Kullanıcı Adı: Şifre    
   
   veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (January 2005) > Ekonomide Gündem
Ekonomide Gündem
Dünya ekonomisi / Ocak 2005
Dün­ya eko­no­mi­sin­de 2004 yı­lın­da ya­şa­nan ge­liş­me­ler, OECD ta­ra­fın­dan ha­zır­la­nan “Eko­no­mik Gö­rü­nüm” ra­po­run­da de­ğer­len­di­ril­di. Ra­por­da, 2004 yı­lın­da sık­ça sö­zü edi­len kü­re­sel to­par­lan­ma­nın pet­rol fi­yat­la­rın­da­ki ani yük­se­liş­le­rin et­ki­siy­le ya­vaş­la­dı­ğı be­lir­ti­le­rek, özel­lik­le Ja­pon­ya ve Çin’de eko­no­mi­nin be­lir­gin bir şe­kil­de hız kes­ti­ği, da­ha yu­mu­şak ol­mak­la bir­lik­te ya­vaş­la­ma­nın ABD ve ba­zı Av­ru­pa ül­ke­le­rin­de de his­se­di­lir ol­du­ğu vur­gu­lan­dı. OECD’ye gö­re, pet­rol fi­yat­la­rı da­ha faz­la yük­sel­mez­se kü­re­sel to­par­lan­ma 2005 yı­lı içe­ri­sin­de tek­rar hız ka­za­na­bi­lir ve 2001-2002 dö­ne­mi­ni kap­sa­yan dur­gun­lu­ğun et­ki­le­ri 2006 so­nu­na ka­dar ka­de­me­li ola­rak dün­ya sah­ne­sin­den si­li­ne­bi­lir. Baz se­nar­yo­da, pek çok OECD ül­ke­sin­de yı­lın ikin­ci ya­rın­da gö­rü­len enf­las­yo­nist et­ki­nin or­ta­dan kal­ka­ca­ğı ve iş­siz­lik oran­la­rın­da­ki ge­ri­le­me­nin ye­ni­den baş­la­ya­ca­ğı da yer alı­yor. Bu çer­çe­ve­de, OECD ül­ke­le­rin­de 2003 yı­lın­da %2,2 olan bü­yü­me ora­nı­nın, bu yıl %3,6’ya ulaş­ma­sı bek­le­ni­yor. OECD’nin 2005 ve 2006 yı­lı için bü­yü­me tah­min­le­ri ise sı­ra­sıy­la %2,9 ve %3,1. 
An­la­şıl­dı­ğı üze­re, ya­kın dö­nem­de dün­ya eko­no­mi­si­ni teh­dit eden risk­le­rin ba­şın­da pet­rol fi­yat­la­rın­da­ki be­lir­siz­lik ya­tı­yor. Ra­por­da, pet­rol fi­yat­la­rı­nın yük­sel­me­ye baş­la­ma­sı ha­lin­de üre­ti­min olum­suz et­ki­le­ne­ce­ği­ne, enf­las­yon ve iş­siz­lik oran­la­rı­nın baz se­nar­yo­da­ki bek­len­ti­le­rin üze­ri­ne çı­ka­bi­le­ce­ği­ne dik­kat çe­ki­li­yor. OECD’ye gö­re, ül­ke­le­rin büt­çe den­ge­si ve ca­ri iş­lem­ler­de ya­şa­ya­ca­ğı so­run­lar ise ya­kın dö­nem­de gö­rü­nü­mü olum­suz et­ki­le­me­se bi­le, uzun va­de­de po­tan­si­yel bir ge­ri­lim kay­na­ğı ol­ma­ya de­vam edi­yor. Ay­rı­ca, dün­ya ge­ne­lin­de faz­la de­ğer­len­miş bu­lu­nan ko­nut fi­yat­la­rın­da mey­da­na ge­le­bi­le­cek ani bir dü­şüş, tü­ke­tim­de de ya­vaş­la­ma­ya yol aça­ca­ğı için OECD’nin sı­ra­la­dı­ğı risk­ler ara­sın­da yer alı­yor.
Öte yan­dan, Ara­lık ayı ba­şın­da do­lar/eu­ro pa­ri­te­si 1,34 ile ye­ni bir re­ko­ra ula­şır­ken, do­lar­da­ki de­ğer kay­bı­nın de­vam ede­ce­ği bek­len­ti­si, do­la­rın ulus­la­ra­ra­sı re­zerv pa­ra ko­nu­mu­nun cid­di bi­çim­de sor­gu­lan­ma­sı­na yol açı­yor. Eko­no­mist­le­re gö­re, bir ül­ke pa­ra­sı­nın re­zerv pa­ra ko­nu­mu­na yük­se­le­bil­me­si için bü­yük bir eko­no­mi, dı­şa açık ve de­rin­leş­miş ma­li pi­ya­sa­lar, dü­şük enf­las­yon ve o pa­ra bi­ri­mi­ne gü­ven şart. 20. yüz­yı­lın ba­şın­da İn­gi­liz ster­li­nin­den re­zerv pa­ra un­va­nı­nı dev­ra­lan ve o za­man­dan be­ri ra­kip­siz olan do­la­rın şim­di­ler­de bu ni­te­lik­le­re sa­hip güç­lü bir ra­ki­bi var: Eu­ro. Eu­ro, yük­sek mik­tar­da dö­viz re­zer­vi tu­tan As­ya mer­kez ban­ka­la­rı için de gi­de­rek da­ha çe­ki­ci ha­le ge­li­yor. Ara­lık ba­şın­da Rus­ya ve En­do­nez­ya, re­zerv­le­rin­de­ki do­lar pa­yı­nı dü­şür­me­yi göz­den ge­çir­dik­le­ri­ni açık­la­mış­lar­dı. Dün­ya­nın en çok do­lar tu­tan iki ül­ke­si olan Ja­pon­ya ve Çin de ABD Ha­zi­ne­si bo­no­su alım­la­rı­nı kı­sa­cak­la­rı­nın işa­re­ti­ni ve­ri­yor. Di­ğer bir de­yiş­le As­ya ulus­la­rı, do­la­rın re­zerv pa­ra ol­ma­sı avan­ta­jı­na da­ya­na­rak bol ke­se­den har­ca­yan ve borç­la­nan ABD’yi fi­nan­se eder­ken ar­tık iki ke­re dü­şü­nü­yor­lar.

Tavsiye Et
Türkiye ekonomisi / Ocak 2005
Tür­ki­ye’nin AB aday­lı­ğı sü­re­cin­de 2007’e ka­dar uy­gu­la­ya­ca­ğı “Ka­tı­lım Ön­ce­si Eko­no­mik Prog­ram” (KEP) 3 Ara­lık ta­ri­hin­de Dev­let Ba­kan­la­rı Ali Ba­ba­can ile Ab­dül­la­tif Şe­ner ve Ma­li­ye Ba­ka­nı Ke­mal Una­kı­tan ta­ra­fın­dan dü­zen­le­nen ba­sın top­lan­tı­sın­da açık­lan­dı. KEP, 2002-2004 dö­ne­mi­ni kap­sa­yan 18. stand-by’ın de­va­mı ni­te­li­ğin­de ola­cak ve 2005 yı­lı ba­şın­da İMF ile im­za­la­na­cak ye­ni stand-by an­laş­ma­sı­nın da çer­çe­ve­si­ni oluş­tu­ra­cak.
KEP ile önü­müz­de­ki üç yıl bo­yun­ca ma­li di­sip­lin ve sı­kı pa­ra po­li­ti­ka­la­rı uy­gu­lan­ma­ya de­vam ede­cek ve dal­ga­lı kur sis­te­min­den ta­viz ve­ril­me­ye­cek. Ko­pen­hag Eko­no­mik Kri­ter­le­ri’ne odak­la­nan prog­ram, ka­mu borç sto­ku­nun mil­li ge­li­re ora­nı­nı Ma­ast­richt Kri­ter­le­ri’nin de ge­rek­tir­di­ği şe­kil­de hız­la dü­şür­me­yi ve ka­mu­nun borç­lan­ma ge­re­ği­ni azalt­ma­yı he­def­li­yor. Böy­le­ce, özel sek­tö­rün ucuz fon bu­la­bi­le­ce­ği bir dö­ne­min ka­pı­la­rı açı­la­cak ve sür­dü­rü­le­bi­lir bü­yü­me müm­kün ola­cak. 2005-2007 ara­sın­da yıl­lık or­ta­la­ma %5 bü­yü­me ra­kam­la­rı­nın ya­ka­lan­ma­sı, bu sü­re içe­ri­sin­de 15 mil­yar do­lar­lık ya­ban­cı ser­ma­ye gi­ri­şi­nin sağ­lan­ma­sı, 1 mil­yon 650 bin ki­şi­ye iş ola­na­ğı ya­ra­tıl­ma­sı ve enf­las­yo­nun 2007 so­nun­da %4’e dü­şü­rül­me­si prog­ra­mın ön­ce­lik­le­ri ara­sın­da yer alı­yor. KEP’in açık­lan­ma­sı­nın ar­dın­dan İMF ile yü­rü­tü­len stand-by gö­rüş­me­le­ri ni­ha­ye­te er­di­ri­le­rek, esas çer­çe­ve üze­rin­de mu­ta­ba­ka­ta va­rıl­dı. Üç yıl sü­re­cek olan ye­ni stand-by prog­ra­mı kap­sa­mın­da Tür­ki­ye İMF’den 10 mil­yar do­lar ye­ni kre­di kul­la­na­cak.
2004 yı­lı­nın üçün­cü çey­re­ği­ne iliş­kin bü­yü­me ra­kam­la­rı DİE ta­ra­fın­dan açık­lan­dı. Bu­na gö­re, GSMH 3. çey­rek­te ge­çen yı­lın ay­nı çey­re­ği­ne oran­la %4,7 ar­tış gös­ter­di. Bu dö­nem­de GSYİH’de­ki ar­tış ora­nı ise %4,5 ola­rak ger­çek­leş­ti. Yı­lın ilk iki çey­re­ğin­de­ki %12,4 ve %14,4’lük yük­sek bü­yü­me oran­la­rın­dan son­ra GSMH’de­ki ar­tı­şın %4,7 ile bek­len­ti­le­rin al­tın­da kal­ma­sı “bü­yü­me hız kes­ti” şek­lin­de yo­rum­lan­dı. 3. çey­rek bü­yü­me ra­kam­la­rı­nın bek­len­ti­le­rin al­tın­da kal­ma­sın­da, ta­rım ve in­şa­at sek­tör­le­rin­de­ki da­ral­ma ile tü­ke­tim ve ya­tı­rım har­ca­ma­la­rın­da­ki ar­tış hı­zı­nın ya­vaş­la­ma­sı et­ki­li ol­du. Bu so­nuç­lar­la, 2004 yı­lı­nın ta­ma­mı için %10 ola­rak tah­min edi­len bü­yü­me ora­nı ilk 9 ay­da %9,7’ye ulaş­tı. 2003’ün ilk 9 ayın­da 259,5 kat­ril­yon li­ra olan ca­ri fi­yat­lar­la GSMH, bu yıl ay­nı dö­nem­de 306,6 kat­ril­yon li­ra (215 mil­yar do­lar) ola­rak ger­çek­leş­ti.An­cak, yük­sek sey­re­den bü­yü­me oran­la­rı­na rağ­men Tür­ki­ye’nin kro­nik prob­le­mi ‘iş­siz­lik’te iyi­leş­me sağ­lan­mış de­ğil. 2003’ün 3. çey­re­ğin­de %9,4 olan iş­siz­lik ora­nı bu yıl ay­nı dö­nem­de %9,5’e yük­sel­di. İki dö­nem ara­sın­da iş­gü­cün­de­ki 526 bin ki­şi­lik ar­tı­şa rağ­men, is­tih­dam sa­de­ce 463 bin ar­ta­rak 22 mil­yon 874 bi­ne yük­sel­di. AB ül­ke­le­ri ile aşa­ğı yu­ka­rı ay­nı sey­re­den iş­siz­lik ora­nı tek ba­şı­na Tür­ki­ye ger­çek­le­ri­ni yan­sıt­mak­tan ol­duk­ça uzak. 50 mil­yo­na ula­şan 15 yaş üs­tün­de­ki ça­lı­şa­bi­lir nü­fu­sa rağ­men iş­gü­cü­nün 25,3 mil­yon­da kal­dı­ğı Tür­ki­ye’de iş­gü­cü­ne ka­tı­lım ora­nı, Av­ru­pa Bir­li­ği ve OECD ül­ke­le­ri­nin çok ge­ri­sin­de bu­lu­nu­yor. Bu ül­ke­le­re kı­yas­la Tür­ki­ye’de­ki ka­yıt dı­şı is­tih­dam ora­nı da çok yük­sek. İs­tih­dam­da­ki 22,9 mil­yon ki­şi­nin %55,4’ü ka­yıt dı­şı ça­lı­şı­yor. Bu­na %4’lük ek­sik is­tih­dam ora­nı ile %14’e ula­şan ta­rım dı­şı iş­siz­lik ora­nı­nı da ek­ler­sek, tab­lo da­ha ka­ram­sar ha­le ge­li­yor. İş­gü­cü­nün eği­tim du­ru­mu­na ba­kıl­dı­ğın­da, or­ta­ya yi­ne ge­liş­miş ül­ke­ler­den çok fark­lı bir tab­lo çı­kı­yor. 22,9 mil­yon­luk is­tih­da­mın sa­de­ce 2,1 mil­yo­nu üni­ver­si­te ve yük­se­ko­kul me­zu­nu. En bü­yük gru­bu 14,7 mil­yon ki­şiy­le li­se al­tı eği­tim­li­ler oluş­tu­ru­yor. Ça­lı­şan­la­rın 1,6 mil­yo­nu ise oku­ma yaz­ma bil­mi­yor.

Tavsiye Et