Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Dünya Siyaset
Washington’da nükleer zirve
Nuh Yılmaz
ABD’NİN baş­ken­ti Was­hing­ton, 12-13 Ni­san ta­rih­le­rin­de Av­ru­pa Bir­li­ği, Ulus­la­ra­ra­sı Atom Ener­ji­si Ku­ru­mu (IAE­A) ve Bir­leş­miş Mil­let­ler ile ara­la­rın­da Tür­ki­ye ve Er­me­nis­tan’ın da bu­lun­du­ğu 47 ül­ke­nin ka­tıl­dı­ğı Nük­le­er Gü­ven­lik Zir­ve­si’ne ev sa­hip­li­ği yap­tı. Zir­venin res­mî gün­de­mi, nük­le­er te­rö­riz­me kar­şı ted­bir­le­rin ar­tı­rıl­ma­sı, ulus­la­ra­ra­sı nük­le­er ka­ra­bor­sa ile mü­ca­de­le ve uran­yum ile plü­ton­yu­mun ya­sadı­şı yol­lar­dan da­ğı­tı­mı­nın en­gel­len­me­siy­di.
Bir Ame­ri­kan li­de­ri­nin 1945’ten be­ri ev sa­hip­li­ği yap­tı­ğı en ge­niş ka­tı­lım­lı top­lan­tı olan Was­hing­ton Zir­ve­si, ABD Baş­ka­nı Ba­rack Oba­ma’nın “nük­le­er si­lah­sız dün­ya” viz­yo­nu­nun üça­ya­ğın­dan bi­ri­ni oluş­tu­ru­yor. Ni­san 2009’da Çek Cum­hu­ri­ye­ti’nin baş­ken­ti Prag’da “nük­le­er si­lah­sız dün­ya” stra­te­ji­si­ni açık­la­yan Oba­ma, bu he­de­fe ulaş­mak için mev­cut nük­le­er si­lah sto­ku­nun azal­tıl­ma­sı, nük­le­er si­lah tek­no­lo­ji­si­nin ya­yıl­ma­sı­nın en­gel­len­me­si ve nük­le­er mal­ze­me­le­rin is­ten­me­yen grup ve ak­tör­le­rin eli­ne geç­me­si­nin ön­len­me­si şek­lin­de üça­yak­lı bir plan be­lir­le­miş­ti. Bu çer­çe­ve­de 8 Ni­san’da Rus­ya Dev­let Baş­ka­nı Di­mit­ri Med­ve­dev ile bir­lik­te, el­de­ki nük­le­er si­lah­la­rın azal­tıl­ma­sı­nı ön­gö­ren START-2 Ant­laş­ma­sı’nı im­za­la­yan Oba­ma, he­men ar­dın­dan da Nük­le­er Gü­ven­lik Zir­ve­si’ni dü­zen­le­di. New York’ta Ma­yıs ayı içe­ri­sin­de ya­pı­la­cak Nük­le­er Si­lah­la­rın Ya­yıl­ma­sı­nın Ön­len­me­si Ant­laş­ma­sı (NPT)’nın Re­viz­yo­nu baş­lık­lı top­lan­tı da bu pla­nın son saf­ha­sı­nı oluş­tu­ra­cak.
Nük­le­er Gü­ven­lik Zir­ve­si’nin ana gün­dem mad­de­si, şu ana ka­dar ra­por edi­len 18 ay­rı nük­le­er hır­sız­lık ola­yı ile gün­de­me ge­len nük­le­er mal­ze­me­le­rin ça­lın­ma­sı ve sa­tıl­ma­sı­nın ön­len­me­siy­di. Bu ko­nu, nük­le­er mal­ze­me­ye sa­hip ül­ke­le­rin, bu mal­ze­me­nin mik­ta­rı­nı ve gü­ven­lik du­ru­mu­nu ra­por et­me­si, mal­ze­me­yi gü­ven­li bir şe­kil­de sak­la­ma ta­ah­hü­dü, ku­ru­la­cak alarm ve uya­rı sis­tem­le­riy­le sı­nır gü­ven­li­ği­nin sağ­lan­ma­sı, ça­lı­nan mal­ze­me­le­rin ge­ri alın­ma­sı­nı sağ­la­ya­cak tek­no­lo­jik do­na­nı­mın edi­nil­me­si ve mal­ze­me­nin tes­pi­ti­ni sağ­la­ya­cak ge­rek­li teç­hi­za­tın kul­la­nıl­ma­sı gi­bi me­se­le­le­ri kap­sı­yor­du.
Zir­ve­de gün­de­me ge­len bir baş­ka ko­nu da ulus­la­ra­ra­sı nük­le­er mal­ze­me ban­ka­sı­nın ku­rul­ma­sıy­dı. Bu­na gö­re uran­yum zen­gin­leş­tir­me tek­no­lo­ji­si­ne sa­hip ül­ke­ler, el­le­rin­de­ki zen­gin­leş­ti­ril­miş mal­ze­me­yi bu ban­ka­ya ba­ğış­la­ya­cak, nük­le­er mal­ze­me­ye si­vil ve ba­rış­çıl amaç­lar­la ih­ti­yaç du­yan ül­ke­ler de bu mal­ze­me­yi ban­ka­dan si­ya­si bir ay­rı­ma ta­bi tu­tul­ma­dan sa­tın ala­cak­tı. Böy­le­ce ye­ni ül­ke­le­rin nük­le­er tek­no­lo­ji­ye ulaş­ma­sı­nın önü ke­si­le­rek, nük­le­er tek­no­lo­ji­nin ya­yıl­ma­sı­nın en­gel­len­me­si ko­nu­sun­da­ki sa­vun­ma çiz­gi­si en te­mel­den ku­rul­muş ola­cak­tı. An­cak ener­ji so­ru­nu ya­şa­nan bir dün­ya­da zen­gin­leş­ti­ril­miş uran­yu­mun ye­ni bir ener­ji kay­na­ğı şek­lin­de kul­la­nı­lıp pet­rol ve do­ğal­gaz gi­bi ulus­la­ra­ra­sı pi­ya­sa­da iş­lem gö­re­cek ol­ma­sı­nın nük­le­er tek­no­lo­ji­ye sa­hip ül­ke­le­re eko­no­mik üs­tün­lük sağ­la­ma ris­ki, bu tek­no­lo­ji­ye sa­hip ol­ma­yan ül­ke­le­ri tek­li­fe iti­raz et­me­ye yö­nelt­ti.
 
İran: Res­mî Zir­venin Gay­ri­res­mî Gün­de­mi
İran ve tar­tış­ma­lı nük­le­er prog­ra­mı, Was­hing­ton Zir­ve­si’nin gay­ri­res­mî gün­dem mad­de­siy­di. İran’ın, nük­le­er prog­ra­mı­nı IAE­A de­ne­ti­mi­ne aç­ma­ya­rak NPT re­ji­mi­ni ih­lal et­ti­ği­ni, ulus­la­ra­ra­sı ku­rum­la­rın de­ne­ti­mi dı­şın­da uran­yum zen­gin­leş­tir­di­ği­ni sa­vu­nan ve bu ne­den­le de yap­tı­rım­lar­la ce­za­lan­dı­rıl­ma­sı­nı is­te­yen ba­şı­nı ABD’nin çek­ti­ği ül­ke­ler, zir­ve es­na­sın­da İran’a kar­şı cep­he oluş­tur­ma­ya ça­lış­tı. Oba­ma, ko­nuk li­der­ler­le yap­tı­ğı gö­rüş­me­ler­de İran’a ye­ni yap­tı­rım­lar ge­ti­ril­me­si­ne sı­cak ba­kan ül­ke­ler­den al­dı­ğı des­te­ği pe­kiş­tir­mek, kar­şı çı­kan ül­ke­le­ri ise ta­raf­sız­laş­tır­mak is­ti­yor­du.
Ha­li­ha­zır­da İran’a kar­şı ken­di yap­tı­rım­la­rı­nı uy­gu­la­yan ABD, ko­nu­yu BM Gü­ven­lik Kon­se­yi’ne ta­şı­ya­rak bu­ra­dan İran’a kar­şı tüm ül­ke­le­ri bağ­la­yı­cı bir ka­rar çı­kart­ma­ya ça­lı­şı­yor. BMGK’nın ve­to hak­kı olan beş dai­mi üye­sin­den ABD, İn­gil­te­re, Fran­sa ve şa­şır­tı­cı bir şe­kil­de Rus­ya yap­tı­rım­la­ra “evet” der­ken, Çin ise bu ko­nu­da “ha­yır” de­me eği­li­mi gös­te­ri­yor. Çin’in ya­nı sı­ra BMGK’nın ve­to hak­kı ol­ma­yan 10 ge­çi­ci üye­si­nin de des­te­ği­ni is­te­yip oy bir­li­ği ile çı­ka­cak bir yap­tı­rım için uğ­ra­şan ABD, kar­şı­sın­da Bre­zil­ya, Tür­ki­ye ve Lüb­nan’ı bu­lu­yor. ABD’ye şim­di­lik net bir şe­kil­de “ha­yır” di­yen tek ül­ke Lüb­nan. Bu açı­dan ba­kıl­dı­ğın­da, oyu­nun ren­gi hâ­lâ be­lir­siz­li­ği­ni ko­ru­yan üç ül­ke olan Tür­ki­ye, Bre­zil­ya ve Çin’in, zir­ve­ye dam­ga vur­du­ğu söy­le­ne­bi­lir.
Oba­ma’nın Çin Dev­let Baş­ka­nı Hu Jin­ta­o ile zir­ve sı­ra­sın­da yap­tı­ğı gö­rüş­me bu ne­den­le kay­da de­ğer­di. Ame­ri­kan ba­sı­nı tüm gü­cüy­le Çin’in ye­ni yap­tı­rım­la­rı des­tek­le­di­ği­ni ilan et­se de, Çin ha­len yap­tı­rım­la­ra kar­şı ol­du­ğu­nu an­cak yap­tı­rım met­ni ile bir­lik­te di­ğer ka­nal­la­rın da açık tu­tul­ma­sı ta­le­bi­ni gün­de­me ge­ti­ri­yor. İran’la ya­şa­na­cak muh­te­mel bir ge­ri­lim­le yük­se­le­bi­le­cek ener­ji fi­yat­la­rı­nın en bü­yük mağ­du­ru ola­cak Çin, İran’a yö­ne­lik bir sal­dı­rı­ya ta­ma­men kar­şı. Am­bar­go fik­ri­ne ise İran’ın ener­ji ya­tak­la­rı­na yap­tı­ğı ya­tı­rım­la­rın kap­sam dı­şın­da tu­tul­ma­sı kay­dıy­la des­tek ver­me nok­ta­sın­da. Am­bar­go ka­ra­rı­nın bu şe­kil­de çık­ma­sı ise yap­tı­rım­la­rı ne­re­dey­se sem­bo­lik ha­le ge­ti­re­bi­lir.
ABD’nin zor­luk ya­şa­dı­ğı di­ğer ül­ke­ler ise Ba­tı dı­şı dün­ya­nın yük­se­len yıl­dız­la­rı Bre­zil­ya ve Tür­ki­ye ol­du. Was­hing­ton Zir­ve­si ile­ri­de Bre­zil­ya-Tür­ki­ye it­ti­fa­kı­nın baş­la­dı­ğı yer ola­rak anı­la­bi­lir. Son yıl­lar­da iliş­ki­le­ri ge­li­şen iki ül­ke, İran’a ya­pı­la­cak yap­tı­rım­la­ra ta­ma­men kar­şı bir gö­rü­nüm ser­gi­li­yor, or­tak­la­şa ta­vır al­ma ve çö­züm üret­me ara­yış­la­rı­na gi­ri­yor. Bre­zil­ya ile Tür­ki­ye ara­sın­da li­der­ler ve dı­şiş­le­ri ba­kan­la­rı dü­ze­yin­de­ki yo­ğun tra­fik de iz­len­me­ye de­ğer. Ha­tır­la­na­ca­ğı üze­re, Bre­zil­ya Dev­let Baş­ka­nı Lu­la da Sil­va Ma­yıs 2009’da Tür­ki­ye’yi zi­ya­ret et­miş­ti. Zir­ve sı­ra­sın­da Lu­la ile Baş­ba­kan Tay­yip Er­do­ğan bir ara­ya ge­lir­ken, top­lan­tı­nın ar­dın­dan Dı­şiş­le­ri Ba­ka­nı Ah­met Da­vu­toğ­lu Bre­zil­ya’ya bir zi­ya­ret ger­çek­leş­tir­di. Ya­kın za­man­da Er­do­ğan da Bre­zil­ya’yı zi­ya­ret ede­cek. İki ül­ke ara­sın­da baş­ka ko­nu­lar da ele alı­nı­yor; ama İran’ın nük­le­er prog­ra­mı me­se­le­sin­de ba­rış­çı bir çö­züm oluş­tur­ma, ge­re­kir­se ara­bu­lu­cu ol­ma he­de­fi öne çı­kı­yor.
Zir­ve­nin Tür­ki­ye açı­sın­dan bir di­ğer öne­mi ise Er­me­nis­tan ile iliş­ki­ler­di. Mart ba­şın­dan iti­ba­ren yük­se­len ge­ri­lim­le Türk-Ame­ri­kan iliş­ki­le­ri­ni de teh­dit eder ha­le ge­len Er­me­nis­tan ile iliş­ki­ler açı­sın­dan Was­hing­ton Zir­ve­si dö­nüm nok­ta­sı ol­du. İki ül­ke li­de­ri ara­sın­da ya­pı­lan gö­rüş­me­ler­de pro­to­kol­le­re de­vam ka­ra­rı alın­dı. Bu gö­rüş­me­nin iz­le­ri­ni Oba­ma’nın 24 Ni­san’da yap­tı­ğı açık­la­ma­da, 1915 Olay­la­rı’nı ta­nım­lar­ken soy­kı­rım ke­li­me­si­ni kul­lan­ma­ma­sın­da da gö­rü­yo­ruz. Zir­ve­ye tüm Kaf­kas­ya ül­ke­le­ri çağ­rı­lır­ken Azer­bay­can’ın çağ­rıl­ma­ma­sı ne­de­niy­le tep­ki­li gi­den Tür­ki­ye, Er­me­nis­tan’a kı­yas­la is­te­di­ği­ni al­dı. Zir­ve son­ra­sın­da Be­yaz Sa­ray, An­ka­ra üze­rin­de­ki pro­to­kol­ler­le il­gi­li za­man bas­kı­sı­nı kal­dır­dı.
Kı­sa­ca­sı Nük­le­er Gü­ven­lik Zir­ve­si, Türk-Ame­ri­kan iliş­ki­le­rin­de yak­la­şık iki ay sü­ren ge­ri­li­min düş­tü­ğü, Tür­ki­ye’nin İran ve Er­me­nis­tan ile iliş­ki­ler­de­ki tav­rı­nı Oba­ma’ya doğ­ru­dan ak­tar­ma fır­sa­tı bul­du­ğu ve Bre­zil­ya ile ya­kın­laş­tı­ğı bir top­lan­tı ol­du.

Paylaş Tavsiye Et