Bir yan­dan hız­la yük­se­len enf­las­yon di­ğer yan­dan da eko­no­mi­de­ki ya­vaş­la­may­la mü­ca­de­le et­me­ye ça­lı­şan Av­ru­pa Mer­kez Ban­ka­sı (AMB) Baş­ka­nı Je­an-Clau­de Tric­het, em­ti­a fi­yat­la­rın­da­ki ar­tı­şın emek pi­ya­sa­la­rı­na ya­yıl­ma­sın­dan en­di­şe du­yu­yor. Av­ru­pa Par­la­men­to­su’nda ko­nu­şan Tric­het, üc­ret­le­rin enf­las­yo­na en­deks­len­me­si­ne yö­ne­lik mu­ha­le­fe­ti­nin al­tı­nı çiz­di. Ko­nuş­ma­sın­da 1970’le­rin ba­şın­da pet­rol şo­kuy­la kar­şı­la­şan eko­no­mi­le­rin du­ru­mu­na de­ği­nen Tric­het, bu dö­nem­de enf­las­yon­da­ki ar­tı­şın üc­ret­le­re yan­sı­ma­sı­na izin ve­ren ül­ke­le­rin, son­ra­dan da­ha yük­sek bir enf­las­yon ve ya­vaş bü­yü­me ile kar­şı kar­şı­ya kal­dık­la­rı­nı ha­tır­lat­tı. Ni­te­kim AMB ta­ra­fın­dan ya­yın­la­nan bir ça­lış­ma­da da üc­ret­le­rin geç­miş dö­nem enf­las­yo­nu­na en­deks­len­me­si­nin ge­çi­ci fi­yat şok­la­rı­nı ka­lı­cı ha­le ge­tir­di­ği vur­gu­la­nı­yor. Öte yan­dan Av­ru­pa Bir­li­ği İs­ta­tis­tik Ofi­si (Eu­ros­tat) de av­ro böl­ge­sin­de yı­lın ilk çey­rek bü­yü­me­si­nin %0,7 ola­rak ger­çek­leş­ti­ği­ni açık­la­dı ve yıl­lık bü­yü­me ora­nı­nın %2,1 ola­ca­ğı tah­mi­nin­de bu­lun­du.

Ame­ri­kan Kon­gre­si’ne hi­tap eden FED Baş­ka­nı Ben Ber­nan­ke, ge­le­cek­te kar­şı­la­şı­la­bi­le­cek kriz­ler­le ba­şa çı­kı­la­bil­me­si için fi­nans sek­tö­rün­de ye­ni dü­zen­le­me­le­re gi­dil­me­si ge­rek­ti­ği­ni vur­gu­la­dı. Sü­re­ge­len fi­nan­sal kriz­den çı­kı­şı sağ­la­mak ve fi­nans sis­te­mi­ni nor­mal iş­le­yi­şi­ne dön­dü­re­bil­mek için el­le­rin­den ge­le­ni yap­tık­la­rı­nı be­lir­ten Ber­nan­ke, ge­le­cek­te ya­şa­na­bi­le­cek ola­sı kriz­le­ri ön­le­me­nin yo­lu­nun ise Wall Stre­et fir­ma­la­rı­na yö­ne­lik ye­ni dü­zen­le­me­ler­den geç­ti­ği­ni söy­le­di. Hal böy­ley­ken Ame­ri­kan eko­no­mi­sin­de teh­li­ke çan­la­rı çal­ma­ya de­vam edi­yor. Ame­ri­ka’nın en bü­yük iki tut-sat kre­di­tö­rü olan Fred­di­e Mac ve Fan­ni­e Ma­e’nin his­se se­ne­di de­ğer­le­rin­de sert dü­şüş­ler ya­şan­ma­sı üze­ri­ne Ha­zi­ne Ba­ka­nı Henry Pa­ul­son söz ko­nu­su iki fir­ma­yı des­tek­le­ye­cek­le­ri­ni açık­la­dı. ABD’de tü­ke­ti­ci fi­yat­la­rı en­dek­si Ha­zi­ran ayın­da %1,1 yük­sel­di. Bu oran­da bir ar­tış son 17 yıl­dır ger­çek­leş­me­miş­ti. Tü­ke­ti­ci gü­ven en­dek­si ise 1992’den bu ya­na en dü­şük se­vi­ye olan 50,4’e (1985=100) ge­ri­le­di. Öte yan­dan Blo­om­berg ta­ra­fın­dan dü­zen­le­nen an­ke­te gö­re Ame­ri­kan eko­no­mi­si­nin son çey­rek­te %0,5 bü­yü­me­si ve iş­siz­lik ora­nı­nın %5,8’e yük­sel­me­si bek­le­ni­yor.

His­se se­ne­di de­ğer­le­ri­nin son 18 ayın en dü­şük se­vi­ye­si­ne ge­ri­le­di­ği Pa­kis­tan’ın Ka­ra­çi Bor­sa­sı du­ru­ma kı­zan ya­tı­rım­cı­la­rın sal­dı­rı­sı­na uğ­ra­dı. Bor­sa iş­lem­le­ri­nin dur­du­rul­ma­sı­nı ta­lep eden ya­tı­rım­cı­lar, pen­ce­re­le­ri kı­ra­rak bor­sa bi­na­sın­da ha­sa­ra yol aç­tı­lar. İk­ti­sat­çı­la­ra gö­re bor­sa­da­ki dü­şüş iki ana ne­de­ne da­ya­nı­yor: Pi­ya­sa­lar­da hü­kü­me­tin ar­tan enf­las­yon, yük­sek büt­çe ve ti­ca­ret açık­la­rı ile ba­şa çı­ka­ma­ya­ca­ğı dü­şün­ce­si­nin hâ­kim ol­ma­sı ve bor­sa­da sü­re­ge­len hi­le­li yön­len­dir­me (ma­ni­pü­las­yon). Ni­te­kim Pa­kis­tan­lı ik­ti­sat­çı­lar Asim Khwa­ja ve Atif Mi­an, 2005 yı­lın­da ya­yın­la­nan bir ça­lış­ma­la­rın­da his­se se­ne­di fi­yat­la­rı dü­şük­ken ara­la­rın­da an­la­şan sim­sar­la­rın, fi­yat­lar­da su­ni bir ar­tı­şa yol aç­tık­la­rı­nı gös­te­ri­yor­lar. Bu­na gö­re yük­se­len fi­yat­la­rı ta­ki­ben bor­sa­ya gi­ren ye­ni ya­tı­rım­cı­la­ra his­se­le­ri­ni sa­tan sim­sar­lar du­rum­dan kâr eder­ken, son­ra­sın­da ya­şa­nan fi­yat dü­şüş­le­ri ise his­se­le­ri elin­de bu­lun­du­ran ya­tı­rım­cı­la­rın za­rar et­me­si­ne ne­den olu­yor.

Yı­lın ikin­ci çey­re­ğin­de %10,1 bü­yü­yen Çin eko­no­mi­si, 2005 yı­lın­dan bu ya­na en ya­vaş bü­yü­me per­for­man­sı­nı ser­gi­le­di. Uz­man­la­ra gö­re bun­da Çin pa­ra bi­ri­mi yua­nın se­ne ba­şın­dan bu ya­na do­lar kar­şı­sın­da %7,1 de­ğer­len­me­si, yük­se­len ham­mad­de fi­yat­la­rı­nın üre­tim ma­li­yet­le­ri­ni art­tır­ma­sı ve aza­lan kü­re­sel ta­lep gi­bi ne­den­ler et­ki­li ol­du. Öte yan­dan eko­no­mist Al­bert Kei­del “Car­ne­gi­e Ulus­la­ra­ra­sı Ba­rış Vak­fı” için ha­zır­la­dı­ğı ra­por­da, Çin eko­no­mi­si­nin 2050 yı­lı iti­ba­rıy­la Ame­ri­kan eko­no­mi­si­nin 2 ka­tı bü­yük­lü­ğe ula­şa­ca­ğı tah­mi­ni­ne yer ver­di. Çin’de­ki hız­lı bü­yü­me­de güç­lü iç ta­le­bin önem­li bir rol oy­na­dı­ğı­na dik­kat çe­ken Kei­del, Çin’in fi­nan­sal sis­te­mi­nin ise sa­nı­la­nın ak­si­ne bü­yü­me önün­de bir en­gel ol­ma­dı­ğı­nı, bi­la­kis alt­ya­pı ve di­ğer ka­mu ya­tı­rım­la­rı­nı fi­nan­se ede­rek bü­yü­me­ye kat­kı yap­tı­ğı­nı be­lirt­ti.

Mart ayın­da AKP’ye açı­lan ka­pat­ma da­va­sı son­ra­sı olu­şan si­ya­si be­lir­siz­lik or­ta­mı­nın Tür­ki­ye eko­no­mi­si­ne fa­tu­ra­sı 100 mil­yar do­la­rı bul­du. Da­va son­ra­sı no­mi­nal fa­iz oran­la­rı 5,5 pu­an ar­ta­rak %22,5 se­vi­ye­si­ne yükseldi. Fa­iz­ler­de­ki bu ar­tı­şın Ha­zi­ne’nin borç­lan­ma ma­li­yet­le­ri­ne ge­tir­di­ği ek yük 20 mil­yar YTL ola­rak he­sap­la­nı­yor. Si­ya­si be­lir­siz­li­ğin et­ki­si sa­de­ce ka­mu ke­si­miy­le de sı­nır­lı kal­ma­dı. His­se se­net­le­ri İMKB’de iş­lem gö­ren şir­ket­ler, Mart ayın­dan bu ya­na 80 mil­yar YTL de­ğer kay­bet­ti. Bu du­ru­ma dik­kat çe­ken Dev­let Ba­ka­nı Meh­met Şim­şek, Tür­ki­ye’nin bu ka­dar yük­sek bir no­mi­nal fa­iz öde­me­yi hak et­me­di­ği­ni vur­gu­la­dı. İn­gi­liz ga­ze­te­si Fi­nan­ci­al Ti­mes’ta ya­yın­la­nan bir ha­be­re gö­re ise Tür­ki­ye’de hâ­kim olan si­ya­si be­lir­siz­lik or­ta­mı ya­ban­cı ya­tı­rım­cı­la­rı ür­küt­tü. Ni­te­kim Ha­zi­ne Müs­te­şar­lı­ğı ta­ra­fın­dan açık­la­nan ulus­la­ra­ra­sı doğ­ru­dan ya­tı­rım ve­ri­le­ri de bu ha­be­ri doğ­ru­lar ni­te­lik­te. Bu­na gö­re ulus­la­ra­ra­sı net doğ­ru­dan ya­tı­rım­lar, Ocak-Ma­yıs dö­ne­min­de ge­çen yı­lın ay­nı dö­ne­mi­ne kı­yas­la %45,5 dü­şe­rek 6 mil­yar 53 mil­yon do­la­ra ge­ri­le­di. Hal böy­ley­ken Türk eko­no­mi çev­re­le­rin­de de kı­sa ve or­ta va­de­de is­tik­ra­rın ye­ni­den te­si­si­nin zor ol­du­ğu dü­şün­ce­si hâ­kim.

2007 yı­lın­da %4,5 bü­yü­ye­rek bek­len­ti­le­rin al­tın­da bir per­for­mans ser­gi­le­yen Tür­ki­ye eko­no­mi­si bu yı­lın ilk çey­re­ğin­de ise %6,6’lık bü­yü­me ora­nıy­la bek­len­me­dik bir ba­şa­rı or­ta­ya koy­du. Tü­ke­tim har­ca­ma­la­rı ve ya­tı­rım­lar­da­ki yük­sek ar­tış ile ta­rım sek­tö­rün­de ku­rak­lı­ğın et­ki­si­nin geç­miş ol­ma­sı ilk çey­rek­te­ki güç­lü bü­yü­me­nin ana ne­den­le­ri ara­sın­da gös­te­ri­li­yor. Ko­nu­yu de­ğer­len­di­ren Dev­let Ba­ka­nı Meh­met Şim­şek, bü­yü­me­nin sa­nal ol­ma­dı­ğı­nı ve hal­ka yan­sı­dı­ğı­nı söy­le­di. Bu du­ru­ma ör­nek ola­rak Tür­ki­ye’de son 5 yıl­dır araç sa­yı­sı­nın 5 mil­yon­dan 9 mil­yo­na yük­sel­me­si­ni, ko­nut sa­yı­sı­nın 6 mil­yon art­ma­sı­nı ve cep te­le­fo­nu kul­la­nan­la­rın sa­yı­sı­nın 23 mil­yon­dan 63 mil­yon se­vi­ye­si­ne gel­me­si­ni gös­te­ren Şim­şek, bü­yü­me­nin her­ke­se eşit ola­rak yan­sı­ma­sı­nın ise müm­kün ola­ma­ya­ca­ğı­nın al­tı­nı çiz­di. Öte yan­dan Eko­no­mik İş­bir­li­ği ve Kal­kın­ma Ör­gü­tü (OECD) ta­ra­fın­dan ha­zır­la­nan Tür­ki­ye İn­ce­le­me Ra­po­ru’nda bü­yü­me­nin sür­dü­rü­le­bil­me­si için ya­pı­sal re­form­la­rın ve ka­mu ma­li­ye­sin­de­ki di­sip­li­nin sür­dü­rül­me­si ge­rek­ti­ği vur­gu­lan­dı.

İs­tan­bul Sa­na­yi Oda­sı (İSO), “Tür­ki­ye’nin En Bü­yük 500 Sa­na­yi Ku­ru­lu­şu (İSO-500) 2007 Yı­lı Ra­po­ru”nu açık­la­dı. Ra­por­da ilk sı­ra­yı, geç­ti­ği­miz iki yıl­da ol­du­ğu gi­bi 18,5 mil­yar YTL’lik net üre­tim­den sa­tı­şıy­la TÜP­RAŞ al­dı. TÜP­RAŞ’ı 6,2 mil­yar YTL ile FORD ve 4,6 mil­yar YTL ile Elek­trik Üre­tim A.Ş. iz­le­di. İSO-500’de yer alan ve 2007 yı­lın­da kâr bil­di­ren 450 sa­na­yi ku­ru­lu­şu­nun top­lam kâ­rı ge­çen yı­la gö­re %23’lük ar­tış­la 19,2 mil­yar YTL ola­rak ger­çek­leş­ti. Bu mik­ta­rın 6,1 mil­yar YTL’si­nin üre­tim dı­şı kâr­lar­dan oluş­ma­sı ise dik­kat­ler­den kaç­ma­dı. Bu du­rum­da YTL’nin re­el ola­rak %18 de­ğer ka­zan­ma­sı so­nu­cu şir­ket­le­rin yurtdı­şı yü­küm­lü­lük­le­ri­nin Türk Li­ra­sı kar­şı­lı­ğı­nın azal­ma­sı et­ki­li ol­du. En faz­la kâr eden ku­ru­luş­lar ara­sın­da ise ilk sı­ra­yı yi­ne TÜP­RAŞ alır­ken, ER­DE­MİR ikin­ci, FORD ise üçün­cü sı­ra­da yer al­dı. İh­ra­cat sı­ra­la­ma­sı­na gö­re ise FORD bi­rin­ci ge­lir­ken, TÜP­RAŞ ikin­ci, TO­YO­TA üçün­cü ol­du. Ra­por­da dik­kat çe­ken bir baş­ka hu­sus ise İSO-500’de yer alan şir­ket­ler­de­ki ya­ban­cı ser­ma­ye pa­yı. İSO-500’de ya­ban­cı ser­ma­ye pay­lı ku­ru­luş sa­yı­sı 143 iken, ilk 50 ku­ru­luş ara­sın­da 19 sa­na­yi ku­ru­lu­şu ya­ban­cı ser­ma­ye pa­yı­na sa­hip bu­lu­nu­yor.

Çin’den baş­la­yıp Or­ta As­ya ve Ana­do­lu’dan ge­çip Av­ru­pa’ya uza­nan, bin­ler­ce yıl bo­yun­ca ti­ca­rî ve kül­tü­rel et­ki­le­şi­min ta­şı­yı­cı­sı olan ta­ri­hî İpek Yo­lu ye­ni­den ha­yat bu­lu­yor. Tür­ki­ye, Gür­cis­tan ve Azer­bay­can ön­cü­lü­ğün­de ger­çek­leş­ti­ri­len Kars-Tif­lis-Ba­kü de­mir­yo­lu pro­je­si­nin te­me­li bu ül­ke­le­rin cum­hur­baş­kan­la­rı­nın ka­tı­lı­mıy­la atıl­dı. 2011 yı­lı­na ka­dar bi­ti­ril­me­si he­def­le­nen 650 mil­yon do­la­ra mal ola­cak pro­je kap­sa­mın­da, Kars’tan Ba­kü’ye uza­nan 258 km uzun­lu­ğun­da bir de­mir­yo­lu hat­tı dö­şe­ne­cek. Hat üze­rin­den ilk etap­ta 6,5 mil­yon ton yük ve 1,5 mil­yon yol­cu ta­şın­ma­sı ön­gö­rü­lü­yor. Uzun va­de­de ise Çin’den baş­la­yıp Ka­za­kis­tan ve Ha­zar De­ni­zi’n­den ge­çip, Ba­kü, Kars ve İs­tan­bul üze­rin­den Lon­dra’ya ka­dar uza­nan de­mir­yo­lu hat­tı ile de­mir­den bir İpek Yo­lu’nun oluş­tu­rul­ma­sı he­def­le­ni­yor.

Tür­ki­ye Elek­trik Da­ğı­tım Ano­nim Şir­ke­ti (TE­DAŞ)’ne bağ­lı 20 da­ğı­tım şir­ke­ti­nin elek­trik sa­tış ta­ri­fe­le­ri 1 Tem­muz 2008 ta­ri­hin­den iti­ba­ren ge­çer­li ol­mak üze­re zam­lan­dı. Bu­na gö­re elek­tri­ğin ki­lo­wat­sa­at (kwh) üc­re­ti ko­nut­lar­da %21 ar­tış­la 17,944 YKr, sa­na­yi­de %21,56 ar­tış­la 16,143 YKr’ye ve ti­ca­ret­ha­ne­ler­de ise %21,78 ar­tış­la 20,944 YKr’ye yük­sel­di. Öte yan­dan ener­ji ala­nın­da fa­ali­yet gös­te­ren ka­mu ik­ti­sa­di te­şek­kül­le­ri (KİT) de “Ma­li­yet Baz­lı Fi­yat Me­ka­niz­ma­sı”na geç­ti. Buna göre ener­ji KİT’le­ri ta­ri­fe­le­ri­ni tes­pit eder­ken mak­ro­eko­no­mik gös­ter­ge­ler ile ma­li­yet­le­rin­de­ki de­ği­şim­le­ri göz önü­ne ala­cak­lar. Hü­kü­met yet­ki­li­le­ri ise 2002-2007 dö­ne­min­de elek­trik üre­ti­min­de kul­la­nı­lan do­ğal­ga­zın fi­ya­tı 3,5 kat ar­tar­ken elek­trik fi­yat­la­rı­na hiç zam ya­pıl­ma­dı­ğı­nı ha­tır­la­ta­rak, bu du­ru­mun sa­na­yi­ci­ler ve tü­ke­ti­ci­ler için 25 mil­yar YTL’lik bir süb­van­si­yo­na eş­de­ğer ol­du­ğu­nu söy­lü­yor.

2008’in Ocak-Ma­yıs dö­ne­min­de ih­ra­cat ge­çen yı­lın ay­nı dö­ne­mi­ne gö­re %40,4 ar­ta­rak 57 mil­yar 18 mil­yon do­lar olur­ken, it­ha­lat ise %39,9 ora­nın­da ar­ta­rak 86 mil­yar 303 mil­yon do­la­rı bul­du. İh­ra­cat­ta ilk sı­ra­yı %89,05’lik pay ile sa­na­yi sek­tö­rü alır­ken, ta­rım %8,46 ile ikin­ci ve ma­den­ci­lik %2,49 ile son sı­ra­da yer al­dı. Böy­le­ce dış ti­ca­ret açı­ğı ge­çen yı­la kı­yas­la %30,5 ar­ta­rak 29 mil­yar 285 mil­yon do­la­ra yük­sel­di. Bu açı­ğın %57,17’si Rus­ya ve Çin ile olan ti­ca­re­ti­miz­den kay­nak­la­nı­yor. İh­ra­ca­tın it­ha­la­tı kar­şı­la­ma ora­nı ise 2007’de %64,4 iken 2008’de %66,1 ola­rak ger­çek­leş­ti. Bu yı­lın ilk 5 ay­lık dö­ne­min­de top­lam ca­ri açık ge­çen yı­la kı­yas­la %33,3’lük bir ar­tış­la 21,5 mil­yar do­lar ol­du. Eko­no­mi çev­re­le­ri­ne gö­re ise ener­ji fi­yat­la­rı­nın hız­la art­tı­ğı dün­ya eko­no­mi­si ko­şul­la­rın­da Tür­ki­ye’nin ca­ri açı­ğı yıl­ so­nu iti­ba­rıyla 50 mil­yar do­la­rı aşa­bi­lir.