Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (October 2008) > Dünya Siyaset > Rusya ve Türkiye için işbirliği zamanı
Dünya Siyaset
Rusya ve Türkiye için işbirliği zamanı
Alexander Sotnichenko
Saint-Petersburg Devlet Üniversitesi Öğretim Üyesi
Tercüme: Ebru Afat
 
21. YÜZ­YIL Rus­ya ile Tür­ki­ye’nin önü­ne ye­ni bir ger­çek­lik ge­ti­ri­yor. Ba­tı’nın her iki ül­ke­yi de ken­di si­ya­si ve eko­no­mik ya­pı­la­rı­nın içi­ne al­mak is­te­me­di­ği­ni ar­tık tam ola­rak id­rak edi­yo­ruz. Av­ru­pa ve ABD’nin mev­cut po­li­ti­ka­la­rı, bi­zim Ba­tı’nın ya­ban­cı­la­rı ol­du­ğu­muz düs­tu­ru­na da­ya­nı­yor ve bu ba­kış açı­sı ko­lay ko­lay de­ği­şe­cek gi­bi de dur­mu­yor. Rus­ya ve Tür­ki­ye’de­ki si­ya­si elit­ler, 1990’lar­da­ki Ba­tı ile ya­kın ve eşit or­tak­lık kur­ma yö­nün­de­ki bü­tün de­ne­me­le­ri­nin ba­şa­rı­sız­lık­la so­nuç­lan­ma­sın­dan do­la­yı ha­yal kı­rık­lı­ğı ya­şı­yor.
Tür­ki­ye, gü­ven­li ve ge­liş­miş Av­ru­pa ül­ke­le­ri­nin ku­lü­bü olan AB’ye hâ­lâ ka­bul edil­me­di ve ya­kın za­man­da ka­bul edil­me­si de bek­len­mi­yor. Rus­ya ile Ba­tı iliş­ki­le­ri için de ben­zer bir du­rum söz ko­nu­su. 1991’de Sov­yet­ler Bir­li­ği ile Var­şo­va Pak­tı’nın çök­me­si­nin ar­dın­dan, as­ke­rî bir or­ga­ni­zas­yon ola­rak NA­TO’nun da da­ğıl­ma­sı bek­len­di. An­cak ABD, NA­TO’ya ye­ni üye­ler kat­tı, Rus­ya’nın müt­te­fi­ki olan Yu­gos­lav­ya’yı bom­ba­la­dı ve Gür­cis­tan ile Uk­ray­na’da­ki Mos­ko­va kar­şı­tı renk­li dev­rim­ler­de et­kin bir rol oy­na­dı.
ABD’nin mev­cut Kaf­kas­ya po­li­ti­ka­la­rı ve Do­ğu Av­ru­pa’ya fü­ze kal­ka­nı sis­te­mi yer­leş­tir­me gi­ri­şim­le­ri de Rus­ya’ya yö­ne­li hu­su­metin yansımaları. Bü­tün bun­la­rın so­nu­cun­da Mos­ko­va ve An­ka­ra’nın elit­le­ri, an­cak Ame­ri­kan mer­ke­zî çı­kar­la­rı­na uy­gun po­li­ti­ka­la­rı ta­kip et­me­le­ri ha­lin­de Was­hing­ton ile müt­te­fik ola­bi­le­cek­le­ri ger­çe­ği­ni ye­ni ye­ni an­la­ma­ya baş­lı­yor.
20. yüz­yıl­daki Rus­ya-Tür­ki­ye iliş­ki­le­ri pek dost­ça de­ğil­di. Bi­rin­ci Dün­ya Sa­va­şı ile So­ğuk Sa­vaş’ta düş­man saf­lar­day­dık. 1945-46’da Sta­lin ya­yıl­ma­cı­lı­ğı­nın he­def­le­rin­den bi­ri olan Tür­ki­ye, 90’lı yıl­lar­da Rus­ya’nın Kaf­kas­lar ve Or­ta As­ya’da­ki nü­fu­zu­nu kır­ma­ya ça­lış­tı. Bü­tün bun­lar ge­le­cek­te­ki dost­lu­ğa yö­ne­lik umut­la­rı epey kır­sa da, eko­no­mi, je­opo­li­tik ve gü­ven­lik, Türk­çe­de­ki “Mos­kof­tan dost ol­maz” ve Rus­ça­da­ki “Ba­sur­man (Müs­lü­man) dai­ma düş­man­dır” gi­bi es­ki de­yim­ler­le çe­li­şir şe­kil­de biz­le­ri ya­kın­laş­tı­rı­yor. 
Yi­ne de 21. yüz­yıl­da po­zis­yon­la­rı­mız git­tik­çe bir­bi­ri­ne yak­la­şı­yor. İki ül­ke ara­sın­da­ki ti­ca­ret hac­mi 2007’de 25 mil­yar do­la­ra yük­sel­di ve 2008’de de bu eği­lim sü­rü­yor. Rus­ya, Tür­ki­ye’nin ikin­ci bü­yük ti­ca­ri or­ta­ğı ha­li­ne gel­di; fa­kat eko­no­mik iliş­ki­le­ri­miz si­ya­si ala­na tam ola­rak yan­sı­ma­dı. Do­la­yı­sıy­la Gür­cis­tan’da ya­şa­nan son ça­tış­ma biz­le­re, An­ka­ra ile Mos­ko­va ara­sın­da ye­ni bir say­fa aç­ma şan­sı ve­ri­yor.
 
Kaf­kas­ya Plat­for­mu Böl­ge­ye Ba­rış Ge­ti­re­bi­lir
Tür­ki­ye’nin Kaf­kas­ya Plat­for­mu öne­ri­si, Ba­tı’yı Kaf­kas­ya’da­ki re­el po­li­ti­ka­nın dı­şın­da tu­ta­bi­lir. İşin doğ­ru­su Ba­tı­lı si­ya­si ör­güt­ler ya da ça­tış­ma çö­zü­mü te­ori­le­ri ve prog­ram­la­rı, ge­çen 20 yıl­da böl­ge­de­ki hiç­bir et­nik so­ru­nu çö­ze­me­di. ABD’nin Gür­cis­tan’da çö­züm adı­na koy­du­ğu ira­de “Gül Dev­ri­mi” ile ba­şa ge­çir­di­ği müt­te­fik­le­ri­ni, Ab­haz­ya ve Gü­ney Oset­ya özerk böl­ge­le­ri ile mü­ca­de­le­de si­lah­lan­dır­mak­tan öte­ye git­me­di. Ve bu yo­lun so­nu­nun ne­re­ye var­dı­ğı­nı da tüm dün­ya gör­dü.
Zi­ra Kaf­kas­ya’da ya­şa­na­cak bir sa­vaş, ABD için sa­de­ce si­lah sa­tı­şın­dan el­de edi­le­cek ge­lir ve mü­da­ha­le için fır­sat an­la­mı­na ge­lir­ken, kom­şu ül­ke­ler için bin­ler­ce mül­te­ci, et­kin ti­ca­ret yol­la­rı­nın ka­pan­ma­sı ve ça­tış­ma sa­ha­sın­da muh­te­mel bir ya­ban­cı var­lı­ğı an­la­mı­na ge­li­yor. Rus­ya ve Tür­ki­ye gi­bi böl­ge ül­ke­le­ri, yal­nız­ca Kaf­kas­ya ile ara­la­rın­da ta­ri­hî, et­nik ve di­nî bağ­lar bu­lun­du­ğu için ba­rış ve is­tik­ra­rı na­sıl da­ha iyi te­sis ede­bi­le­cek­le­ri­ni bi­li­yor de­ğil­ler. Kaf­kas­ya’nın is­tik­ra­rı, ken­di gü­ven­lik­le­ri ve eko­no­mik bek­len­ti­le­ri açı­sın­dan da ge­rek­li bir un­sur.
Bir Rus ola­rak be­nim için Kaf­kas­ya Plat­for­mu öne­ri­si­nin Mos­ko­va ye­ri­ne An­ka­ra’dan gel­me­si bir ih­mal­dir. Çün­kü öne­ri­yi ge­ti­ren Tür­ki­ye ör­güt­te li­der ro­lü oy­na­ya­cak­tır. An­cak Kaf­kas­ya’yı bir “ba­rış ve is­tik­rar sa­ha­sı” haline getirmenin olmazsa olmazı, Rus­ya ile Tür­ki­ye ara­sın­da iş­bir­li­ği sağ­lan­ma­sıdır. Rus­ya’nın öne­ri­le­ri­nin de dik­ka­te alın­ma­sı du­ru­mun­da, Kaf­kas­ya Plat­for­mu böl­ge ba­rı­şı­na bü­yük kat­kı sağ­la­ya­bi­lir.
Pe­ki, Rus­ya ile Tür­ki­ye ara­sın­da­ki iş­bir­li­ği­nin şart­la­rı ne­ler? Ön­ce­lik­le, Tür­ki­ye-Er­me­nis­tan di­ya­lo­ğu­nun, Rus­ya’nın ara­bu­lu­cu­lu­ğu ol­mak­sı­zın olum­lu yön­de iler­le­me­ye­ce­ği an­la­şıl­ma­lı. Er­me­nis­tan, Rus­ya’nın si­ya­si ve as­ke­rî or­ta­ğı ve Rus üs­le­ri­ne ev sa­hip­li­ği ya­pı­yor. Ay­rı­ca Er­me­ni­ler Tür­ki­ye’ye inan­ma­dı­ğı için sa­de­ce Mos­ko­va, Eri­van’ın An­ka­ra’nın öne­ri­le­ri­ni doğ­ru an­la­ma­sı­nı sağ­la­ya­bi­lir ve iki ta­ra­fı or­tak bir si­ya­si plat­form­da bu­luş­tu­ra­bi­lir.
Di­ğer yan­dan Er­me­nis­tan Gü­ven­lik Kon­se­yi, Tür­ki­ye’nin Dağ­lık Ka­ra­bağ so­ru­nu­nun çö­zü­mün­de ara­bu­lu­cu­luk ro­lü oy­na­ma­sı­nın ka­bul edi­le­mez ol­du­ğu­nu ifa­de et­ti. Rus­ya’nın ara­bu­lu­cu­luk öner­me­si du­ru­mun­da Azer­bay­can da şüp­he­siz ben­zer bir tep­ki gös­te­re­cek­tir. Yal­nız­ca Rus­ya ile Tür­ki­ye’nin or­tak bir po­zis­yon ve bir­le­şik bir ara­bu­lu­cu­luk mis­yo­nu çer­çe­ve­sin­de ça­ba sarf et­me­le­ri ha­lin­de Er­me­nis­tan ile Azer­bay­can ara­sın­da ba­rış te­sis edi­le­bi­lir ve Ka­ra­bağ so­ru­nu çö­zü­le­bi­lir.
Ay­nı şey­ler Rus­ya ile Gür­cis­tan iliş­ki­le­ri için de söy­le­ne­bi­lir. An­ka­ra Ağus­tos 2008 kri­zin­den son­ra Tif­lis ile iliş­ki­le­ri­ni sür­dü­rür­ken, Mos­ko­va ilişkileri kes­me­yi ter­cih et­ti. Rus­ya açı­sın­dan Tür­ki­ye’nin ara­bu­lu­cu ola­rak ima­jı, di­ğer tüm se­çe­nek­ler­den da­ha iyi. Tür­ki­ye’nin Ab­haz­ya kö­ken­li bin­ler­ce va­tan­da­şı bu­lu­nu­yor ve bu in­san­lar ana­va­tan­la­rı ile ti­ca­ret ya­pa­bil­mek is­ti­yor. Bu nok­ta­da Ab­haz­ya ile Gü­ney Oset­ya’nın ba­ğım­sız­lık­la­rı­nın ulus­la­ra­ra­sı alan­da ta­nın­ma­sı me­se­le­si­nin çö­zü­mü, Rus­ya’nın res­mî ya­pı­la­rı için ol­du­ğu ka­dar Tür­ki­ye’nin ti­ca­ri çı­kar­la­rı için de bü­yük önem ta­şı­yor.
Günümüzde Kaf­kas­ya ha­ya­ti bir pet­rol ve do­ğal­gaz ge­çiş böl­ge­si. Mev­cut dü­şük yo­ğun­luk­lu sü­rek­li ça­tış­ma ko­şul­la­rı için­de, Ba­kü-Tif­lis-Cey­han pet­rol bo­ru hat­tı mil­yar­lar­ca do­lar za­ra­ra uğ­ra­dı ve Na­buc­co ile di­ğer bo­ru hat­tı pro­je­le­ri­ni ha­ya­ta ge­çir­mek im­kan­sız­laş­tı. Kaf­kas­ya’da­ki bü­tün ül­ke­ler pet­rol, do­ğal­gaz ya da elek­trik gi­bi ener­ji kay­nak­la­rı­nı it­hal ya da ih­raç et­mek­le il­gi­le­ni­yor. Bah­si ge­çen pro­je­ler bü­tün böl­ge ül­ke­le­ri için kâr­lı ol­ma­ya­bi­lir; fa­kat bu prob­lem­ler, as­kı­ya alın­mış mü­za­ke­re­ler ye­ni­den baş­la­tı­la­rak çö­züm­le­ne­bi­lir.
Ge­ri­ye tek bir so­run ka­lı­yor: İran da Kaf­kas­ya böl­ge­sin­de yer alı­yor. İran, Er­me­nis­tan ile ol­duk­ça iyi iliş­ki­le­re sa­hip ol­sa da di­ğer böl­ge ül­ke­le­riy­le -Ha­zar De­ni­zi’nin sta­tü­sü ve ka­ra­su­la­rı, İran’ın Azer­bay­can’da­ki ba­zı aşı­rı di­nî akım­la­ra kay­nak sağ­la­ma­sı ve Azer­bay­can ile Tür­ki­ye’de­ki pan-Tür­kist ör­güt­le­rin İran Aze­ri­le­ri ara­sın­da Türk mil­li­yet­çi­li­ği­ni yay­ma­sı gi­bi- an­laş­maz­lık­lar ya­şı­yor. İran’ın Kaf­kas­ya’da­ki iş­bir­li­ği pro­je­si­ne ka­tıl­ma­sı Ba­tı’nın (özel­lik­le de ABD ile İs­ra­il’in) olum­suz tep­ki­si­ne yol aça­bi­lir. Bu da Kaf­kas­lar’da ba­rı­şı ko­ru­ma sü­re­cin­de­ki olum­lu ge­liş­me­le­ri en­gel­le­ye­bi­lir.
So­nuç ola­rak Rus­ya ile Tür­ki­ye’nin böl­ge­de­ki ro­lü­nü de­ğiş­ti­re­bi­le­cek ve ül­ke­le­ri­mi­ze ye­ni ge­li­şim ve iş­bir­li­ği ola­nak­la­rı su­na­bi­le­cek fan­tas­tik bir it­ti­fa­ka bu­gün ol­duk­ça ya­kı­nız. Kaf­kas­ya’da ül­ke­le­ri­miz ara­sın­da eş­gü­düm sis­te­mi ku­ra­bi­lir ve iliş­ki­le­ri­mi­zin se­vi­ye­si­ni eko­no­mik or­tak­lık­tan her alanda kapsamlı bir or­tak­lı­ğa çı­ka­ra­bi­li­riz. İh­ti­yaç duy­du­ğu­muz tek şey, di­ya­log sü­re­ci­nin ta­raf­la­rı ara­sın­da tu­tar­lı bir eş­gü­düm prog­ra­mı ile hü­kü­met­le­ri­mi­zin si­ya­si ira­de­le­ri.

Paylaş Tavsiye Et
Yazara ait diğer yazılar
Alexander Sotnichenko