Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (January 2009) > Dosya > Asya’da yeni bir büyük oyun mu?
Dosya
Asya’da yeni bir büyük oyun mu?
Nuh Yılmaz
OBA­MA ile ye­ni bir dö­ne­me gi­ren ABD’nin önün­de­ki en önem­li so­run­lar­dan bi­ri, Gü­ney As­ya’da­ki ge­liş­me­ler, özel­lik­le de Af­ga­nis­tan-Pa­kis­tan ve Hin­dis­tan ara­sın­da­ki iliş­ki­le­rin ye­ni dö­nem­de ala­ca­ğı şe­kil. An­cak şu­ra­sı açık ki bu ge­liş­me­ler böl­ge­de­ki di­ğer ak­tör­ler­den ba­ğım­sız bir şe­kil­de ele alı­na­maz. Üç ül­ke­nin iliş­ki­le­ri­nin ala­ca­ğı şe­kil, baş­ta Or­ta As­ya ül­ke­le­ri ol­mak üze­re İran, Rus­ya ve Çin’i doğ­ru­dan, Kör­fez ül­ke­le­ri ve Ja­pon­ya gi­bi ül­ke­le­ri de do­lay­lı ola­rak et­ki­le­ye­cek. ABD’nin ne yap­mak is­te­di­ği­ne ge­lin­ce, bu nok­ta­da Oba­ma ile Bush ara­sın­da ba­zı fark­lar ol­du­ğu­nu gör­mek ge­re­kir. Zi­ra Bush yö­ne­ti­mi­nin Hin­dis­tan ile ge­liş­tir­di­ği “özel iliş­ki­ler” böl­ge ül­ke­le­ri ara­sın­da cid­di kay­gı uyan­dı­rı­yor. Hin­dis­tan’ın nük­le­er zen­gin­leş­tir­me­yi sı­nır­la­yan an­laş­ma­yı im­za­la­ma­dan, si­vil-as­ke­rî nük­le­er tek­no­lo­ji ara­sın­da ay­rım ya­pa­rak, si­vil alan­da ABD’den ade­ta açık çek al­ma­sı, böl­ge­de­ki tüm den­ge­le­ri al­tüst ede­rek Hin­dis­tan’a Rus­ya, Çin ve Pa­kis­tan kar­şı­sın­da avan­taj sağ­la­dı. Şim­di ise Oba­ma’nın ik­ti­da­ra gel­me­si, özel­lik­le Pa­kis­tan ve Hin­dis­tan’da kay­gıy­la ta­kip edi­li­yor.
Bush yö­ne­ti­mi, Af­ga­nis­tan’da iş­gal ve Ta­li­ban’ın tas­fi­ye­si; Pa­kis­tan’da ül­ke­yi iç sa­va­şa sü­rük­le­yen ve ege­men­li­ği yer­le bir eden dip­lo­ma­tik ve as­ke­rî bas­kı; Hin­dis­tan’da ise si­vil nük­le­er tek­no­lo­ji ya­tı­rı­mı, Pa­si­fik’te as­ke­rî ve ti­ca­ri açı­dan önü­nün açıl­ma­sı ve eko­no­mik ge­liş­me mi­ra­sıy­la gi­di­yor. Oba­ma’nın ön­ce­lik­le­ri ise Irak’ın ABD eko­no­mi­si­ni zor­la­yan iş­ga­li­ni so­na er­dir­me, Af­ga­nis­tan’da is­tik­ra­rın sağ­lan­ma­sı ve za­man­la bu ül­ke­den çe­kil­me, Pa­kis­tan’a mü­da­ha­le ko­nu­su­na ön­ce­lik ver­me ve bu­ra­da­ki Ta­li­ban ile el-Kai­de des­tek­çi­si ola­rak gö­rü­len bi­rim­le­re doğ­ru­dan mü­da­ha­le yo­luy­la sa­va­şı bu ül­ke­ye ta­şı­ma, Hin­dis­tan’ın si­vil nük­le­er an­laş­ma kar­şı­lı­ğın­da as­ke­rî nük­le­er tek­no­lo­ji ko­nu­sun­da ge­ri at­ma­sı­nı sağ­la­ma. Bu ön­ce­lik­ler her üç ül­ke­de de so­ru işa­ret­le­ri ya­ra­tı­yor. Hin­dis­tan, Bush yö­ne­ti­min­den al­dı­ğı açık çe­kin key­fi­ni sü­rer­ken bir an­da Oba­ma sürp-ri­ziy­le kar­şı­la­şın­ca te­laş­lan­dı. Hem eko­no­mik kri­ze di­ren­me ko­nu­sun­da Çin ka­dar da­ya­nak­lı ola­ma­ma hem de nük­le­er si­lah­lan­ma ko­nu­sun­da Oba­ma’nın tav­rı­nın Hin­dis­tan’ı tek­rar am­bar­go ile yüz yü­ze bı­rak­ma ih­ti­ma­li Hint­li yö­ne­ti­ci­le­ri dü­şün­dü­rü­yor. Yi­ne de ge­rek Bush ile ya­pı­lan an­laş­ma­lar ge­rek­se Was­hing­ton’da si­vil nük­le­er an­laş­ma­dan kâr sağ­la­ya­cak fir­ma­la­rın (150 mil­yar do­la­ra va­ra­bi­le­cek bir ti­ca­ret hac­mi söz ko­nu­su) Oba­ma yö­ne­ti­mi üze­rin­de bas­kı kur­ma ih­ti­ma­li gü­ven­ce ola­rak gö­rü­lü­yor.
Pa­kis­tan’ı kay­gı­lan­dı­ran ise aman­sız düş­ma­nı Hin­dis­tan’a il­ti­mas ya­pıl­dı­ğı­nı dü­şün­me­si (zi­ra ken­di­si hâ­lâ si­vil nük­le­er tek­no­lo­ji ko­nu­sun­da am­bar­go­ya ta­bi) ve Af­ga­nis­tan’da ABD des­te­ğiy­le en bü­yük pa­ra yar­dı­mı ya­pan ül­ke­ler­den olan Hin­dis­tan’ın ze­min ka­zan­ma­sı. Bu risk Pa­kis­tan’ın uzun yıl­lar­dır ge­ri­lim ya­şa­dı­ğı Af­ga­nis­tan üze­rin­de­ki et­ki­si­ni kay­bet­me­si­ni be­ra­be­rin­de ge­ti­re­bi­lir. Ay­rı­ca Ame­ri­kan bir­lik­le­ri­nin Pa­kis­tan top­rak­la­rı­na yap­tı­ğı izin­siz as­ke­rî sal­dı­rı­lar mer­ke­zî hü­kü­me­tin meş­ru­iye­ti­ni ze­de­ler­ken, ABD bas­kı­sıy­la des­te­ğin çe­kil­di­ği Keş­mir ör­güt­le­ri ve yer­li Ta­li­ban un­sur­la­rı eko­no­mik açı­dan if­las nok­ta­sın­da­ki Pa­kis­tan’a sa­vaş açı­yor. Tam bu dö­nem­de ABD’nin des­tek­le­di­ği, yol­suz­luk­la­rıy­la bi­li­nen ve ken­di de­rin dev­le­ti­nin ulu­sal gü­ven­lik ön­ce­lik­le­ri­ni kâ­le al­ma­yan Zer­da­ri ta­ra­fın­dan yö­ne­til­me­si de Pa­kis­tan için bü­yük bir şan­sız­lık. Ne Pa­kis­tan or­du­su ne is­tih­ba­ra­tı ne de ken­di par­ti­si Zer­da­ri’ye gü­ve­ni­yor. Bu da Zer­da­ri’nin ba­şa­rı­lı ol­ma­sı­nı im­kan­sız ha­le ge­ti­ri­yor. Bu­na ila­ve­ten ABD’nin Pa­kis­tan-Hin­dis­tan iliş­ki­le­ri­nin ge­liş­ti­ril­me­si için bas­kı yap­ma­sı ve Zer­da­ri’nin, Zül­ki­far Ali But­to’nun de­yi­miy­le ge­re­kir­se “ot ye­me kar­şı­lı­ğın­da” el­de et­ti­ği nük­le­er si­lah­lar­dan vaz­ge­çe­bi­le­ce­ği­ni açık­la­ma­sı ül­ke­yi iyi­ce ger­miş du­rum­da. Af­ga­nis­tan ko­nu­sun­da ise Oba­ma ön­ce­lik­le Irak’ta­ki­ne ben­zer bir as­ker ar­tı­rı­mı­na gi­de­cek­tir. Bu­nun ya­nı sı­ra baş­ta Ta­li­ban ol­mak üze­re ABD’ye kar­şı sa­va­şan di­ğer un­sur­lar­la an­la­şa­rak şid­de­ti dü­şür­me­ye, böy­le­ce ye­ni­den ya­pı­lan­ma ve eko­no­mik is­tik­ra­rın önü­nü aç­ma­ya ça­lı­şa­cak­tır. Bun­dan kâr­lı çı­ka­cak ül­ke ise Hin­dis­tan. Hin­dis­tan is­tik­rar­lı bir Af­ga­nis­tan’a as­ke­rî ve eko­no­mik ya­tı­rım ya­pa­rak ül­ke­de za­ten var olan yu­mu­şak gü­cü­nü, as­ke­rî güç­le de taç­lan­dı­ra­bi­lir; uzun va­de­de Peş­tun un­sur­lar ve Keş­mir üze­rin­den Pa­kis­tan’a bas­kı uy­gu­la­ya­bi­lir.
Af­ga­nis­tan’da is­tik­rar, ken­di ön­ce­lik­le­ri ko­run­du­ğu tak­dir­de, Ta­li­ban’dan ve sı­nı­rın­da­ki ABD or­du­sun­dan kur­tu­la­cak olan İran’ı da mem­nun ede­cek­tir. Çin ön­ce­lik­li müt­te­fi­ki Pa­kis­tan’ın et­kin­li­ği­nin azal­ma­sı­na sı­cak bak­maz­ken, Rus­ya ise çö­zü­mün par­ça­sı ol­ma­ma­sı ha­lin­de muh­te­mel bir çö­zü­mü en­gel­le­mek is­te­ye­cek­tir. ABD’nin Af­ga­nis­tan’da is­tik­rar ve Pa­kis­tan-Hin­dis­tan ya­kın­laş­ma­sın­dan bek­len­ti­si, stra­te­jik açı­dan baş­ka so­nuç­la­ra da yol aça­bi­lir: Pa­kis­tan’da­ki nük­le­er si­lah­la­rın de­ne­ti­mi, Af­ga­nis­tan’da is­tik­rar, Af­gan ik­mal yol­la­rı için Gür­cis­tan’ın Po­ti li­ma­nı üze­rin­den Azer­bay­can-Türk­me­nis­tan yo­luy­la Rus­ya’yı dı­şa­rı­da bı­ra­ka­cak bir al­ter­na­tif gü­zer­gah in­şa­sı... Azer­bay­can ve Or­ta As­ya ener­ji kay­nak­la­rı­nın tren yo­luy­la pi­ya­sa­ya ulaş­tı­ğı Po­ti li­ma­nı ile as­ke­rî mü­him­mat ta­şın­ma­sı da dik­kat­le iz­len­me­li. Bu yol­la Or­ta As­ya ener­ji kay­nak­la­rı, Af­ga­nis­tan ve Pa­kis­tan üze­rin­den İran, Rus­ya ve Çin saf dı­şı bı­ra­kı­la­rak ulus­la­ra­ra­sı pa­za­ra ula­şa­bi­lir. Bun­dan en bü­yük kâ­rı ise Hin­dis­tan el­de ede­cek­tir. He­le bir de 1990’la­rın so­nun­da Or­ta As­ya ener­ji kay­nak­la­rı­nın Af­ga­nis­tan-Pa­kis­tan üze­rin­den de­ni­ze ulaş­tı­rıl­ma­sı pla­nı­nın Ta­li­ban’a rağ­men ger­çek­leş­me­di­ği dü­şü­nü­lür­se, ABD için bu al­ter­na­tif yol bir­kaç on­yıl­lık ha­ya­lin ger­çek­leş­me­si an­la­mı­na ge­lecektir. Yi­ne böy­le bir al­ter­na­tif, Çin-Pa­kis­tan ara­sın­da­ki Ka­ra­ku­rum hat­tı­nın öne­mi­ni azalt­acak, Rus­ya’yı Or­ta As­ya ener­ji kay­nak­la­rı ko­nu­sun­da et­ki­siz­leş­ti­re­cek, ABD’nin böl­ge­ye doğ­ru­dan mü­da­hil ol­ma­sı­nın yo­lu­nu açacaktır.

Paylaş Tavsiye Et