Ulus­la­ra­ra­sı pi­ya­sa­lar­da gı­da fi­yat­la­rın­da­ki ar­tı­şa bağ­lı ola­rak BM Gı­da ve Ta­rım Ör­gü­tü’nün ha­zır­la­dı­ğı ra­por­da, ge­çen yı­la oran­la dün­ya gı­da it­ha­la­tı­nın %26 ar­ta­rak 1 tril­yon do­la­rı bu­la­ca­ğı ve gı­da fi­yat­la­rın­da­ki ar­tı­şın ge­le­cek 10 yıl­da yük­sek ka­la­ca­ğı be­lir­ti­li­yor. IMF ise yük­sek gı­da fi­yat­la­rı­nın Sah­ra­al­tı Af­ri­ka’da da­ha çok sos­yal ayak­lan­ma­la­ra ne­den ola­ca­ğı­na dik­kat çe­ker­ken, yük­sek fi­yat­lar­la mü­ca­de­le­de fi­yat kon­trol­le­ri ve süb­van­si­yon­la­ra da kar­şı ol­du­ğu­nu vur­gu­lu­yor. ABD ve Av­ru­pa ül­ke­le­rin­de ta­rı­ma ve­ri­len des­tek sa­ye­sin­de Ba­tı­lı çift­çi­le­rin kü­re­sel re­ka­bet­te avan­taj­lı ko­nu­ma gel­di­ği­ni be­lir­ten uz­man­lar, yok­sul ül­ke­le­rin ta­rı­ma ge­re­ken ya­tı­rı­mı ya­pa­ma­ma­la­rı ne­de­niy­le fa­kir­li­ğin art­tı­ğı­na dik­kat çe­ki­yor. Ta­rı­ma ya­tı­rım yap­ma­dan it­ha­la­ta ba­ğım­lı ya­şa­yan pek çok As­ya ve Af­ri­ka ül­ke­si gı­da fi­yat­la­rı­nın art­ma­sıy­la zor du­rum­da ka­lı­yor. Hal böy­ley­ken, Eko­no­mik İş­bir­li­ği ve Kal­kın­ma Ör­gü­tü’nde gö­rev ya­pan eko­no­mist De­ni­se Wol­ter, yük­sek gı­da fi­yat­la­rı­nın Af­ri­ka­lı çift­çi­le­rin top­rak­la­rı­nı da­ha ve­rim­li kul­lan­ma­la­rı­nı te­tik­le­ye­bi­le­ce­ği­ni be­lir­ti­yor.

Ulus­la­ra­ra­sı pi­ya­sa­lar­da pet­rol fi­yat­la­rı 2008’den bu ya­na %40’lık ar­tış kay­de­der­ken, ABD’de ham pet­ro­lün va­ril fi­ya­tı 135 do­la­rı aşa­rak ta­ri­hî re­ko­ra im­za at­tı. ABD do­la­rı­nın av­ro ve Ja­pon ye­ni kar­şı­sın­da de­ğer kay­bet­me­si, Ma­yıs ayın­da ABD’de pet­rol stok­la­rı­nın 5,4 mil­yon va­ril azal­ma­sı, fi­nans pi­ya­sa­la­rın­da ka­yıp ve­ren ya­tı­rım­cı­la­rın em­ti­a pi­ya­sa­la­rı­na yö­nel­me­si ve pet­rol ar­zı­na iliş­kin kay­gı­lar ar­tar­ken pet­rol ta­le­bi­nin yük­sel­me­si, pet­rol fi­yat­la­rı­nın ar­tı­şın­da et­ki­li ol­du. Öte yan­dan pet­rol fi­yat­la­rı­nın ar­tı­şın­da, Pet­rol İh­raç Eden Ül­ke­ler Ör­gü­tü (OPEC) spe­kü­las­yon­la­rın et­ki­li ol­du­ğu­nu, dün­ya­nın en bü­yük pet­rol tü­ke­ti­ci­si ABD’nin Ha­zi­ne Ba­ka­nı Henry Pa­ul­son ise arz-ta­lep den­ge­siz­li­ği­nin se­bep ol­du­ğu­nu ile­ri sü­rer­ken, dün­ya­nın be­şin­ci bü­yük pet­rol üre­ti­ci­si Ve­ne­zü­el­la’nın Dev­let Baş­ka­nı Hu­go Cha­vez, OPEC’in de­ğil ABD’nin aşı­rı pet­rol ta­le­bi­nin buna sebep ol­du­ğunu­ be­lir­ti­yor. Ener­ji pi­ya­sa­la­rı­nın en ak­tif ya­tı­rım ban­ka­sı Gold­man Sachs, bu yı­lın ikin­ci ya­rı­sın­da pet­rol va­ril fi­yat­la­rı­nın 141 do­lar, 2010 yı­lın­da ise 200 do­lar ola­bi­le­ce­ği­ni ön­gö­rü­yor.

Dün­ya­da eko­no­mik dur­gun­luk kay­gı­sı­na rağ­men gi­de­rek ar­tan em­ti­a fi­yat­la­rı kar­şı­sın­da mer­kez ban­ka­la­rı ça­re­siz ka­lı­yor. 2008’in ilk çey­re­ğin­de em­ti­a fi­yat­la­rın­da­ki yük­se­liş, dün­ya ça­pın­da enf­las­yo­nun son do­kuz yı­lın en yük­sek dü­ze­yi %4,1’e yük­sel­me­si­ne ne­den ol­du. Ya­tı­rım Ban­ka­sı JP Mor­gan, mer­kez ban­ka­la­rı­nın fa­iz­le­ri yük­selt­me­le­ri­nin ya­nın­da ban­ka­la­rın tut­mak zo­run­da ol­duk­la­rı re­zerv oran­la­rı­nı ar­tı­ra­bi­le­ce­ği­ni be­lir­ti­yor. İn­gil­te­re Mer­kez Ban­ka­sı Baş­ka­nı Mervyn King gü­zel ve ra­hat bir on yı­lın ge­ri­de kal­dı­ğı­nı, enf­las­yo­nun iki yıl bo­yun­ca yük­sek ka­la­bi­le­ce­ği­ni be­lir­tir­ken, mev­cut du­ru­mun fa­iz oran­la­rı­nın azal­tıl­ma­sını ve hız­lı bü­yü­me ola­sı­lı­ğı­nı en­gel­le­di­ği­ne dik­kat çe­ki­yor. Av­ru­pa Mer­kez Ban­ka­sı Baş­ka­nı Je­an-Clau­de Tric­het, tüm ül­ke­le­rin em­tia fi­yat­la­rın­da­ki yük­se­liş ne­de­niy­le enf­las­yon risk­le­rin­den et­ki­len­di­ği­ni be­lir­ti­yor. Öte yan­dan İn­gi­liz The Eco­no­mist der­gi­si, önü­müz­de­ki dö­nem­de ge­li­şen ül­ke eko­no­mi­le­rin­de enf­las­yon bas­kı­sı­nın ar­ta­ca­ğı­nı ve dün­ya­nın üç­te iki­sin­de enf­las­yo­nun iki ba­sa­mak­lı ola­ca­ğı­nı tah­min edi­yor.

On yıl ön­ce 11 ül­ke­nin ka­tı­lı­mıy­la uy­gu­la­ma­ya ge­çi­ri­len Av­ru­pa or­tak pa­ra bi­ri­mi av­ro­yu kul­la­nan ül­ke­ler gi­de­rek ar­tı­yor. 2001’de Yu­na­nis­tan, 2007’de Slo­ven­ya, bu yıl Mal­ta ile Kıb­rıs Av­ro Böl­ge­si’ne ka­tı­lır­ken Av­ru­pa Ko­mis­yo­nu, Slo­vak­ya’nın 2009’da Av­ro Böl­ge­si­’nin 16. üye­si ol­ma­sı­na onay ver­di. Ku­zey­de Fin­lan­di­ya’dan gü­ney­de Mal­ta’ya ka­dar AB üye­si 15 ül­ke­de top­lam 320 mil­yon ki­şi­nin pa­ra bi­ri­mi ola­rak kul­lan­dı­ğı av­ro­yu ka­bul eden ikin­ci Or­ta Av­ru­pa ül­ke­si Slo­ven­ya’nın ar­dın­dan Slo­vak­ya ola­cak. Uz­man­lar, av­ro sa­ye­sin­de AB ve özel­lik­le Av­ro Böl­ge­si­’nin bü­yük ti­ca­ret hac­mi ve ve­rim­li bir eko­no­mik böl­ge oluş­tur­ma­sıy­la dün­ya pi­ya­sa­la­rın­da­ki be­lir­siz­lik­ler­den ko­run­du­ğu­nu ve da­ha dü­şük enf­las­yon ya­şa­dı­ğı­nı be­lir­ti­yor. Öte yan­dan, Av­ro Böl­ge­si bu yı­lın ilk çey­re­ğin­de ge­çen yı­lın dör­dün­cü çey­re­ği­ne gö­re %0,7 ile bek­len­ti­le­rin üze­rin­de bü­yü­me ger­çek­leş­tir­di.

Ulus­la­ra­ra­sı Ça­lış­ma Ör­gü­tü (ILO)’nün ya­yım­la­dı­ğı yıl­lık ra­por­da, iş­gal al­tın­da­ki Fi­lis­tin top­rak­la­rın­da ya­şa­yan iş­çi­le­rin du­ru­mu­nun teh­li­ke­li de­re­ce­de kö­tü­leş­ti­ği be­lir­ti­li­yor. Ra­por­da, ça­lı­şan­lar ara­sın­da yok­sul­lu­ğun art­tı­ğı, is­tih­da­mın azal­dı­ğı ve halk ara­sın­da öf­ke­nin bü­yü­dü­ğü­ne işa­ret edi­lir­ken, iş­gal al­tın­da­ki top­rak­lar­da 15 ve üze­ri yaş­lar­da her üç ki­şi­den sa­de­ce bi­ri­nin ça­lış­tı­ğı­na dik­kat çe­ki­li­yor. Ra­po­ra gö­re Gaz­ze, ne­re­dey­se ta­ma­men ulus­la­ra­ra­sı gı­da yar­dım­la­rı­na ba­ğım­lı bü­yük bir mül­te­ci kam­pı ha­li­ne gel­di. ILO’nun böl­ge uz­ma­nı Phil­li­pe Eg­ger, İs­ra­il’in böl­ge­de­ki ha­re­ket öz­gür­lü­ğü­nü kı­sıt­la­ya­rak iş­le­yen bir eko­no­mi­nin oluş­ma­sı­nı en­gel­le­di­ği­ni ifa­de edi­yor. Ulus­la­ra­ra­sı top­lum iş­gal al­tın­da­ki top­rak­la­ra her yıl 1,4 mil­yar do­lar yar­dım ya­par­ken ILO, bu yar­dım­la­ra mes­lek eği­ti­mi ve iş­çi ör­güt­le­ri­ne des­tek ve­re­rek kat­kı­da bu­lu­nu­yor.

Dünyanın en büyük 5. halka arzı Türk Telekom Kü­re­sel pi­ya­sa­lar­da be­lir­siz­lik de­vam eder­ken, yer­li ve ya­ban­cı ya­tı­rım­cı­nın yo­ğun ta­le­biy­le Türk Te­le­kom (TT)’un hal­ka arz edi­len %15 ora­nın­da­ki his­se­sin­den 1,9 mil­yar do­lar ge­lir sağ­lan­dı. Dün­ya­da bu­gü­ne ka­dar ya­pı­lan en bü­yük be­şin­ci hal­ka ar­za im­za atan TT’nin top­lam his­se de­ğe­ri 12,7 mil­yar do­lar ol­du. Ta­lep so­nuç­la­rı­na gö­re, hal­ka arz­da %40’lık pa­yı yer­li ya­tı­rım­cı, %60’ı ise ya­ban­cı ya­tı­rım­cı al­dı. Hal­ka ar­za yer­li ya­tı­rım­cı­dan 4,7, ya­ban­cı ya­tı­rım­cı­dan 4,3 kat ta­lep gel­me­si­ne kar­şın, his­se­le­rin açık­la­nan 4,7 YTL’lik ta­van fi­yat ye­ri­ne 4,6 YTL’den sa­tıl­ma­sı ne­de­niy­le Özel­leş­tir­me İda­re­si Baş­kan­lı­ğı (ÖİB) eleş­ti­ri yağ­mu­ru­na tu­tul­du. ÖİB Baş­ka­nı Me­tin Kil­ci ise kü­re­sel pi­ya­sa­la­rı et­ki­si al­tı­na alan is­tik­rar­sız­lık or­ta­mın­da ya­ban­cı ya­tı­rım­cı­lar ta­ra­fın­dan gös­te­ri­len il­gi­yi ül­ke­mi­ze du­yu­lan gü­ven ola­rak de­ğer­len­dir­di. Öte yan­dan Ni­san ayın­da öde­nen ku­rum­lar ver­gi­si be­yan­na­me­sin­de 2007 yı­lın­da 4,1 milyar YTL ge­lir bil­di­ren ve ken­di­sin­den tah­sil edi­len 821 mil­yon YTL’lik ver­gi mik­ta­rıy­la TT, Tür­ki­ye’nin “ku­rum­lar ver­gi­si re­kort­me­ni” un­va­nı­nı ko­ru­du.

Tem­muz 2006’dan bu ya­na fa­iz ar­tı­rı­mı­na git­me­yen Mer­kez Ban­ka­sı (MB), 15 Ma­yıs’ta ger­çek­leş­ti­ri­len Pa­ra Po­li­ti­ka­sı Ku­ru­lu (PPK) Top­lan­tı­sı’nda ge­ce­lik borç­lan­ma fa­iz oran­la­rı­nı %15,25’ten %15,75’e, borç ver­me fa­iz ora­nı­nı ise %19,25’ten %19,75’e yük­selt­ti. PPK’nın ya­rım pu­an­lık ar­tı­rı­mıy­la Tür­ki­ye, ge­ce­lik fa­iz ora­nın­da kı­sa bir sü­re­li­ği­ne kap­tır­dı­ğı bi­rin­ci­li­ği İz­lan­da’dan ge­ri al­dı. Fa­iz ko­nu­sun­da hü­kü­met­le ya­şa­nan gö­rüş ay­rı­lı­ğı ile gün­dem­den uzun sü­re düş­me­yen MB, 22 ay son­ra ilk kez fa­iz­le­ri ar­tı­rır­ken bun­dan son­ra­ki ola­sı fa­iz ar­tı­şı­nın mik­ta­rı ve za­man­la­ma­sı­nın kü­re­sel pi­ya­sa­lar­da­ki ge­liş­me­le­re, dış ta­le­be, ma­li­ye po­li­ti­ka­sı uy­gu­la­ma­la­rı­na ve or­ta va­de­li enf­las­yon gö­rü­nü­mü­nü et­ki­le­yen di­ğer un­sur­la­ra bağ­lı ola­ca­ğı­nı açık­la­dı. Ku­rul, gı­da ve ener­ji fi­yat­la­rın­da­ki yük­se­li­şin ge­nel fi­yat­la­ma dav­ra­nı­şı­nı olum­suz et­ki­le­me­si­ni ön­le­mek için ge­rek­li ted­bir­le­ri ala­cak­la­rı­nı be­lir­tir­ken, ik­ti­sa­di bi­rim­le­rin, bek­len­ti­le­ri­ni oluş­tu­rur­ken Ban­ka’nın tah­min­le­ri­ni esas al­ma­sı­nın önem­li ol­du­ğu­nu da vur­gu­lu­yor.

1 Ocak 1961 yı­lın­da IMF ile ilk an­laş­ma­sı­nı ya­pan Tür­ki­ye, 2008 yı­lın­da ip­le­ri ko­par­ma nok­ta­sı­na gel­di. Bu­gü­ne ka­dar IMF ile 19 kez stand-by an­laş­ma­sı ya­pan Tür­ki­ye’de, yal­nız­ca son iki stand-by ba­şa­rıy­la uy­gu­lan­dı. 47 yıl­lık dö­nem­de IMF’den 50 mil­yar do­la­rın üze­rin­de kay­nak el­de eden Tür­ki­ye, ge­nel­lik­le kriz­le­rin ar­dın­dan zo­run­lu ola­rak an­laş­ma ya­par­ken sa­de­ce son iki an­laş­ma­yı eko­no­mik kriz ne­de­niy­le ger­çek­leş­tir­me­di. IMF ile ye­ni an­laş­ma­nın ya­pı­lıp ya­pıl­ma­ya­ca­ğı­nın be­lir­siz ol­du­ğu mev­cut du­rum­da hü­kü­met, Fon’un ka­bul et­me­ye­ce­ği ic­ra­at­la­rı ger­çek­leş­ti­ri­yor. Hü­kü­me­tin, fa­iz dı­şı faz­la (FDF) he­de­fi­ni %6,5’ten %3,5’e in­dir­me­si, SSK prim­le­ri­ni 5 pu­an dü­şür­me­si, SSK ve Bağ-Kur prim borç­la­rı­na af ge­tir­me­si ve ay­nı za­man­da es­naf ve çift­çi borç­la­rı­na da af ge­ti­ril­me­si ile ge­lir ver­gi­si di­li­min­de 5-10 pu­an ara­sın­da in­di­ri­me git­me­yi plan­la­ma­sı eleş­ti­ri­le­re ne­den ol­du. Hü­kü­met FDF’den ge­len kay­na­ğın is­tih­da­mın ar­tı­rıl­ma­sı için ya­pı­la­cak re­form­la­ra tah­sis ede­ce­ği­ni be­lir­tir­ken, Ma­li­ye Ba­ka­nı Ke­mal Una­kı­tan FDF ora­nı­nın borç ve büt­çe ora­nı­na gö­re be­lir­len­di­ği­ni, ma­li di­sip­lin­den vaz­ge­çil­me­ye­ce­ği­ni vur­gu­la­dı.

Peş pe­şe ya­şa­nan ölüm­lü ka­za­lar­la gün­de­me ge­len Tuz­la ter­sa­ne­le­rin­de son 5 yıl­da iş yo­ğun­lu­ğu 4 kat artıp, ça­lı­şan sa­yı­sı ise 5 bin­den 28 bi­ne yükselirken, mev­cut ter­sa­ne­ler­de ça­lış­ma alan­la­rı ve iş gü­ven­li­ği ted­bir­le­ri bu sü­re­ce ayak uy­du­ra­ma­dı. Tuz­la ter­sa­ne­le­rin­de son 1,5 yıl­da 25 ki­şi ya­şa­mı­nı kay­be­der­ken Ma­yıs ayın­da ölen üç ki­şi­den iki­si­nin ça­lış­tı­ğı Se­lah ter­sa­ne­si­nin fa­ali­yet­le­ri ek­sik­le­ri­ni ta­mam­la­yın­ca­ya ka­dar durduruldu. Ça­lış­ma ve Sos­yal Gü­ven­lik Ba­ka­nı Fa­ruk Çe­lik, de­ne­tim­ler so­nun­da ek­sik­le­ri­ni gi­der­me­yen ter­sa­ne­le­rin ke­sin­lik­le ka­pa­tı­la­ca­ğı­nı vur­gu­la­dı. Ter­sa­ne ka­pa­ta­rak so­ru­nun çö­zü­le­me­ye­ce­ği­ni be­lir­ten Ge­mi İn­şa Sa­na­yi­ci­le­ri Bir­li­ği Baş­ka­nı Mu­rat Bay­rak iş­ve­ren, iş­çi ve sen­di­ka­la­rın el bir­li­ğiy­le iş sağ­lı­ğı ve gü­ven­li­ği­ni tam sağ­la­mak, iş ka­za­la­rı­nı ön­le­mek, sek­tö­rün la­yık ol­du­ğu ye­ri ko­ru­mak ve ge­liş­tir­mek zo­run­da ol­duk­la­rı­nı kay­det­ti.

Coğ­ra­fi ko­nu­mu do­la­yı­sıy­la As­ya­lı mı yok­sa Av­ru­pa­lı mı ol­du­ğu tam net­leş­ti­ri­le­me­yen Tür­ki­ye so­nun­da Af­ri­ka­lı ol­du. Ma­yıs ayın­da Af­ri­ka Kal­kın­ma Ban­ka­sı (AFKB)’nın Mo­zam­bik’in baş­ken­ti Ma­pu­to’da yap­tı­ğı yıl­lık top­lan­tı­sın­da Tür­ki­ye, AFKB’in 25. böl­ge dı­şı üye­si ola­rak ka­bul edil­di. AFKB’in 78. üye­si olan Tür­ki­ye, “ka­tı­lım­cı üye ül­ke” sta­tü­sün­de yer ala­cak. 1964’te ku­ru­lan ve 1967 yı­lın­da ça­lış­ma­la­ra baş­la­yan AFKB, ta­rım, sağ­lık, ka­mu hiz­met­le­ri ve yok­sul­lu­ğu azalt­ma baş­ta ol­mak üze­re önem arz eden tüm sek­tör ve alan­lar­da gi­ri­şim­de bu­lu­nu­yor. Af­ri­ka pi­ya­sa­sın­dan ye­te­rin­ce fay­da­la­nıl­ma­dı­ğı­na işa­ret eden yet­ki­li­ler, ban­ka üye­li­ği ile Tür­ki­ye’nin bu pi­ya­sa­da da­ha et­kin ola­ca­ğı­nı be­lir­ti­yor. Mev­cut du­rum­da Tür­ki­ye ile Af­ri­ka ül­ke­le­ri ara­sın­da­ki ti­ca­ret hac­mi 10 mil­yar do­lar iken, 2010 yı­lın­da bu ra­ka­mın 30 mil­yar do­lar ol­ma­sı he­def­le­ni­yor.

Köy­le­rin iç­me su­yu alt­ya­pı­sı­nın ta­mam­lan­ma­sı ve köy yol­la­rı­nın ka­li­te ve stan­dart­la­rı­nın yük­sel­til­me­si için hü­kü­me­tin uy­gu­la­dı­ğı Köy­le­rin Alt­ya­pı­sı­nın Des­tek­len­me­si (KÖY­DES) pro­je­si­ne ge­çen yıl 2 mil­yar YTL har­ca­ma ya­pı­lır­ken bu yıl 500 mil­yon YTL kay­nak ay­rıl­dı. Kay­na­ğın as­lan pa­yı­nı, ön­ce­ki yıl­lar­da­ki gi­bi Do­ğu ve Gü­ney­do­ğu Ana­do­lu böl­ge­le­rin­de­ki 24 il alı­yor. 2007’de ay­rı­lan kay­nak­tan 720 mil­yon YTL ile %35 pay alan bu 24 il, bu yıl 187 mil­yon YTL ile top­lam kay­na­ğın %37,5’ini al­dı. Kay­nak da­ğı­lı­mın­da bi­rin­ci sı­ra­da Trab­zon, be­şin­ci sı­ra­da Sam­sun yer alır­ken, Ka­ra­de­niz böl­ge­si­nin 16 ili­ne 136,3 mil­yon YTL ve­ril­di. Tah­sis edi­len kay­nak­la, ilk kez uy­gu­la­na­cak dam­la su­la­ma gi­bi mo­dern su­la­ma pro­je­le­ri­ne des­tek ve­ri­lir­ken, köy ka­na­li­zas­yon pro­je­le­ri kap­sam dı­şın­da bı­ra­kı­lı­yor.