Ar­tan ta­lep, art ar­da ge­len kö­tü ha­sat­lar ve yük­se­len pet­rol fi­yat­la­rı­nın da et­ki­siy­le dün­ya gı­da fi­yat­la­rı son 30 yı­lın en yük­sek se­vi­ye­si­ne ulaş­tı. Mil­yon­lar­ca in­sa­nı aç­lı­ğa sü­rük­le­yen bu du­rum, Mı­sır, Hai­ti gi­bi ül­ke­ler­de kit­le­sel ayak­lan­ma­la­ra da ne­den olu­yor. Kü­re­sel bir kriz ha­li­ni alan gı­da fi­yat­la­rın­da­ki re­kor ar­tış ve gı­da ar­zı­nı gü­ven­ce­ye ala­cak yol­lar, BM’ye bağ­lı Dün­ya Gı­da ve Ta­rım Ör­gü­tü (FO­A) ta­ra­fın­dan 6 Ha­zi­ran’da Ro­ma’da dü­zen­le­nen Dün­ya Gı­da Zir­ve­si’nde gö­rü­şül­dü. Zir­ve­de ko­nu­şan BM Ge­nel Sek­re­te­ri Ban Ki-Mun, dün­ya gı­da üre­ti­mi­nin 2030 yı­lı­na ka­dar %50 ora­nın­da art­tı­rıl­ma­sı ge­rek­ti­ği­ni, bu­nun için de ye­ni bir “Ye­şil Dev­rim”e ih­ti­yaç du­yul­du­ğu­nu açık­la­dı. FA­O Di­rek­tö­rü Jac­qu­es Dio­uf ise bu he­de­fe ulaş­mak için her yıl 30 mil­yar do­lar ya­tı­rım ya­pıl­ma­sı ge­rek­ti­ği­ne vur­gu yap­tı. An­cak bu çağ­rı­la­ra rağ­men ge­liş­miş ül­ke­ler­den sa­de­ce, fa­kir ül­ke­le­re yö­ne­lik 4,5 mil­yar do­lar­lık yar­dım sö­zü alı­na­bil­di. Zir­ve­de gı­da fi­yat­la­rın­da­ki ar­tı­şın esas ne­den­le­ri olan kü­re­sel ik­lim de­ği­şik­li­ği, ar­tan bi­yo-ya­kıt tü­ke­ti­mi, ge­liş­miş ül­ke­le­rin çift­çi­le­ri­nin ya­rar­lan­dı­ğı teş­vik­ler gi­bi ko­nu­lar­da bir iler­le­me sağ­la­na­ma­dı.

Bun­dan 10 yıl ön­ce ara­la­rın­da Al­man­ya, Fran­sa, İtal­ya ve İs­pan­ya’nın da bu­lun­du­ğu 11 Av­ru­pa Bir­li­ği üye­si ül­ke ulu­sal pa­ra bi­rim­le­ri­ni, Av­ru­pa Mer­kez Ban­ka­sı (AMB)’nın kon­tro­lün­de ola­cak Av­ru­pa Pa­ra Bi­ri­mi, av­ro ça­tı­sı al­tın­da bir­leş­ti­re­cek­le­ri­ni ilan et­tik­le­rin­de pek çok mu­ha­lif ik­ti­sat­çı bu­nun fe­la­ket­le so­nuç­la­na­cak bir ma­ce­ra ol­du­ğu­nu söy­le­miş­ti. Oy­sa geç­ti­ği­miz on yıl­da köp­rü­nün al­tın­dan çok su­lar ak­tı ve bu eleş­ti­ri­ler ye­ri­ni av­ro­nun do­la­rın ye­ri­ni ala­rak dün­ya­nın ye­ni re­zerv pa­ra bi­ri­mi olup ola­ma­ya­ca­ğı tar­tış­ma­la­rı­na bı­rak­tı. Av­ro Böl­ge­si’nde son 10 yıl­lık enf­las­yon or­ta­la­ma­sı­nın he­def­le­nen %2 se­vi­ye­si­nin bi­raz üze­rin­de ger­çek­leş­me­si ve pa­ra bir­li­ği­nin fi­nan­sal bü­tün­leş­me­yi sağ­la­ya­rak böl­ge içi ti­ca­re­ti art­tır­ma­sıy­la ya­ra­tı­lan 16 mil­yon ek is­tih­dam, AMB’nin göz dol­du­ran ba­şa­rı­la­rı ara­sın­da yer alı­yor. Fa­kat tüm bu ba­şa­rı­la­ra rağ­men ar­tan gı­da ve pet­rol fi­yat­la­rıy­la bir­lik­te Av­ro Böl­ge­si enf­las­yon ora­nı Ma­yıs ayın­da %3,7’yi bu­la­rak bir re­ko­ra im­za at­tı. Fi­yat­la­rın da­ha da ar­ta­bi­le­ce­ği yo­lun­da­ki en­di­şe­le­ri gi­der­mek is­te­yen AMB, enf­las­yon­da­ki bü­yü­me­yi dur­du­ra­bil­mek için fa­iz oran­la­rı­nı art­tı­ra­bi­le­ce­ği­ni açık­la­dı.

İs­la­mi Şe­ri­at Mah­ke­me­le­ri Bir­li­ği yö­ne­ti­mi al­tın­da ka­vuş­tu­ğu hu­zur or­ta­mı­nı Aralık 2006’da Eti­yop­ya or­du­su­nun iş­ga­liy­le kay­be­den So­ma­li, aç­lı­ğın pen­çe­sin­de. İş­gal­le bir­lik­te baş­la­yan iç ka­rı­şık­lık­lar ve uzun sü­re­li ku­rak­lık ül­ke­de eko­no­mik ha­ya­tı fel­ce uğ­rat­mış bu­lu­nu­yor. Ni­te­kim BM İn­sa­ni Yar­dım Ofi­si Baş­ka­nı Mark Bow­den, acil gı­da yar­dı­mı­na ih­ti­yaç du­yan in­san­la­rın sa­yı­sı­nın ge­le­cek ay­lar­da 3,5 mil­yo­na çı­ka­ca­ğı­na dik­ka­ti çek­ti. Bow­den du­ru­mun Dar­fur’dan bi­le da­ha va­him ol­du­ğu ko­nu­sun­da dün­ya ka­mu­oyu­nu uyar­dı. Öte yan­dan iş­gal­ci Eti­yop­ya’da da du­rum fark­lı de­ğil. Bu yı­lın er­ken dö­nem­le­rin­de Eti­yop­ya’yı et­ki­si al­tı­na alan ku­rak­lık ne­ti­ce­sin­de baş gös­te­ren kıt­lık­la bir­lik­te 4,6 mil­yon Eti­yop­ya­lı gı­da yar­dı­mı­na ih­ti­yaç du­yu­yor. Du­rum­la ba­şa çı­ka­ma­yan Eti­yop­ya hü­kü­me­ti, 325 mil­yon do­lar tu­ta­rın­da acil gı­da yar­dı­mı çağ­rı­sı yap­tı.

ABD, geç­ti­ği­miz yaz yük­sek risk­li eşik al­tı tut­sat kre­di­le­ri pi­ya­sa­sın­da baş­la­yan kri­zin ilk işa­ret­le­rin­den olan Be­arn Ste­arns ya­tı­rım ban­ka­sı­na bağ­lı iki hed­ge fo­nu­nun ba­tı­şın­dan ön­ce, bu fon­la­rın yö­ne­ti­ci­le­ri­nin fon­la­rın sağ­lı­ğı­na iliş­kin pi­ya­sa­la­rı al­dat­tı­ğı id­di­ala­rıy­la çal­ka­la­nı­yor. Fon yö­ne­ti­ci­le­rin­den Ralph Ci­of­fi ve Matt­hew Tan­nin men­kul de­ğer­ler­de sah­te­kâr­lık yap­mak su­çun­dan gö­zal­tı­na alın­dı. Söz ko­nu­su fon­lar ya­tı­rım­cı­la­rı­na 1,4 mil­yar do­lar kay­bet­tir­miş ve du­rum bu­nun­la da sı­nır­lı kal­ma­yıp kü­re­sel bir kre­di kri­zi ha­li­ne dö­nü­şe­rek fi­nans pi­ya­sa­la­rın­da 300 mil­yar do­la­rı aş­kın kay­ba ne­den ol­muş­tu. Ay­rı­ca baş­ka bir so­ruş­tur­ma kap­sa­mın­da 406 gay­ri­men­kul pi­ya­sa­sı ça­lı­şa­nı tut­sat yol­suz­lu­ğu­na bu­laş­tık­la­rı id­di­asıy­la FBI ta­ra­fın­dan gö­zal­tı­na alın­dı. Fi­nans çev­re­le­rin­de bu gö­zal­tı­lar­la kre­di ve gay­ri­men­kul pi­ya­sa­la­rın­da gü­ven ve is­tik­ra­rın ye­ni­den sağ­lan­ma­sı­nın amaç­lan­dı­ğı ko­nu­şu­lu­yor.

Ba­tı dün­ya­sı ve İran ara­sın­da de­vam edege­len si­ya­si ger­gin­lik ve bü­yü­yen As­ya eko­no­mi­le­rin­den ge­len güç­lü ta­le­bin de et­ki­siy­le pet­rol fi­yat­la­rın­da­ki ar­tış sü­rü­yor. İs­ra­il Sa­vun­ma Ba­ka­nı Sha­ul Mo­faz’ın İran’ı vur­ma­la­rı­nın ka­çı­nıl­maz ol­du­ğu açık­la­ma­sı­nın ar­dın­dan va­ril ba­şı­na 139 do­la­ra yük­se­len pet­rol fi­yat­la­rı ye­ni bir re­kor kır­dı. Fi­yat­lar­da­ki bu ar­tış pek çok ül­ke­de hu­zur­suz­luk­la­ra ne­den olu­yor. Ni­te­kim geç­ti­ği­miz ay pek çok Av­ru­pa baş­ken­ti kam­yon şo­för­le­ri­nin ve ba­lık­çı­la­rın pro­tes­to gös­te­ri­le­ri­ne sah­ne ol­du. Ay­rı­ca bu­gü­ne ka­dar pet­rol fi­yat­la­rın­da­ki ar­tı­şı süb­van­si­yon­lar yo­luy­la tü­ke­ti­ci­le­ri­ne yan­sıt­ma­yan Çin, Hin­dis­tan ve Ma­lez­ya hü­kü­met­le­ri­nin de bu du­ru­mun sür­dü­rü­le­mez bir hal al­dı­ğı­nı be­lir­tip pet­rol fi­yat­la­rın­da ar­tı­rı­ma gi­de­cek­le­ri­ni açık­la­ma­la­rıy­la ben­zer gös­te­ri­ler bu ül­ke­ler­de de gö­rül­dü.

Baş­lan­gı­cı 1950’li yıl­la­ra ka­dar da­ya­nan ve bu­gü­ne ka­dar an­cak ya­rı­sı ta­mam­la­na­bi­len, Cum­hu­ri­yet ta­ri­hi­nin en bü­yük kal­kın­ma pro­je­si olan Gü­ney­do­ğu Ana­do­lu Pro­je­si (GAP)’nde ni­ha­yet mut­lu so­na yak­la­şı­lı­yor. Adı­ya­man, Bat­man, Di­yar­ba­kır, Ga­zi­an­tep, Ki­lis, Mar­din, Si­irt, Şan­lı­ur­fa ve Şır­nak il­le­ri­ni içi­ne alan GAP’ın dört yıl içe­ri­sin­de bi­ti­ril­me­si­ni he­def­le­yen hü­kü­me­tin GAP Ey­lem Pla­nı, Di­yar­ba­kır’da Baş­ba­kan Re­cep Tay­yip Er­do­ğan ta­ra­fın­dan açık­lan­dı. Pla­na gö­re GAP için 26,7 mil­yar YTL har­ca­na­cak ve bu­nun fi­nans­ma­nı Fa­iz Dı­şı Faz­la he­def­le­ri­nin aşa­ğı çe­kil­me­siy­le olu­şa­cak kay­nak­lar­la sağ­la­na­cak. Esas ola­rak böl­ge­nin su­la­ma­ya da­ya­lı ola­rak kal­kın­ma­sı­nı he­def­le­yen plan eko­no­mik kal­kın­ma­nın ger­çek­leş­ti­ril­me­si, sos­yal ge­liş­me­nin sağ­lan­ma­sı, altya­pı, ku­rum­sal ka­pa­si­te­nin ge­liş­ti­ril­me­si alt baş­lık­la­rın­dan olu­şu­yor ve bu kap­sam­da 3,8 mil­yon ki­şi­ye ye­ni iş im­ka­nı sağ­la­nı­yor. Ko­nuy­la il­gi­li ko­nu­şan Di­yar­ba­kır Ti­ca­ret ve Sa­na­yi Oda­sı Baş­ka­nı Meh­met Ka­ya ey­lem pla­nı­nın böl­ge hal­kı­nın is­tek­le­ri göz önün­de bu­lun­du­ru­la­rak ha­zır­lan­mış ol­du­ğu­nu be­lir­tip, pla­nın böl­ge için bir mi­lat ola­ca­ğı­nı söy­le­di.

Fi­yat is­tik­ra­rı­nı sağ­la­mak ve sür­dür­mek için son iki yıl­dır enf­las­yon he­def­le­me­si uy­gu­la­ma­sı­na gi­den Mer­kez Ban­ka­sı (MB), he­def­le­rin bir tür­lü tut­tu­ru­la­ma­ma­sı ve ya­kın bir za­man için­de tut­tu­ru­la­ma­ya­ca­ğı­nın an­la­şıl­ma­sı üze­ri­ne enf­las­yon he­def­le­rin­de gün­cel­le­me­ye gi­de­ce­ği­ni açık­la­dı. Dev­let Ba­ka­nı Meh­met Şim­şek’e yaz­dı­ğı mek­tup­ta he­def­le­rin tut­ma­ma­sı­nı son iki yıl­da ya­şa­nan arz yön­lü şok­la­ra bağ­la­yan MB Baş­ka­nı Dur­muş Yıl­maz, enf­las­yon he­def­le­ri­ni 2009 yı­lı so­nu için %7,5 ve 2010 yı­lı so­nu için %6,5 ola­rak gün­cel­le­me­yi, 2011 yı­lı so­nu için­se %5,5 ola­rak be­lir­le­me­yi öner­di. Dev­let Ba­ka­nı Meh­met Şim­şek ise hü­kü­met ola­rak, he­def­le­rin tut­ma­ma­sı ko­nu­sun­da­ki MB tes­pit­le­ri­ne ka­tıl­dık­la­rı­nı be­lir­tip, MB’nin he­def­le­ri gün­cel­le­me öne­ri­si­ni ka­bul et­tik­le­ri­ni söy­le­di. Öte yan­dan, 16 Ha­zi­ran’da top­la­nan MB Pa­ra Po­li­ti­ka­sı Ku­ru­lu ge­ce­lik borç­lan­ma fa­iz ora­nı­nı %15,75’ten %16,25’e, borç ver­me fa­iz ora­nı­nı ise %19,75’ten %20,25’e yük­selt­ti. Eko­no­mi çev­re­le­rin­de fa­iz ar­tı­rım­la­rı­nın sü­re­ce­ği ön­gö­rü­lü­yor.

Tür­ki­ye BM İk­lim De­ği­şik­li­ği Çer­çe­ve Söz­leş­me­si kap­sa­mın­da Kyo­to Pro­to­ko­lü’nü im­za­la­ya­rak se­ra et­ki­si ya­ra­tan gaz sa­lı­nım­la­rı­nı azalt­ma­yı ka­bul eden ül­ke­ler ara­sı­na ka­tı­lı­yor. Kyo­to Pro­to­ko­lü’ne ta­raf olan ül­ke­le­rin 2008 ila 2012 yıl­la­rı ara­sın­da­ki se­ra et­ki­si ya­ra­tan gaz sa­lı­nı­mı mik­tar­la­rı­nı 1990 se­ne­sin­de­ki gaz sa­lı­nı­mı se­vi­ye­si­ne çek­me­le­ri ge­re­ki­yor. Pro­to­ko­lün Tür­ki­ye’ye et­ki­le­ri ko­nu­sun­da ise ka­fa­la­rın ka­rı­şık ol­du­ğu gö­rü­lü­yor. Çev­re ve Or­man Ba­ka­nı Vey­sel Eroğ­lu ve Tür­ki­ye Sa­na­yi­ci ve İşa­dam­la­rı Der­ne­ği’ne gö­re an­laş­ma­ya ta­raf ol­mak, 2012 yı­lı­na ka­dar Tür­ki­ye için ek bir ma­li­yet ge­tir­me­ye­cek ve bu ta­rih­ten son­ra ye­ni çev­re dü­ze­ni­nin şe­kil­len­me­sin­de Tür­ki­ye’yi söz sa­hi­bi ya­pa­cak. Dev­let Plan­la­ma Teş­ki­la­tı (DPT) ve Tür­ki­ye İş­ve­ren Sa­na­yi­ci­le­ri Kon­fe­de­ras­yo­nu (TİSK) ise bu gö­rüş­te de­ğil. DPT’nin he­sap­la­ma­la­rı­na gö­re an­laş­ma­yı im­za­la­mak şart­la­ra gö­re 48 ila 148 mil­yar do­lar ara­sı bir ma­li­yet ge­ti­ri­yor. TİSK ise söz­leş­me­nin bu­gün­kü şart­lar­da onay­lan­ma­sı­nın Tür­ki­ye’nin kal­kın­mış­lık dü­ze­yi­ne ve bü­yü­me ih­ti­ya­cı­na uy­gun ol­ma­dı­ğı­nı ile­ri sü­rü­yor.

Son dö­nem­ler­de Tuz­la ter­sa­ne­le­rin­de­ki iş­çi ölüm­le­riy­le gün­de­me ge­len Tür­ki­ye’de­ki iş gü­ven­li­ği teh­li­ke sin­yal­le­ri ve­ri­yor. Dev­rim­ci İş­çi Sen­di­ka­la­rı Kon­fe­de­ras­yo­nu (DİSK) ta­ra­fın­dan ya­pı­lan açık­la­ma­ya gö­re, 1945’ten bu ya­na iş ka­za­la­rı so­nu­cu 55 bin iş­çi ha­ya­tı­nı kay­be­der­ken 155 bin iş­çi de sa­kat kal­dı. İş ka­za­la­rı­nın ar­tık bir va­ka-i adi­ye ha­li­ni al­dı­ğı Tuz­la ter­sa­ne­le­rin­de ise ölüm­ler de­vam edi­yor. Ha­zi­ran ayın­da 2 iş­çi­nin da­ha ha­ya­tı­nı kay­bet­me­siy­le bir­lik­te yıl­ba­şın­dan bu ya­na ölen iş­çi sa­yı­sı 11’i bul­du. Bu du­ru­ma tep­ki ola­rak, DİSK ta­ra­fın­dan 16 Ha­zi­ran’da dü­zen­le­nen 1 gün­lük grev ise iş­le­ri­ni kay­bet­mek­ten kor­kan iş­çi­le­rin ka­tı­lım­la­rı­nın dü­şük kal­ma­sı so­nu­cu aka­me­te uğ­ra­dı. İş­çi ölüm­le­riy­le il­gi­li ola­rak sek­tör tem­sil­ci­le­riy­le bir ara­ya ge­len Baş­ba­kan Tay­yip Er­do­ğan ise bü­tün iş­çi­le­rin eği­tim­den ge­çi­ril­me­si ge­rek­ti­ği­ni vur­gu­la­yıp ölüm­le­rin sı­fı­ra in­di­ri­le­me­me­si ha­lin­de ter­sa­ne sa­hip­le­ri­nin ca­nı­nı ya­ka­ca­ğı uya­rı­sın­da bu­lun­du.

İs­lam Kon­fe­ran­sı Teş­ki­la­tı (İKT)’na üye 21 ül­ke ara­sın­da Ter­cih­li Ti­ca­ret Sis­te­mi (TRSO­IC) ku­rul­ma­sı­na yö­ne­lik ça­lış­ma­lar­da so­na yak­la­şıl­dı. Söz ko­nu­su ça­lış­ma­lar 2003 yı­lın­dan bu ya­na Tür­ki­ye’nin ön­cü­lü­ğün­de yü­rü­tü­lü­yor. Sis­tem ile il­gi­li son ha­zır­lık­la­rın göz­den ge­çi­ril­di­ği TRSO­IC Ti­ca­ret Mü­za­ke­re Ko­mi­te­si Top­lan­tı­sı 19-20 Ha­zi­ran ta­rih­le­rin­de An­ka­ra’da ya­pıl­dı. Top­lan­tı­da ko­nu­şan Tür­ki­ye Dış Ti­ca­ret Müs­te­şar Yar­dım­cı­sı Ül­ker Gü­zel, sis­te­min İs­lam ül­ke­le­ri ara­sın­da­ki ti­ca­re­tin ser­best­leş­ti­ril­me­si­ni ve ku­ral­la­ra da­ya­lı, şef­faf bir ti­ca­re­tin alt­ya­pı­sı­nın oluş­tu­rul­ma­sı­nı sağ­la­ya­ca­ğı­na dik­kat çek­ti. 1 Ocak 2009’da uy­gu­la­ma­ya geç­me­si plan­la­nan TRSO­IC ile üye ül­ke­ler ara­sın­da­ki ti­ca­ret ta­ri­fe­le­ri, %25’ten yük­sek güm­rük ver­gi­le­ri %25’e, %25-%15 ara­sı güm­rük ver­gi­le­ri %15’e ve %15-%10 ara­sı güm­rük ver­gi­le­ri de %10’a in­di­ri­le­cek.

Eko­no­mik İş­bir­li­ği ve Kal­kın­ma Ör­gü­tü (OECD), üye ül­ke­ler­le il­gi­li ya­yım­la­dı­ğı eko­no­mik gö­rü­nüm ra­po­ru­nun Tür­ki­ye bö­lü­mün­de ulus­la­ra­ra­sı ma­li pi­ya­sa ko­şul­la­rı­nın kö­tü­leş­ti­ği ve iç si­ya­set­te­ki be­lir­siz­li­ğin de­vam et­ti­ği bir or­tam­da, bü­yü­me­de 2007’de gö­rü­len ya­vaş­la­ma­nın 2008’de de de­vam et­ti­ği­ne dik­ka­ti çek­ti. 2008 yı­lı bü­yü­me ora­nı­nın %4’ün al­tı­na dü­şe­bi­le­ce­ği­nin tah­min edil­di­ği ra­por­da 2009 yı­lı için­se %4,5’lik bir bü­yü­me ora­nı ön­gö­rü­lü­yor. Ay­rı­ca ra­por­da, Tür­ki­ye’nin IMF ile olan stand-by an­laş­ma­sı­nın Ma­yıs ayın­da so­na er­di­ği be­lir­ti­le­rek ma­li dü­zen ve şef­faf­lık ile ya­pı­sal re­form alan­la­rın­da atı­la­cak adım­la­rın gü­ven art­tı­rı­cı ola­ca­ğı ve eko­no­mi­de dü­zel­me­ye yar­dım­cı ola­ca­ğı üze­rin­de du­ru­lu­yor. IMF ise, bü­yü­me­de­ki ya­vaş­la­ma­ya rağ­men, Tür­ki­ye’nin sa­tın al­ma gü­cü pa­ri­te­si­ne gö­re bu yıl­so­nu iti­ba­rıy­la dün­ya­nın 16. bü­yük eko­no­mi­si ola­ca­ğı­nı be­lir­ti­yor.