Arkadaşlar, siyasi hararet devam ediyor. Aylardır, cumhurbaşkanlığı seçimlerinin tetiklediği bir gerilim sürecini yaşıyorduk Türkiye olarak. Toplantılarımız da haliyle, bu konuya odaklanmıştı. Abdullah Gül’ün Çankaya’ya çıkmasıyla tartışmalar da büyük ölçüde dindi sayılır. Ama daha, derin bir nefes bile alamadan, yeni bir tartışma ve gerilim atmosferine girdik hep birlikte.

Haklısınız; vaktimiz kalırsa bunlara da değinelim. Ama önce şu anayasa işini konuşmamız lazım. Bildiğiniz gibi AKP, seçimlerden önce verdiği söz uyarınca, daha sivil ve demokratik bir anayasa hazırlamak için vakit kaybetmeden kolları sıvadı. Ama henüz taslak metin ortaya çıkmadan kıyamet koptu. Kimileri, bu Meclis’in bir anayasa yapamayacağını, şu ana kadar bunun böyle bir örneğinin bulunmadığını, anayasa yapacak olan meclisin kurucu bir meclis olması gerektiğini iddia ederek bu sürece karşı çıktılar.

İyi de kardeşim, adı üzerinde “sivil anayasa”. Anayasa yapabilmek için illa darbe mi yapmak gerek?

Evet öyle; ama durun, dahası var. Bakın, size oradan bir iki paragraf okuyayım: “Kurucu iktidarın asıl sahibi olan milletin ve onun temsilcilerinin özgür bırakılmalarında yarar vardır. İnsan aklının ve toplumların bu tür engellerden uzak tutulması, evrensel ve doğal değişim yasalarının mantıkî sonucudur. Hiçbir anayasa koyucu toplumun onlarca yıllık geleceğini ipotek altında tutma hakkına sahip olmamalıdır. ‘Cumhuriyetin sürekliliği’ dışında değişmez anayasa kuralı konulmasında yarar değil zarar vardır.” Yine bakın: “Bu konuda asli kurucu organ yetkisini kullanan bir meclisin kendini bağımsız hissetmesi doğal ve gereklidir. Bu açıdan önerilebilecek ideal formül, yeni bir anayasa hazırlama girişiminin başında, TBMM’nin bir anayasa değişikliği yaparak, değişmezlik hukukunu daha önceki Cumhuriyet anayasalarında olduğu gibi ‘Cumhuriyet’ ilkesi ile sınırlı tutması olacaktır. Sonuç olarak çalışma grubumuz, TBMM’nin yeni bir anayasa taslağını oluşturma aşamasında kendisini ‘cumhuriyet hükümet şekli’nin değişmezliği dışında özgür ve bağımsız hissetmesi gerektiğine inanmaktadır.”

Doğru söylüyorsun. Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde olduğu gibi anayasa hazırlıklarında da tartışmaların odağını başörtüsü teşkil ediyor. Bu bağlamda geçtiğimiz ay en çok gürültü koparan tartışma ise nispeten yeni bir kavramsallaştırmanın etrafında yaşandı: “Mahalle baskısı”. Malumunuz, meşhur sosyal bilimcilerden Prof. Şerif Mardin geçtiğimiz aylarda Ruşen Çakır’a verdiği mülakatlarda kullandı bu tabiri. Kastı “ham sofu” diye bilinen bir tipolojiyi tarif etmekti. Bu ay da Ayşe Arman’la yaptığı bir söyleşide Türkiye’deki gelişmelere dair görüşlerine biraz daha açıklık getirdi.

Ben söyleşiden özellikle bu ifadeleri çekip çıkardım; zira medyada söz konusu edilen fikirler bunlardı. Yoksa Şerif Mardin’le bir alıp veremediğim yok.

Doğrusunu söylemek gerekirse ben Ayşe Arman’ın bu mülakatının belli bir merciin siparişi üzerine yapıldığını düşünüyorum. Hazırlanacak anayasa içerisinde başörtüsüne bir nebze olsun özgürlük sağlayabilecek bir düzenleme arayışında olan AKP’yi ve o cenahtaki çevreleri savunmada bırakmak amacıyla yeni bir tartışma başlatılması gerekiyordu. E-muhtıra, Anayasa Mahkemesi’nin 367 kararı, Cumhuriyet mitingleri ve genel seçimler hafızalarda halen tazeliğini koruduğuna göre, bu tartışma ya da gerilim anti-demokratik araçlar kullanılarak yapılamazdı. Daha ‘demokratik’ ve meşru bir araç gerekliydi. İşte Şerif Mardin’in tespitlerine bu noktada ihtiyaç duyuldu. Nitekim Şerif Mardin, bilim adamlığı Türkiye’de hiçbir kesim tarafından tartışılmaz bir sosyal bilimcidir.

Bakın, o söyleşide Şerif Mardin açıkça başörtüsü yasağının son derece anti-demokratik olduğunu söylüyor. Bu hususun zihninde net olarak karar verebildiği ender hususlardan biri olduğunun altını çiziyor. Buna rağmen başlığa çekilen ifade, Ayşe Arman’ın yönlendirmesiyle söylenen “Türkiye ne Malezya olur diyebilirim, ne de olamaz” ifadesi. Bu ifadeye dayanılarak da başörtüsünün serbest kalmasına karşı çıkılıyor. Sizce burada bir art niyet yok mu? Aynı şekilde, söyleşinin her iki tarafa da yontulacak ifadelerle dolu olmasına rağmen, Ertuğrul Özkök gibi köşe yazarları söyleşiyi öyle bir biçimde aksettiriyorlar ki, sanki Şerif Hoca darbe çığırtkanlığı yapmış. Dahası bu söyleşide hiç geçmemesine rağmen, “mahalle baskısı” tabirine sürekli atıfta bulunuluyor. Hasılı kelam, ben bu söyleşiyi çok da masum bulmuyorum. Bu noktada da Şerif Mardin Bey’in kullanıldığını düşünüyorum.

Madem öyle, merkezî seçkinler neden cumhuriyette ısrar ediyorlar?

Vaktimiz dolmak üzere. Eğer anayasa konusunda söyleyecekleriniz bittiyse, şu dış gelişmelere geçelim isterseniz.

Lütfen metaforlarla konuşmayalım. Ne demek istedin şimdi?

Teferruatlarla uğraşırken, işin aslını unuttuğumuzu söylüyorum. Bakın arkadaşlar, biz anayasayı çok hafife alıyoruz. Anayasaya dair tartışmalarımız, son derece teknik ve ideolojik meseleler düzeyinde kalıyor. Daha derinlere inemiyoruz. Anayasanın bir devletin mekanik anlamda işleyişini belirlemenin ötesinde bir anlamı vardır. Bir yönüyle anayasa insan hak ve hürriyetlerinin garantisidir. Tarihsel açıdan bakıldığında da, anayasal gelişmelerin özellikle de Avrupa’da devlet gücünün sınırlandırılması ve bireysel hakların garanti altına alınması süreci ile paralel seyrettiği görülür. Dolayısıyla bizdeki bireysel hak ve hürriyetleri kısıtlayıcı anayasa metinlerinin, tarihsel açıdan, anayasa mantığına ters olduğu çok açık.

Bir işimiz de kitabına uygun olsaydı şaşardım zaten!