Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Dünya Ekonomi
Amerika krizi ihracatla onaracak
Meryem Torun
İKİ se­ne­dir kri­zin et­ki­le­ri­ni dur­dur­ma­ya ve onar­ma­ya ça­lı­şan Ame­ri­ka so­nun­da tü­ne­lin ucun­da­ki ışı­ğı gö­rür gi­bi ol­du. IMF, Ame­ri­kan eko­no­mi­si­nin 2010’da %3,1 bü­yü­me­si­ni bek­li­yor, ki bu sa­de­ce %1 bü­yü­me­si bek­le­nen Av­ru­pa ile kar­şı­laş­tı­rıl­dı­ğın­da ümit ve­ri­ci bir ra­kam. Ama Ame­ri­ka’nın eko­no­mik kri­zin kı­sa va­de­de­ki so­nuç­la­rıy­la olan yüz­leş­me­si­ni so­na er­dir­me­si, sa­de­ce uzun va­de so­run­la­rı­na çö­züm ara­ma­ya baş­la­ma­sı an­la­mı­na ge­li­yor. Kriz fi­nans sek­tö­rün­de gö­rül­müş ol­sa da Ame­ri­kan eko­no­mi­sin­de bir za­man­dır sü­re­ge­len prob­lem­ler yü­ze­ye çık­mış bu­lu­nu­yor ve kri­ze kı­sa va­de­de ge­ti­ri­len çö­züm­le­rin ar­dın­dan Ame­ri­ka şim­di eko­no­mi­sin­de­ki kök­lü prob­lem­le­ri çöz­me so­ru­nuy­la yüz­le­şi­yor. Uzun za­man­dır yük­sek tü­ke­tim ile bir­lik­te ti­ca­ret ve büt­çe açı­ğı sürüyor. Şim­di­ye ka­dar eko­no­mi­yi ye­ni­den can­lan­dır­mak ama­cıy­la da­ha da art­tı­rı­lan bu büt­çe açı­ğı uzun va­de­de de­vam et­ti­ri­le­mez gö­rü­nü­yor.
Ame­ri­ka’nın ka­mu bor­cu Oba­ma yö­ne­ti­mi­ne gö­re on se­ne için­de 17 tril­yon do­la­ra va­ra­cak. Ame­ri­kan yö­ne­ti­mi, ha­li­ha­zır­da GSYH’nın %10’una çı­kan ka­mu borç­la­rı­nı za­man için­de %4’e ka­dar in­dir­me­yi he­def­li­yor. Bu­nun ya­nı sı­ra bir de özel borçlar var. 2007’de tü­ke­ti­ci bor­cu net ge­li­rin %129’una tekabül edi­yor­du. Kriz son­ra­sı iş­siz­lik ar­tıp kre­di azal­dık­ça, tü­ke­tim­de bü­yük bir dü­şüş ger­çek­leş­ti. Böy­le bir du­rum­da Ame­ri­kan dev­le­ti­nin borç­la­rı­nı öde­ye­bil­me­si ve eko­no­mi­nin ye­ni­den güç­len­me­si için şim­di her­kes yurt­dı­şı­na ba­kı­yor. Se­ne­ler­ce dün­ya­dan borç alan Ame­ri­ka bu se­fer üre­ti­mi ve ih­ra­ca­tı ar­tır­mak du­ru­mun­da ve bu­nun için pi­ya­sa arı­yor.
Ame­ri­ka’nın da­ha çok ta­sar­ruf ve ih­ra­cat ya­pa­bil­me­si için ge­liş­mek­te olan ül­ke­le­rin ih­ra­cat­ta Ame­ri­ka’ya olan bağ­lı­lık­la­rı­nı terk et­me­le­ri ge­re­ki­yor. Ame­ri­ka’ya göre en bü­yük suç­lu Çin. Dü­şük tut­tu­ğu yu­anın da yar­dı­mıy­la 2008’in ilk çey­re­ğin­de %11,9 bü­yü­me gös­te­ren Çin, hâ­lâ du­rak­la­mak­ta olan dün­ya eko­no­mi­si için­de dik­kat çe­ki­yor. Ame­ri­ka ise Çin’in en bü­yük ve en gay­ri mem­nun müş­te­ri­si. Ti­ca­ret açı­ğı­nı azalt­ma­ya ça­ba­la­yan Ame­ri­ka için ih­ra­cat sa­ye­sin­de bü­yü­me­ye de­vam eden Çin cid­di bir so­run kay­na­ğı. Ame­ri­kan dev­le­ti ve özel sek­tö­rü, dü­şük yu­anın ge­tir­di­ği hak­sız avan­taj­dan şi­ka­yet­çi.
Ta­bii ki bu şi­kâ­yet­ler geç­miş­te ya­şa­nan­la­rın bir tek­ra­rı iz­le­ni­mi­ni uyan­dı­rı­yor. Ame­ri­ka 2005’te Çin’i güm­rük ver­gi­le­riy­le kor­ku­ta­rak is­te­ği­ni ger­çek­leş­tir­miş, yu­anın ser­best bı­ra­kıl­ma­sı­nı sağ­la­mış­tı. Bu­nun ar­dın­dan 2008 se­ne­si­ne ka­dar yük­se­len yu­an, kriz­den son­ra tek­rar kon­trol al­tı­na alın­dı. Ame­ri­kan mec­li­si ay­nı yön­te­min tek­rar­lan­ma­sı ta­raf­ta­rı. Ama Ha­zi­ne şim­di­lik dip­lo­ma­tik çö­züm bul­ma yo­lun­da iler­li­yor. Ma­li­ye Ba­ka­nı Tim Ge­ith­ner, 15 Ni­san’da yap­tı­ğı ko­nuş­ma­da Çin’in pa­ra bi­ri­min­de ma­ni­pü­las­yon ko­nu­sun­da her­han­gi bir açık­la­ma­da bu­lun­ma­dı. Top şim­di Çin’in sa­ha­sın­da. Çin, yüz­leş­me da­ha da cid­di­leş­me­den yu­anın yük­sel­me­si­ne izin ve­re­rek du­ru­mu çöz­me fır­sa­tı­na sa­hip.
Çin’in yu­anın yük­sel­me­si­ne izin ver­me­si için as­lın­da baş­ka se­bep­le­ri de var. Ma­li­ye po­li­ti­ka­sıy­la eko­no­mi­yi hız­lan­dı­ran Çin dev­le­ti, so­nuç­la­nan yük­sek ik­ti­sa­di bü­yü­mey­le bir­lik­le enf­las­yo­nun da yük­sel­me­si ris­kiy­le kar­şı kar­şı­ya. Eğer yu­anın yük­sel­me­si­ne izin ve­ri­lir­se bu, it­hal mal­la­rın ucuz­la­ma­sı­na se­bep ola­rak enf­las­yo­nun önü­ne ge­çe­bi­lir. Ben­zer bir yük­sek bü­yü­mey­le kar­şı­la­şan Sin­ga­pur bu şe­kil­de tep­ki ver­me yo­lun­da. Ay­nı za­man­da Çin po­li­tik ola­rak Ame­ri­ka ile ta­ri­fe sa­va­şı­na gir­me teh­li­ke­sin­den sa­kın­mış olur. Ama Çin’in bu ba­kış açı­sı­nı pay­laş­tı­ğı söy­le­ne­mez. Çin eko­no­mi­si ge­nel ola­rak yu­anın yük­sel­me­sin­den fay­da­la­na­cak ol­sa bi­le ih­ra­cat ya­pan fir­ma­la­rın bun­dan kö­tü et­ki­le­ne­ce­ği aşi­kâr. Çin dev­le­ti ih­ra­cat sek­tö­rün­de bu­nun yol aça­ca­ğı iş­siz­li­ğin önem­li bir so­run ola­ca­ğı­nı öne sü­rü­yor.
Ta­bii Ame­ri­ka’nın Çin’i he­def alı­şı­nın ne ka­dar hak­lı ol­du­ğu ay­rı bir tar­tış­ma ko­nu­su. Yua­nın dü­şük olu­şu­nun Ame­ri­ka’nın ti­ca­ret açı­ğı­nı et­ki­le­di­ği ke­sin; ama yük­sel­me­si­nin bu prob­le­min çö­zü­mü­ne se­bep ola­ca­ğı şüp­he­li. Yu­an yük­se­lir­se it­ha­la­tın, sa­de­ce pa­ra bi­ri­mi yua­na kı­yas­la dü­şen di­ğer ül­ke­le­re kay­ma ih­ti­ma­li var. Ame­ri­ka yua­nın yük­sel­me­si­ni is­te­mek­te hak­lı ol­mak­la bir­lik­te Çin’e yük­le­ne­rek bir ba­kı­ma ken­di eko­no­mi­sin­de­ki prob­lem­ler için bir gü­nah ke­çi­si arı­yor ola­bi­lir. Ne­ti­ce­de Ame­ri­ka üre­ti­me ve bi­ri­ki­me yo­ğun­laş­ma­dı­ğı sü­re­ce Çin’in tek ba­şı­na kur­ta­rı­cı ola­rak ye­tiş­me­si bi­raz zor. Bu­nun için en önem­li yön­tem Ame­ri­ka’nın ih­ra­cat sek­tö­rü­ne odak­lan­ma­sı gi­bi gö­zü­kü­yor. Ama için­de bu­lun­du­ğu­muz eko­no­mik ik­lim­de bu ih­ra­ca­tı kar­şı­la­ya­cak ta­lep bul­mak zor. Ge­liş­miş ül­ke­le­rin kriz son­ra­sı du­rum­la­rı göz önün­de bu­lun­du­ru­lur­sa bu rol, ge­liş­mek­te olan ül­ke­le­re dü­şü­yor. Önü­müz­de­ki sü­reç­te Ame­ri­ka’nın Hin­dis­tan ve Çin gi­bi ül­ke­ler­le sü­re­ge­len tü­ke­ti­ci-üre­ti­ci iliş­ki­si­nin de­ğiş­me­si bek­le­ni­yor. Ame­ri­ka baş­ta ol­mak üze­re ge­liş­miş ül­ke­le­rin eko­no­mi­le­rin­den fay­da­la­na­rak hız­la ge­li­şen bu ül­ke­ler, şim­di bu sis­te­min ter­si­ne dö­nü­şü­nü ve­ya en azın­dan den­ge­len­me­si­ni ka­bul­len­mek du­ru­mun­da­lar. Ge­ri­ye doğ­ru ba­kıl­dı­ğın­da dün­ya­nın bir ül­ke­si­nin sa­de­ce tü­ke­ti­ci ro­lüy­le de­vam et­me­si­nin za­ten sür­dü­rü­le­bi­lir bir du­rum ol­ma­dı­ğı gö­rü­le­bi­lir. Ama ge­rek Ame­ri­ka’nın ge­rek ge­liş­mek­te olan ül­ke­le­rin bir de­ği­şi­me ha­zır olup ol­ma­dık­la­rı he­nüz bel­li de­ğil. Bu ül­ke­ler ara­sın­da en ön­de ge­len ve dün­ya­nın üçün­cü en bü­yük eko­no­mi­si­ne sa­hip olan Çin’in bu­na ne ka­dar ra­zı ol­du­ğu önü­müz­de­ki ay­lar için­de gö­rü­le­cek.
Ame­ri­ka eğer ye­ter­li ta­le­bi yurt­dı­şın­da bu­la­maz­sa dü­şük har­ca­ma ve cid­di iş­siz­li­ğe sa­hip bir eko­no­mi­yi ken­di ba­şı­na onar­ma so­rum­lu­lu­ğuy­la baş­ba­şa ka­la­cak. Kriz son­ra­sı tah­rip olan fi­nans sek­tö­rü do­la­yı­sıy­la hâ­lâ so­run olan sı­kı kre­di ve bir sü­re­dir yük­se­len pet­rol fi­yat­la­rı da du­ru­mu ko­lay­laş­tır­mı­yor. Oba­ma yö­ne­ti­mi­nin ya­yın­lan­dı­ğı büt­çe, Ame­ri­kan dev­le­ti­nin büt­çe açı­ğı­nın 2020’de GSYH’nin %4’üne in­me­si­ni ön­gö­rü­yor; ama şart­lar dü­zel­me­dik­çe dev­let har­ca­ma­sı­nı bu de­re­ce kı­sıt­la­mak­ta zor­luk çe­ki­le­bi­lir. Ame­ri­kan eko­no­mi­si­nin dev­le­tin borç­la­rı­na ba­ğım­lı ol­mak­tan kur­tul­ma­sı için en bü­yük ümit ise Do­ğu’da.

Paylaş Tavsiye Et