Kullanıcı Adı: Şifre    
   
   veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (August 2008) > Dosya > Gıda krizinin Türkiye’deki yansımaları
Dosya
Gıda krizinin Türkiye’deki yansımaları
Erdal T. Karagöl
ULUS­LA­RA­RA­SI pi­ya­sa­lar­da kre­di ve tut-sat (mort­ga­ge) kri­ziy­le baş­la­yan kö­tüm­ser gi­diş, em­ti­a pi­ya­sa­ları­na da sıç­ra­dı. Em­ti­a pi­ya­sa­sı için­de önem­li bir ye­ri olan ta­rım ve ta­rım ürün­le­ri­nin fi­yat­la­rın­da mey­da­na ge­len ar­tış­lar, dün­ya nü­fu­su­nu olum­suz et­ki­li­yor. Dün­ya­da te­mel gı­da ürün­le­rin­de ya­şa­nan ani fi­yat ar­tış­la­rı­nın, ül­ke­den ül­ke­ye fark­lı­lık­lar ol­sa bi­le, ba­zı or­tak ne­den­le­ri bu­lu­nu­yor.
Bu ne­den­ler­den bi­rin­ci­si, son yıl­lar­da gi­de­rek et­ki­si­ni ar­tı­ran kü­re­sel ısın­ma ve ku­rak­lı­ğın buğ­day ve pi­rinç gi­bi te­mel gı­da mad­de­le­ri ar­zı üze­rin­de çok olum­suz et­ki­ler mey­da­na ge­tir­me­si. Zi­ra arz sı­kın­tı­sın­dan do­la­yı ar­tan ta­le­be ce­vap ve­re­me­me, fi­yat­la­rın hız­la yük­sel­me­si­ne se­bep ol­du. İkin­ci­si, mı­sır ve şe­ker pan­ca­rı gi­bi ba­zı ta­rım ürün­le­ri­nin akar­ya­kıt el­de et­me­de kul­la­nıl­ma­sı­nın, ta­rım alan­la­rı­nın kü­çül­me­si­ni, do­la­yı­sıy­la gı­da ürün­le­rin­de azal­ma­yı be­ra­be­rin­de ge­tir­me­si. Üçün­cü­sü, son yıl­lar­da özel­lik­le Çin ve Hin­dis­tan gi­bi nü­fu­su en ka­la­ba­lık ül­ke­le­rin, hız­lı bü­yü­me­­nin ve ge­lir ar­tı­şı­nın so­nu­cu ola­rak tü­ke­tim ka­lıp­la­rı­nın de­ğiş­me­ye baş­la­ma­sı, do­la­yı­sıy­la dün­ya gı­da tü­ke­ti­mi­nin ve ta­le­bi­nin art­ma­sı. Dör­dün­cü­sü, gı­da ürün­le­ri­ne ta­lep ar­tar­ken, ar­zı­n azal­mış ol­ma­sı; bunun da mev­cut gıda stok­lar­ını azal­tması. Ba­zı ül­ke­le­rin pi­rinç ve buğ­da­ya ih­ra­cat sı­nır­la­ma­sı ge­tir­me­si­ne, spe­kü­la­tör­le­rin fır­sat­çı­lı­ğı da ek­le­nin­ce, gı­da fi­yat­la­rı da­ha da yük­sel­di. Bu­na bağ­lı ola­rak ABD’de­ki em­lak kri­zin­den çok kö­tü et­ki­le­nen hed­ge fon­lar, mey­da­na ge­len olum­suz so­nuç­la­rı ber­ta­raf et­mek ve za­rar­la­rı­nı azalt­mak için em­ti­a pi­ya­sa­la­rı­na akın etti. Bu du­rum fi­yat­la­rın da­ha da ar­ta­ca­ğı bek­len­ti­si­ne yol açtı. Bu bek­len­ti ne­de­niy­le spe­kü­la­tör­le­rin te­mel gı­da ürün­le­ri­ni stok­la­ma­sı, kri­zi hem de­rin­leş­tir­di hem de fi­yat­la­rı da­ha da ar­tırdı.
Kü­re­sel ısın­ma, gir­di fi­yat­la­rın­da­ki özel­lik­le de ener­ji fi­yat­la­rın­da­ki yük­sel­me, arz-ta­lep den­ge­siz­lik­le­ri, spe­kü­las­yon ve ye­ter­siz des­tek­le­me nedeniyle, Tür­ki­ye’de üre­ti­ci­ler yük­sek ma­li­yet­ten do­la­yı hız­la üre­tim­den uzak­laş­ma­ya baş­la­dı­lar. Tüm dün­ya­da et­ki­li olan gı­da kri­zi­nin, Tür­ki­ye için de teh­dit ha­li­ne gel­di­ği­ni gör­me­mek müm­kün de­ğil. Bu olup bi­ten­ler, ge­le­cek­te özel­lik­le kü­re­sel ısın­may­la be­ra­ber, dün­ya­da ve Tür­ki­ye’de çok cid­di bir gı­da ve bes­len­me kri­zi ola­sı­lı­ğı­nın ha­ber­ci­si ve bun­la­rı ön­cü gös­ter­ge ola­rak al­mak ge­re­ki­yor.
Gı­da kri­zi ile fi­yat­lar­da mey­da­na ge­len bu olum­suz ar­tış­la­rın Tür­ki­ye eko­no­mi­si üze­rin­de mut­la­ka et­ki­le­ri ola­cak­tır. Bun­lar­dan bi­rin­ci­si, gı­da fi­yat­la­rı­nın enf­las­yon üze­rin­de mey­da­na ge­tir­di­ği olum­suz et­ki. Pet­rol fi­yat­la­rı­nın de­vam­lı yük­sel­me­si se­be­biy­le ener­ji fi­yat­la­rı art­tı. Bu ener­ji fi­yat­la­rı, ta­rım ürün­le­ri­nin fi­yat ar­tı­şın­da önem­li bir et­ken ol­du. Mer­kez Ban­ka­sı ta­ra­fın­dan be­lir­le­nen he­def enf­las­yon­da son dö­nem­de mey­da­na ge­len sap­ma, dı­şa­rı­dan ge­len şok­lar­la da­ha da art­tı. Bu sap­ma, her ne ka­dar dış şok­lar (pet­rol ve em­ti­a fi­yat­la­rı) ile açık­la­nı­yor­sa da, bun­lar­dan bi­ri­si olan ta­rım­sal ürün­ler­de­ki arz şo­ku, özel­lik­le iş­len­me­miş gı­da fi­yat­la­rın­da gö­rü­len yük­se­liş­ler de enf­las­yo­nu açık­lar­ken önem­li bir gös­ter­ge niteliğinde.
Do­ğa ko­şul­la­rı­na bağ­lı olan ta­rım­sal üre­tim, ta­lep es­nek­li­ği­nin dü­şük ol­ma­sın­dan do­la­yı, yay­gın re­ka­bet­le de bir­le­şin­ce cid­di nis­pi fi­yat dal­ga­lan­ma­la­rı­na yol açı­yor. Bi­lin­di­ği gi­bi enf­las­yon, eko­no­mi­nin ge­nel arz-ta­lep den­ge­si­ni yan­sı­tı­yor­sa, spe­si­fik mal ve hiz­met­le­rin arz-ta­lep den­ge­le­ri­nin nis­pi fi­yat­lar­da mey­da­na ge­ti­re­ce­ği de­ği­şim­den et­ki­len­me­ye­bi­lir. Bu­nun için ta­rım ürün­le­rin­de­ki fi­yat ar­tış­la­rı­nın enf­las­yon üze­rin­de­ki net et­ki­si­nin ne ol­du­ğu ko­nu­sun­da ke­sin bir şey söy­le­mek zor ola­bi­lir. İkin­ci ola­rak, yük­sek gı­da fi­yat­la­rı­nın, ge­lir­le­rin üre­ti­ci­ler­den tü­ke­ti­ci­le­re önem­li bi­çim­de ye­ni­den da­ğı­tı­mı­na yol aç­tı­ğı ve do­la­yı­sıy­la ge­lir da­ğı­lı­mı den­ge­siz­lik­le­ri­nin ha­ne­hal­kın­da, eko­no­mi­ler­de ve kü­re­sel is­tik­rar üze­rin­de önem­li olum­suz et­ki­le­ri ol­du­ğu söy­le­ne­bi­lir. Üçün­cü ola­rak, yük­sek gı­da fi­yat­la­rı mak­ro eko­no­mi için de olum­suz bir ge­liş­me ola­rak al­gı­la­nı­yor. Hü­kü­met­le­rin gı­da fi­yat­la­rı­nı iç pi­ya­sa­da kon­trol al­tın­da tut­mak için getirdikleri ih­ra­cat ya­sa­kları, dış pi­ya­sa­da arz ye­ter­siz­li­ği­ni ve do­la­yı­sıy­la fi­yat ar­tı­şı­nı da­ha da kö­rük­lü­yor ve giz­li­den giz­li­ye gı­da enf­las­yo­nu­na ne­den olu­yor. Son dö­nem­de gı­da fi­yat­la­rı­nın iki­ye kat­lan­ma­sı bu­na gü­zel bir ör­nek. Bu­na ila­ve­ten, ih­ra­cat kı­sıt­la­ma­la­rı, hem ta­rım­sal üre­ti­mi olum­suz yön­de et­ki­li­yor hem de ta­rım ürün­le­ri­nin ih­raç edil­me­sin­de ve pa­zar­la­ma­sın­da cid­di ba­zı so­run­lar­la kar­şı­la­şıl­ma­sı­na ne­den olu­yor.
 
So­nuç ve Öne­ri­ler
Bu kriz­de esas ola­rak ya­pıl­ma­sı ge­re­ken, kri­zin Tür­ki­ye’de­ki se­bep­le­ri­ni or­ta­ya çı­kar­mak ve ge­rek­li ön­lem­le­ri al­mak­tır.
Bu açı­dan, en bü­yük so­run fi­yat ar­tı­şı ola­rak kar­şı­mı­za çık­sa bi­le asıl prob­lem, tü­ke­ti­min üre­tim­den da­ha faz­la ol­ma­sı­dır. Ya­ni ta­rım­da üre­ti­min ye­te­ri ka­dar ger­çek­leş­me­me­si ve nü­fus ar­tı­şı­mı­za pa­ra­lel ola­rak ar­tı­rıl­ma­ma­sı, ta­rı­mın ge­liş­me­si­ni en­gel­li­yor. Tür­ki­ye’nin özel­lik­le ta­rım po­li­ti­ka­sı­nın ol­ma­masın­dan kay­nak­la­nan ya­pı­sal bir so­ru­nu var ve bu so­ru­nun gi­de­ril­me­si için üre­ti­me, mo­der­ni­zas­yo­na ve ya­tı­rı­ma yö­ne­lik ham­le­le­rin ya­pıl­ma­sı ge­re­ki­yor. Bu se­bep­leTür­ki­ye’nin gı­da kri­zi­ne kar­şı en önem­li stra­te­ji­si, GAP gi­bi böl­ge­sel kal­kın­ma pro­je­le­ri­nin hız­lan­dı­rıl­ma­sı­dır. Böl­ge­sel kal­kın­ma pro­je­le­ri ile ta­rı­ma da­ha faz­la ya­tı­rım ya­pıl­ma­sı, gı­da üre­ti­mi­nin ar­tı­rıl­ma­sı ve gı­da ti­ca­re­ti­nin önün­de­ki en­gel­le­rin kal­dı­rıl­ma­sı ge­re­ki­yor.
Ay­rı­ca gı­da kri­zi­nin dün­ya­da eko­no­mik ve top­lum­sal kriz­le­ri de te­tik­le­ye­bi­le­ce­ği ve si­ya­si gü­ven­li­ği teh­dit ede­bi­le­ce­ği de dik­ka­te alı­na­rak, ta­rım ve ti­ca­re­te yö­ne­lik ver­gi­ler azal­tıl­ma­lı ve do­la­yı­sıy­la üre­tim özen­di­ril­me­li­dir.
Kü­re­sel ısın­ma ile be­ra­ber or­ta­ya çı­kan olum­suz­luk­lar­dan ta­rım sek­tö­rü­nün, çift­çi­le­rin ve do­la­yı­sıy­la nü­fu­sun çok bü­yük ya­ra­lar al­ma­ma­sı için de üre­tim plan­la­ma­sı ya­pıl­ma­sı şart­tır. Ta­rım­sal plan­la­ma esas ola­rak doğ­ru ürün, ger­çek­çi ta­lep mik­ta­rı, böl­ge­sel ve kent­sel plan­la­ma­yı içe­rir. Bu an­lam­da, bel­li böl­ge­ler­de ve alan­lar­da tes­pit edi­le­cek ta­rım­sal ürün­le­rin üre­ti­mi­nin ya­pıl­ma­sı, dev­let ta­ra­fın­dan teş­vik edil­me­li ve des­tek­len­me­li­dir. Ta­rım­sal ürün plan­la­ma­sı ya­pı­lır­ken ül­ke iç ta­lep mik­ta­rı doğ­ru tah­min edil­me­li­dir. Eğer iç ta­le­bin üze­rin­de bir üre­tim faz­la­sı var­sa bu­nun ih­ra­ca­tı için ça­lış­ma­lar ya­pıl­ma­lı­dır. Açı­ğı­mız olan ürün­le­rin ta­rı­mı­nın ya­pıl­ma­sı teş­vik edil­me­li ve des­tek­len­me­li­dir.
Ay­rı­ca üre­tim ve tü­ke­tim için cid­di kap­sam­lı is­ta­tis­tik­sel ve bi­lim­sel ça­lış­ma­lar ya­pıl­ma­lı­dır. Bu alan­da var olan ku­rum­la­rın, ge­le­ce­ğe da­ir üre­tim ve tü­ke­tim ile il­gi­li si­mü­las­yon­lar ve ger­çek­çi ta­lep tah­min­le­ri yap­ma­la­rı ge­re­kir.
Muh­te­mel kriz­le­re kar­şı da ön­cü gös­ter­ge­ler kul­la­nı­la­rak za­ma­nın­da ve ye­rin­de mü­da­ha­le­le­rin ya­pıl­ma­sı ge­re­kir. Bu­nun için Top­rak Mah­sul­le­ri Ofi­si’ne cid­di gö­rev­ler dü­şü­yor. Bu­nun­la be­ra­ber, son dö­nem­de mey­da­na ge­len olay­lar­dan do­la­yı hü­kü­me­tin des­tek­le­me prog­ram­la­rı­nı tek­rar göz­den ge­çir­me­si ge­re­ke­bi­lir.

Paylaş Tavsiye Et
Yazara ait diğer yazılar
Erdal T. Karagöl