Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (May 2007) > Dosya > Kosova’nın statüsü ve ABD-Rusya rekabeti
Dosya
Kosova’nın statüsü ve ABD-Rusya rekabeti
Mesut Özcan
BAL­KAN­LAR’DA So­ğuk Sa­vaş son­ra­sı ya­şa­nan çö­zül­me ve kar­ga­şa­da, her bir et­nik ve­ya di­nî gru­bun güç­lü bir dev­let ta­ra­fın­dan des­tek­len­di­ği­ne yö­ne­lik ge­nel bir ka­na­at var­dı. Bu­na gö­re Sırp­lar, ken­di­le­ri gi­bi Or­to­doks olan ve Os­man­lı za­ma­nın­dan be­ri çe­şit­li şe­kil­de hi­ma­ye gör­dük­le­ri Rus­ya ta­ra­fın­dan des­tek­le­ni­yor­du. Hır­vat­la­rın ve Slo­ven­le­rin ise, es­ki Ro­ma-Ger­men bağ­lan­tı­sı ne­de­niy­le Al­man­ya ta­ra­fın­dan des­tek­len­di­ği dü­şü­nü­lü­yor­du. Yu­gos­lav­ya’nın da­ğıl­ma sü­re­ci­nin Al­man­ya’nın Slo­ven­ya ve Hır­va­tis­tan’ın ba­ğım­sız­lı­ğı­nı ta­nı­ma­sı ile baş­la­ma­sı da bu­na ör­nek ola­rak gös­te­ri­li­yor­du. Os­man­lı Dev­le­ti’nin da­ğıl­ma­sı­nın ar­dın­dan Tür­ki­ye’nin ya­şa­dı­ğı öl­çek kü­çül­me­si se­be­biy­le bu böl­ge­de­ki Müs­lü­man top­lu­luk­la­ra yö­ne­lik des­te­ği­nin sı­nır­lı kal­ma­sı, dip­lo­ma­tik ve eko­no­mik alan­da bü­yük dev­let­le­rin sa­hip ol­du­ğu özel­lik­ler­den uzak ol­ma­sı ne­de­niy­le Ar­na­vut ve Boş­nak grup­la­rın da ABD ta­ra­fın­dan des­tek­len­di­ği di­le ge­ti­ri­li­yor­du. Bir an­lam­da bu grup­la­rı des­tek­le­me­nin ABD’ye böl­ge­de et­kin­lik kur­mak açı­sın­dan bir meş­rui­yet ara­cı sağ­la­dı­ğı da dü­şü­nü­lü­yor­du. Bu nok­ta­da Av­ru­pa dev­let­le­ri­nin ar­ka bah­çe­le­rin­de yak­la­şık üç yıl de­vam eden et­nik te­miz­li­ğe kar­şı ta­vır ge­liş­tir­me ko­nu­sun­da­ki ac­zi­yet­le­ri ve Boş­nak­la­ra yö­ne­lik et­nik te­miz­li­ğin an­cak ABD’nin dev­re­ye gir­me­si ile so­na er­me­si de bu ar­gü­man­la­rı doğ­ru­lar bir ör­nek ola­rak ile­ri sü­rü­lü­yor­du.
Bos­na’ya ya­pı­lan ABD ön­der­li­ğin­de­ki mü­da­ha­le ora­da­ki ka­nı dur­dur­sa da, bu­nun geç kal­mış bir mü­da­ha­le ol­du­ğu­nu he­men her­kes ka­bul edi­yor. Bu nok­ta­da, NA­TO it­ti­fa­kı­nın 50. yı­lı­na denk ge­len ve NA­TO’nun es­ki Var­şo­va Pak­tı üye­le­ri­ni içi­ne ala­cak şe­kil­de ge­niş­le­di­ği yıl olan 1999’da ger­çek­le­şen Ko­so­va mü­da­ha­le­si de, in­san hak­la­rı­nı ko­ru­ma­nın ya­nın­da, ABD’nin böl­ge­ye yö­ne­lik po­li­ti­ka­sı çer­çe­ve­sin­de de­ğer­len­di­ril­me­li. Yu­gos­lav­ya, da­ğıl­ma­dan ön­ce Av­ru­pa’da en güç­lü üçün­cü or­du­ya sa­hip­ti. Bu or­du­nun yak­la­şık %90’ı ise Sırp­lar­dan oluş­mak­tay­dı. El­le­rin­de­ki bu as­ke­rî gü­cü ön­ce Bos­na’da, son­ra da Ko­so­va’da kö­tü­ye kul­la­nan Sırp­lar, ABD için ka­bul edi­le­bi­lir sı­nır­la­rın öte­si­ne geç­miş­ti. Bos­na mü­da­ha­le­si ile za­yıf­la­tı­lan Sırp as­ke­rî var­lı­ğı­na Ko­so­va ope­ras­yo­nu ile da­ha ka­lı­cı bir dar­be in­di­ril­di. NA­TO’nun ge­niş­le­di­ği alan içe­ri­sin­de önem­li bir mu­ha­lif güç, Ko­so­va mü­da­ha­le­sin­de ger­çek­leş­ti­ri­len ha­va ope­ras­yo­nu ile et­ki­siz kı­lın­dı. Bu un­sur­la­rın ya­nı sı­ra, Yelt­sin yö­ne­ti­min­de­ki Rus­ya Fe­de­ras­yo­nu’nun çö­zül­me son­ra­sın­da ya­şa­nan trav­ma­yı tam ola­rak at­la­ta­ma­dı­ğı ve Rus­ya’nın bu­gün­kü ko­nu­mu­na gö­re ol­duk­ça za­yıf ol­du­ğu bir dö­nem­de ger­çek­le­şen Ko­so­va mü­da­ha­le­si, ABD’nin Ar­na­vut­la­rı des­tek­le­ye­rek, Sırp­lar üze­rin­den Rus­ya’ya me­saj ver­di­ği bir mü­da­ha­le ola­rak de­ğer­len­di­ril­di. Böy­le­ce ABD, NA­TO’nun alan dı­şı ope­ras­yon­la­rı ile Bal­kan­lar’da­ki stra­te­jik den­ge­yi et­ki­le­ye­ce­ği­nin işa­ret­le­ri­ni ver­di.
1999’da ger­çek­leş­ti­ri­len mü­da­ha­le son­ra­sın­da BM ta­ra­fın­dan yö­ne­ti­len Ko­so­va’nın ge­le­ce­ği uzun yıl­lar be­lir­siz­li­ği­ni ko­ru­du. Bu sü­re içe­ri­sin­de ABD ve Av­ru­pa dev­let­le­ri, Sırp li­der Mi­lo­şe­viç’in gö­rev­den uzak­laş­tı­rıl­ma­sı ve La­hey’de­ki Ulus­la­ra­ra­sı Mah­ke­me’ye tes­lim edil­me­si­ni sağ­la­ya­rak bir ze­min ka­zan­dı­lar. An­cak 2006’nın baş­la­rın­da ge­rek Mi­lo­şe­viç’in ge­rek­se Ko­so­va­lı Ar­na­vut­la­rın li­der­li­ği­ni ya­pan İb­ra­him Ru­go­va’nın öl­me­si­nin ar­dın­dan ar­tık do­kuz yıl­dır de­vam eden be­lir­siz­li­ğin so­na er­me­si ve Ko­so­va’nın sta­tü­sü­nün net­leş­me­si za­ma­nı­nın gel­di­ği dü­şü­nü­lü­yor. Bu nok­ta­da BM Özel Tem­sil­ci­si Ah­ti­saa­ri’nin Ko­so­va’nın sta­tü­sü­ne yö­ne­lik ola­rak ha­zır­la­yıp BM Ge­nel Sek­re­te­ri’ne sun­du­ğu ra­por, böl­ge­nin ka­de­ri­ni cid­di şe­kil­de et­ki­le­ye­cek ge­liş­me­le­rin ha­ber­ci­si. Te­mel ola­rak Ko­so­va’nın ba­ğım­sız­lı­ğı­nı (de­mok­ra­tik ola­rak ken­di­ni yö­net­me­si­ni, ulus­la­ra­ra­sı an­laş­ma­lar yap­ma­sı­nı) ama en azın­dan ge­çi­ci ola­rak bir müd­det da­ha ulus­la­ra­ra­sı gö­ze­tim al­tın­da kal­ma­sı­nı öne­ren ra­po­ra yö­ne­lik bir­bi­ri­nin ta­ma­men zıd­dı tu­tum­lar söz ko­nu­su. Ge­nel Sek­re­ter Ban, ra­po­ru BM Gü­ven­lik Kon­se­yi’ne ilet­miş du­rum­da. Ko­nu­ya iliş­kin ABD’nin tu­tu­mu­nu ana hat­la­rıy­la özet­le­mek­te fay­da var. Ah­ti­saa­ri’nin ger­çek­çi ve is­tik­rar­lı bir Ko­so­va için uy­gun bir öne­ri ha­zır­la­dı­ğı­nı söy­le­yen ABD’li yet­ki­li­ler, plan­la Ko­so­va’da­ki tüm et­nik grup­la­ra onur­lu, gü­ven­li ve eko­no­mik ola­rak sür­dü­rü­le­bi­lir bir or­ta­mın öne­ril­di­ği­ni dü­şü­nü­yor­lar.
 
Ko­so­va Bir Ör­nek Oluş­tu­rur mu?
Ko­so­va’nın ge­le­ce­ği­ne yö­ne­lik tar­tış­ma­lar­da ABD ba­ğım­sız­lık se­çe­ne­ği­ni des­tek­ler­ken, bu nok­ta­da Sırp­lar ve Rus­lar­dan cid­di iti­raz­lar ge­li­yor. Ko­so­va’nın ba­ğım­sız­lı­ğı­nın dün­ya­nın baş­ka yer­le­rin­de­ki tar­tış­ma­lı böl­ge­ler için ör­nek oluş­tu­rup oluş­tur­ma­ya­ca­ğı ve ye­ni ba­ğım­sız dev­let­le­rin or­ta­ya çık­ma­sı için bir re­fe­rans teş­kil edip et­me­ye­ce­ği son dö­nem­de en faz­la tar­tı­şı­lan ko­nu­lar ara­sın­da. Bir yı­lı aş­kın sü­re­dir Rus yet­ki­li­ler, Ko­so­va’nın ba­ğım­sız­lı­ğı­nın bir zin­cir­le­me et­ki­siy­le Av­ras­ya’da­ki di­ğer dev­let­ler için de bir ör­nek teş­kil ede­ce­ği­ni; eğer Ko­so­va’ya ba­ğım­sız­lık ve­ri­lir­se, ulus­la­ra­ra­sı top­lu­mun es­ki Sov­yet­ler Bir­li­ği coğ­raf­ya­sın­da­ki Ab­haz­ya ve Gü­ney Oset­ya gi­bi böl­ge­le­rin ba­ğım­sız­lı­ğı­nı da ta­nı­mak zo­run­da kalacağını id­di­a edi­yor. Bu iki böl­ge­nin de son dö­nem­de ABD ile ya­kın iliş­ki için­de­ki Gür­cis­tan’ın sı­nır­la­rı içe­ri­sin­de (en azın­dan hu­ku­ki ola­rak) yer al­ma­sı dik­kat­ler­den kaç­ma­ma­lı.
Rus­ya’nın bu tür­den id­di­ala­rı­na kar­şı Ame­ri­ka­lı yet­ki­li­ler ise, dün­ya­nın hiç­bir ye­rin­de Ko­so­va’ya ben­zer bir du­ru­mun ol­ma­dı­ğı ko­nu­sun­da ıs­rar­cı. BM’nin yak­la­şık se­kiz yıl­dır yö­net­ti­ği ve NA­TO’nun cid­di bir et­nik te­miz­li­ği so­na er­dir­mek üze­re mü­da­ha­le et­ti­ği baş­ka hiç­bir böl­ge bu­lun­ma­dı­ğı­nı be­lir­ten ABD’li yet­ki­li­ler, Ko­so­va’nın Ab­haz­ya, Gü­ney Oset­ya, Çe­çe­nis­tan, Trans­din­yes­ter, Kor­si­ka gi­bi böl­ge­ler için ör­nek oluş­tur­ma­dı­ğı­nı ve bu tür ko­nu­lar­da geç­mi­şe de­ğil, ge­le­ce­ğe ba­kıl­ma­sı ge­rek­ti­ği­ni söy­lü­yor­lar. Rus tu­tu­mu­na ya­kın kay­nak­lar ise, ABD ve AB’li yet­ki­li­le­rin Ko­so­va’nın bir ben­ze­ri­nin ol­ma­dı­ğı­na yö­ne­lik id­di­ala­rı­na kar­şın ulus­la­ra­ra­sı hu­ku­kun ör­nek teş­kil eden ka­rar­lar­la ge­liş­ti­ği­ne vur­gu ya­pa­rak, so­nuç ne olur­sa ol­sun, Ko­so­va ile il­gi­li alı­na­cak ka­ra­rın bir ör­nek teş­kil ede­ce­ği ko­nu­sun­da ıs­rar­cı­lar.
1999’dan be­ri de­vam eden ulus­la­ra­ra­sı yö­ne­ti­min ile­le­bet sü­re­me­ye­ce­ği dü­şü­nül­dü­ğün­de, bir şe­kil­de Ko­so­va’nın sta­tü­sü­nün net­leş­ti­ril­me­si ge­rek­ti­ği aşi­kâr. Ko­so­va Te­mas Gru­bu üye­le­ri (ABD, Rus­ya, İn­gil­te­re, Fran­sa, Al­man­ya ve İtal­ya) ara­sın­da ise Rus­ya di­ğer ül­ke­ler­den fark­lı bir tu­tum içe­ri­sin­de. ABD ve AB ta­ra­fın­dan des­tek­le­nen ama BM Gü­ven­lik Kon­se­yi’nin dai­mi üye­le­rin­den Rus­ya’nın cid­di en­di­şe­le­ri­ni di­le ge­tir­di­ği ve Çin’in ise çok faz­la fi­kir be­yan et­me­di­ği Ah­ti­saa­ri Ra­po­ru son­ra­sın­da BM’nin ala­ca­ğı ka­ra­rın, ta­raf­la­rı ne ka­dar mem­nun ede­ce­ği­ni gör­mek için bek­le­mek ge­rek­se de, bu ka­ra­rın ay­nı za­man­da cid­di bir mu­ha­le­fet oluş­tu­ra­ca­ğı ke­sin gö­zü­kü­yor.

Paylaş Tavsiye Et