ki­ye’nin en bü­yü­ğü 371. sı­ra­da­ki Türkiye İş Ban­ka­sı ile 384. sı­ra­da yer alan Ak­bank’ın, Av­ru­pa’nın en bü­yük fi­nans ku­ru­luş­la­rın­dan İs­viç­re­li UBS ve Ame­ri­kan dev ya­tı­rım ban­ka­sı Mer­rill Lynch’in önün­de yer al­ma­sı dik­kat çe­ki­yor. Ha­be­re gö­re, lis­te­de bu­lu­nan şir­ket­ler­de top­lam 72 mil­yon in­san ça­lı­şır­ken; şir­ket­le­rin top­lam ci­ro­la­rı 30 tril­yon, kâr­la­rı 2,4 tril­yon, var­lık­la­rı 119 tril­yon, pi­ya­sa de­ğer­le­ri ise 39 tril­yon do­la­ra ulaş­tı.

Tür­ki­ye Eko­no­mi Po­li­ti­ka­la­rı Araş­tır­ma Vak­fı’nın “İş­gü­cü Pi­ya­sa­sın­da­ki Ya­pı­sal Dö­nü­şüm ve Ka­yıt İçi­ne Ge­çiş Sü­re­ci” baş­lık­lı araş­tır­ma­sın­da, 2002’den bu ya­na Tür­ki­ye eko­no­mi­sin­de­ki ya­pı­sal dö­nü­şüm­le iş­gü­cü pi­ya­sa­sı­nın ka­yıt al­tı­na ge­çiş sü­re­ci­nin baş­la­dı­ğı be­lir­ti­li­yor. Araş­tır­ma­ya gö­re, 2002-2007 dö­ne­min­de ça­lı­şan sa­yı­sı 1,2, si­gor­ta­lı ça­lı­şan sa­yı­sı 3,3 mil­yon ki­şi ar­tarken, ka­yıt dı­şı is­tih­da­mın top­lam is­tih­da­ma ora­nı %52’den %47’ye ge­ri­ledi. 1993-1998 dö­ne­mi­ne ba­kıl­dı­ğın­da ise ça­lı­şan sa­yı­sı­nın 3,3 mil­yon ki­şi art­ma­sı­na rağ­men si­gor­ta­lı ça­lı­şan sa­yı­sın­da­ki ar­tı­şın 1,8 mil­yon ki­şi ol­ma­sı dik­kat çe­ki­yor. Araş­tır­ma­da, son yıl­lar­da si­gor­ta­lı ça­lı­şan sa­yı­sı­nın art­ma­sı­nın te­me­lin­de, Tür­ki­ye ge­ne­lin­de ka­yıt dı­şı­lı­ğın en çok gö­rül­dü­ğü ta­rım sek­tö­rün­de ça­lı­şan­la­rın gö­re­ce­li ola­rak ka­yıt dı­şı­lı­ğın dü­şük ol­du­ğu ta­rım dı­şı sek­tör­ler­e kayması ol­du­ğu vur­gu­la­nı­yor.

Kü­re­sel fi­nans sis­te­min­de ya­şa­nan kriz kay­gı­sı­na iç si­ya­si is­tik­rar­sız­lı­k da ek­lenince yı­lın ilk üç ayın­da ya­ban­cı ya­tı­rım­cı­la­rın Tür­ki­ye’de­ki top­lam port­föy­le­ri 26 mil­yar do­lar azal­dı. Ulus­la­ra­ra­sı kre­di de­re­ce­len­dir­me ku­ru­lu­şu Stan­dard & Po­or’s ta­ra­fın­dan ya­yım­la­nan ca­ri açık ve ya­ban­cı ser­ma­ye ih­ti­ya­cı­nın en önem­li kri­te­ri­ni oluş­tur­du­ğu li­ki­di­te kı­rıl­gan­lık en­dek­si­ne gö­re, Tür­ki­ye ge­liş­mek­te olan 40 ül­ke içe­ri­sin­de İz­lan­da, Lüb­nan, Ro­man­ya ve Le­ton­ya’nın ar­dın­dan 5. sı­ra­da yer alı­yor. Ra­por, ge­le­cek dö­nem­de kü­re­sel kre­di da­ral­ma­sı­nın art­ma­sı du­ru­mun­da kre­di not­la­rı­nın dü­şü­rül­me­si­nin ço­ğun­luk­la en kı­rıl­gan ül­ke­ler­de ola­ca­ğı­nı be­lir­ti­yor. Ay­rı­ca ra­por, ge­li­şen Av­ru­pa ül­ke­le­ri ara­sın­da ca­ri faz­la ve­ren Rus­ya’nın kri­ze kar­şı en da­ya­nık­lı, ti­ca­ret faz­la­sı ve dö­viz re­zerv­le­rin­de­ki ar­tış­la As­ya ve La­tin Ame­ri­ka ül­ke­le­ri­nin ise da­ha az kı­rıl­gan ol­du­ğu­na dik­kat çe­ki­yor.