Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (January 2008) > Dosya > Yolların çoğalma noktasında Aleviler
Dosya
Yolların çoğalma noktasında Aleviler
Necdet Subaşı
GÜ­NÜ­MÜZ Ale­vi­li­ği­ni şi­fa­hi kül­tü­rün mo­dern bir su­nu­mu ola­rak ele alan çağ­daş araş­tır­ma­lar, ge­le­nek için­de yoğ­ru­lan Ale­vi­li­ğin bu­gü­ne na­sıl ulaş­tı­ğı ko­nu­sun­da te­olo­ji­yi ih­mal et­me eği­li­min­den kur­tu­la­ma­mış­tır. Si­ya­si-di­nî tar­tış­ma­lar ek­se­nin­de Ale­vi­li­ğe ye­ni bir te­olo­ji üret­me kay­gı­sın­da so­mut­la­şan zor­la­ma­lar da, Ale­vi­li­ği te­olo­ji­den uzak­laş­tır­ma gay­ret­le­rin­de iç­kin bu­lu­nan arın­dır­ma ça­ba­la­rı da çok ke­re mev­cut so­run­la­rı pe­kiş­tir­miş ve hat­ta da­ha da ar­tır­mış­tır.
Ale­vi­li­ğin ger­çek­te ne ol­du­ğu­na ve na­sıl ta­nım­lan­ma­sı ge­rek­ti­ği­ne iliş­kin prob­lem­ler, gü­nü­müz dün­ya­sın­da sa­de­ce Ale­vi­le­re mal edi­le­cek bir ko­nu ol­mak­tan çık­mış­tır. En az Ale­vi­ler ka­dar Sün­ni­ler de ar­tık bu ko­nuy­la iliş­ki­li­dir. Ale­vi­li­ği Sün­ni bir ba­kış açı­sı içe­ri­sin­de ele al­ma ça­ba­sı­nın or­ta­ya çı­kar­dı­ğı kı­sıt­la­ma­lar ka­dar, onu fark­lı Ale­vi­lik­ler­den yo­la çı­ka­rak ye­ni bir ta­nı­ma mah­kum et­me gi­ri­şim­le­ri de açık­ça so­run­lu­dur. Bu ne­den­le Ale­vi­li­ği, Ale­vi­le­rin çe­şit­li­li­ğin­den bes­le­nen fark­lı­laş­ma­la­rı­nı el­den gel­di­ğin­ce ay­rış­tı­ra­rak, ta­rih­sel-te­olo­jik bi­ri­kim­le­ri için­de ele al­mak ge­re­kir. Ni­te­kim Ale­vi­li­ği Sün­ni­lik için­de erit­me ni­ye­ti ka­dar, onu ge­nel İs­la­mi bağ­lam­dan ko­par­ma yö­nün­de­ki is­tek­te de de­rin bir si­ya­set, bağ­la­yı­cı­lı­ğı­nı sür­dür­mek­te­dir.
Ale­vi­le­ri so­run­lu, tar­tış­ma­lı ve kar­ma­şık bir al­gı için­de gör­me alış­kan­lı­ğın­da­ki ge­nel ha­va­yı yar­mak; Ale­vi­li­ği ken­di öz su­num­la­rı, ni­te­lik ve ye­ter­li­lik­le­riy­le bir­lik­te, ta­rih­sel be­yan­la­rı­nı yad­sı­mak­sı­zın an­la­ma­ya ça­lış­mak ve hem ge­le­nek­sel hem de mo­dern ya­pı­sı için­de ta­nım­la­mak ge­re­kir. An­cak da­ha da önem­li­si, ön­ce­lik­li ola­rak Ale­vi his­si­ya­tı­nın han­gi te­olo­jik ve ta­rih­sel for­mü­las­yon­lar­dan ne­şet et­ti­ği­nin or­ta­ya çı­ka­rıl­ma­sı­dır. Üze­rin­de du­ru­la­cak, ko­nu­şu­la­cak ve mü­za­ke­re edi­le­cek bir ol­gu­nun ger­çek res­mi­ne ulaş­mak, ih­mal edil­me­me­si ge­re­ken me­to­do­lo­jik bir ter­cih­tir. Ne ya­zık ki, şim­di­ye ka­dar ya­pı­lan Ale­vi­lik araş­tır­ma­la­rı­na te­olo­ji dün­ya­sı­nın kat­kı­la­rı yet­kin bir açı­lım sağ­la­ma­da ye­ter­li bir rol oy­na­ya­ma­mış­tır. Ale­vi­le­ri, bir mez­he­bin ya da bir ba­kış açı­sı­nın ‘cen­de­re’si için­de ele al­ma­nın or­ta­ya çı­kar­dı­ğı key­fi­yet, bu­gün res­mî-gay­ri­res­mî bo­yut­la­rıy­la göz­ler önün­de­dir. O hal­de Ale­vi­li­ği, Ale­vi­ler ken­di­le­ri­ni ne­ye nis­pet edi­yor­sa o bağ­lam­da ele al­mak ge­re­kir.
Po­li­tik ger­gin­lik­le­rin bu­lun­du­ğu bir or­tam­da, Ale­vi­lik in­ce­le­me­le­ri­nin sağ­lık­lı bir bi­çim­de ger­çek­leş­ti­ril­me­si­ni bek­le­mek ha­yal olur. Dü­şün­ce­ler, an­cak ta­raf­la­rın bir­bir­le­ri­ne ku­lak ve­re­bil­dik­le­ri or­tam­lar­da men­zi­li­ne ula­şa­bi­lir. Tes­lim et­mek ge­re­kir ki, ço­ğu kez ve çok yer­de dü­şün­ce­le­ri­ni ve inanç­la­rı­nı sak­la­mak Ale­vi­le­rin bel­li baş­lı ter­cih­le­ri ara­sın­da yer al­mış­tır. Bu ku­şat­ma­nın so­rum­lu­la­rı bu top­lu­mun dı­şın­da de­ğil­dir.
Kuş­ku­suz, bu da, ta­rih­le, te­olo­jiy­le ve mo­dern ha­ya­tın ger­çek­li­ğiy­le ye­ni bir mü­za­ke­re ta­le­bi­nin ses­len­di­ril­me­si­ni ge­rek­tir­mek­te­dir. Bu bağ­lam­da he­men her Ale­vi­nin üze­rin­de ka­rar kı­la­ca­ğı bir pers­pek­ti­fe ulaş­ma­nın zor­lu­ğu or­ta­da­dır. Bu­na Ale­vi­li­ğin hem ge­le­nek­sel hem de mo­dern ya­pı­sı­nın bir en­gel oluş­tu­ra­bi­le­ce­ği açık­tır. An­cak ni­yet doğ­ru­ya ulaş­mak ol­du­ğu sü­re­ce, sert tar­tış­ma­lar bi­le so­nuç­ta ye­ri­ni kar­şı­lık­lı an­la­ma­la­ra ve açık­la­ma­la­ra bı­ra­ka­cak­tır. Bun­dan emin ol­mak zo­run­da­yız.
 
Ale­vi­le­rin Mo­dern­leş­me De­ne­yi­mi
Ale­vi­le­rin mo­dern­leş­me se­ren­ca­mı, söz­lü bir ge­le­ne­ğin dö­nü­şü­mü­nü gös­ter­me­si açı­sın­dan ti­pik bir ör­nek­tir. Ale­vi­le­rin mo­dern­leş­me bağ­la­mın­da ya­şa­dık­la­rı, ve­ri­li bir kül­tü­rün din­sel bağ­la­rın­dan ay­rı­şa­rak so­mut­laş­tır­dı­ğı fark­lı­laş­ma­la­rı gös­ter­mek­te­dir. Çün­kü ge­le­nek­sel ya­pı­la­rın dö­nü­şü­mü­ne pa­ra­lel ola­rak Ale­vi­ler de pek çok açı­dan sı­kı bir de­ği­şi­min oda­ğı ol­muş­tur.
Bu de­ği­şi­min te­mel ni­ren­gi nok­ta­la­rın­dan ha­re­ket edil­di­ğin­de açık­ça gö­rü­len, Ale­vi­le­rin ge­le­nek­sel ya­pı­sı­nın gü­nü­müz ko­şul­la­rı için­de kök­ten bir de­ği­şi­me uğ­ra­mış ol­ma­sı­dır. Ce­maa­tin din­sel, dil­sel ve kül­tü­rel stra­te­ji­si esas­lı fark­lı­laş­ma­lar­la hem­hal ol­muş ve Ale­vi­lik mo­dern­li­ğin çe­kim gü­cü için­de ta­bi­ri ca­iz­se ye­ni­den har­man­lan­mış­tır.
Ale­vi­le­rin mo­dern­leş­me sü­re­ci için­de­ki en te­mel fark­lı­laş­ma­sı, ge­le­nek­sel ola­rak ta­nım­la­na­bi­le­cek kül­tü­rel ba­gaj­la­rı­nın, de­ğer ve açı­lım­la­rı­nın bu­gün cid­di bir sar­sın­tı ge­çir­miş ol­ma­sı­dır. Ale­vi­li­ğe iliş­kin ‘sır’lar açı­ğa çık­mış­tır. Böy­le­ce sır fâş ol­muş­tur. Sır­la­rın dün­ya­sın­da ken­di­ni ta­nım­la­yan Ale­vi­lik bu­gün yok ol­muş­tur. Ni­te­kim de­de­lik baş­ta ol­mak üze­re Ale­vi­le­rin va­ro­lu­şu­nu te­mel­len­di­ren ay­gıt­la­rın pek ço­ğu cid­di bir imaj ve içe­rik kay­bı ya­şa­mak­ta­dır. An­cak bu kay­bın Ale­vi­li­ği yok ol­mak­la kar­şı kar­şı­ya ge­ti­re­ce­ği söy­le­ne­mez. Bu­ra­da söz ko­nu­su olan Ale­vi­li­ğin de­ğiş­me­si, fark­lı Ale­vi­lik­le­rin or­ta­ya çık­ma­sı­dır. Han­gi Ale­vi­lik so­ru­su­nun tek bir ce­va­bı­nı üre­te­cek ko­şul­la­rın gi­de­rek or­ta­dan kalk­tı­ğı açık­ça gö­rül­mek­te­dir. Kent or­ta­mı­nın çe­ki­ci­li­ği, göç, si­ya­si dal­ga­lan­ma­lar, kül­tü­rel çö­zül­me sü­reç­le­ri­nin be­lir­le­yi­ci­li­ği gi­bi pek çok ne­den, so­nuç­ta Ale­vi­li­ğin ge­le­nek­te bi­çim­le­nen for­ma­tı­nı erit­miş­tir. Öy­le ki ar­tık pa­ra­dok­sal da ol­sa mo­dern bir Ale­vi­lik­ten söz et­mek müm­kün­dür.
Ale­vi­ler, içe­ri­ği­ni mo­dern kül­tü­rel ha­sı­la­nın üret­ti­ği ye­ni bağ­lam­lar­dan bes­len­mek­te­dir. Din ve dün­ya al­gı­sı, ri­tü­el ve ta­sav­vur fark­lı­laş­ma­la­rı Ale­vi­le­rin ye­ni bir do­ğu­şun­dan söz edil­me­si­ni ko­lay­laş­tı­ra­cak ima­la­ra sa­hip­tir. Bu fark­lı­laş­ma­lar Ale­vi­ler ara­sın­da çok ke­re yü­zey­sel sa­yı­la­bi­le­cek ki­mi teo­rik tar­tış­ma­la­rın da önü­nü aç­mış­tır. Ge­le­nek­sel oto­ri­te­le­rin yok edil­me­siy­le baş­la­yan bu sü­reç­te ye­ni Ale­vi­ler, di­nî-sos­yal so­run­la­rı­nın çö­zü­mün­de bil­gi­yi da­ha mo­dern bir bağ­lam­da dev­re­ye sok­mak­ta­dır­lar. Mo­dern­li­ğin üret­ti­ği hav­sa­la, ona çok ke­re de­rin­den bağ­lan­ma iç­gü­dü­süy­le ha­re­ket et­mek­te olan Ale­vi­ler ara­sın­da ye­ni dav­ra­nış ve ey­lem stra­te­ji­le­ri­nin it­hal edil­me­si­ni hız­lan­dır­mak­ta­dır.
Mo­dern­li­ğin kat­tı­ğı ye­ni kav­ram­sal ser­ma­ye için­de Ale­vi­ler, ve­ri­li ku­rum­sal ya­pı­la­rı­nı ye­ni­den oku­ma­ya ta­bi tut­mak­ta, ta­rih­sel bil­gi­nin ye­ni­den kul­la­nıl­ma­sı ko­nu­sun­da ye­ni ba­zı so­ru­la­rı ha­re­ke­te ge­çir­mek­te­dir. Mev­cut Ale­vi­li­ğin kır­sal­lı­ğa ve kent­sel­li­ğe uza­nan ger­çek­li­ği, bir­bi­rin­den ay­rı­şa­rak çe­şit­len­miş bir­çok Ale­vi­li­ği gün­de­me ge­tir­mek­te­dir. Bu ay­rış­ma­da po­li­tik ta­lep­kâr­lık, dev­le­tin Ale­vi­ler kar­şı­sın­da­ki ko­nu­mu, Sün­ni­le­rin ken­di dün­ya­la­rın­da ge­liş­tir­dik­le­ri ye­ni ze­min ve açı­lım­lar da et­ki­li ol­muş­tur.
As­lın­da Ale­vi­le­rin kar­şı kar­şı­ya gel­dik­le­ri so­run­lar çok bo­yut­lu­dur. Mo­dern­leş­me ise şim­di­lik çok az tar­tı­şıl­mak­ta­dır. As­lı­na ba­kı­lır­sa Ale­vi­ler, an­cak mo­dern­leş­me­nin ka­za­nım­la­rı için­de ken­di var­lık­la­rı­nı ka­mu­sal ala­na ta­şı­ma ola­na­ğı bul­muş­lar­dır. Ale­vi­li­ğin sen­kre­tik ya­pı­sı­nı sü­rek­li ha­tır­la­ta­cak bir şe­kil­de, gü­nü­müz­de­ki et­ki­si­ni ol­duk­ça yo­ğun­laş­tı­ran dış­sal et­ki­ler, Ale­vi­le­rin mev­cut du­ru­mu­nun na­sıl bir is­ti­ka­me­te yö­ne­le­ce­ği­ni kes­tir­mek hu­su­sun­da muğ­lak ba­kış açı­la­rı üret­mek­te­dir.
O hal­de Ale­vi mo­dern­leş­me­si­nin or­ta­ya çı­kar­dı­ğı te­mel prob­le­ma­tik, ge­le­cek­te Ale­vi­li­ğin, mev­cut ge­li­şim çiz­gi­si ta­kip edil­di­ği tak­dir­de na­sıl sey­re­de­ce­ği­dir. Ale­vi­le­rin, mo­dern­li­ğin var et­ti­ği im­kan­lar için­de na­sıl bir ge­le­nek üre­te­ce­ği, bu bağ­lam­da so­rul­ma­sı ge­re­ken so­ru­la­rın ba­şın­da gel­mek­te­dir. Ger­çek­ten de ta­ri­hi, sos­yo­lo­jik ger­çek­li­ği, bi­li­nen yö­ne­lim ve has­sa­si­yet­le­riy­le Ale­vi­le­rin ar­tık iyi­ce ço­ğa­lan bi­çim­le­ri üze­rin­den bu so­ru­ya ce­vap ver­mek ol­duk­ça zor­dur. Yi­ne de bu he­def, söz ko­nu­su zor­luk­la­rı, Ale­vi­le­rin mo­dern­lik do­la­yı­mın­da­ki yö­ne­lim ve ter­cih­le­ri­ni, mev­cut sta­tü­le­ri et­ra­fın­da oluş­tur­duk­la­rı par­ça­lı ko­num­la­rı­nı dik­ka­te ala­rak tar­tış­ma­ya aç­tı­ğı oran­da de­ğer ka­za­na­cak­tır.

Paylaş Tavsiye Et
Yazara ait diğer yazılar
Necdet Subaşı