Kullanıcı Adı: Şifre    
   
  veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (December 2007) > Dosya > Türk-Amerikan ilişkilerinde son raunt
Dosya
Türk-Amerikan ilişkilerinde son raunt
Nuh Yılmaz
PKK sal­dı­rı­la­rı ile Tür­ki­ye’de yük­sel(til)en ge­ri­lim ne­ti­ce­sin­de 5 Ka­sım’da Be­yaz Sa­ray’da ya­pı­lan Bush-Er­do­ğan gö­rüş­me­si son yıl­la­rın en önem­li si­ya­si te­ma­sı ha­li­ne gel­di. Tür­ki­ye için me­se­le sa­de­ce Ku­zey Irak’a mü­da­ha­le de­ğil, uzun­ca bir za­man­dır ih­mal edi­len ta­lep­le­ri­nin yan­kı bul­ma­sı ve si­ya­si bir öz­ne ola­rak ka­bul edil­me­siy­di. Ge­rek Ame­ri­kan ge­rek­se Türk ta­ra­fın­dan ol­duk­ça az de­ta­yın sız­dı­ğı bu gö­rüş­me­nin so­mut so­nuç­la­rı­na bak­tı­ğı­mız­da kar­şı­mı­za şun­lar çı­kı­yor: 1. PKK so­ru­nu et­ra­fın­da oluş­tu­ru­lan Rals­ton-Ba­şer özel ko­or­di­nas­yon me­ka­niz­ma­sı­nın ölü­mü res­mi­leş­ti. 2. ABD, PKK’yı açık­ça düş­man ilan et­ti. 3. Tür­ki­ye, Ku­zey Irak’a yö­ne­lik ye­ni bir ya­pı­lan­ma­nın oluş­tu­rul­ma­sı nok­ta­sın­da is­te­dik­le­ri­nin bü­yük kıs­mı­nı el­de et­ti. 4. Tür­ki­ye ile Böl­ge­sel Kürt Yö­ne­ti­mi (BKY) ara­sın­da uzun za­man­dır kan­gren olan iliş­ki­ler res­men ye­ni­den baş­la­dı. 5. Tür­ki­ye, elin­de­ki koz­la­rı baş­ta Irak ve Fi­lis­tin so­ru­nu ol­mak üze­re net bir şe­kil­de or­ta­ya koy­du. 6. Er­me­ni soy­kı­rım ta­sa­rı­sı ko­nu­sun­da Tür­ki­ye’nin ABD için ifa­de et­ti­ği an­la­mı ken­di Kon­gre üye­le­ri­ne bi­le an­lat­mak­ta zor­luk çe­ken Was­hing­ton, bu kriz ve­si­le­siy­le Kon­gre’ye An­ka­ra ile iliş­ki­le­rin ge­ril­me­si­nin muh­te­mel so­nuç­la­rı­nı gös­te­re­rek bu ko­nu­yu ‘şim­di­lik’ ra­fa kal­dır­ma­yı ba­şar­dı. 7. Tür­ki­ye uzun za­man­dır de­vam eden si­vil-as­ker ge­ri­li­mi­ni, Or­ge­ne­ral Say­gun’un da sü­re­ce dâ­hil ol­ma­sıy­la kıs­men ra­hat­lat­tı.
Bu mad­de­ler el­bet­te uza­tı­la­bi­lir; an­cak şu ana ka­dar say­dık­la­rı­mız ar­tık ke­sin­le­şen so­nuç­lar. Bu nok­ta­da Rals­ton’ın ay­rı­lır­ken ABD yö­ne­ti­mi­ni eleş­ti­re­rek, ABD’nin PKK ko­nu­sun­da cid­di bir ta­vır al­ma­ma­sı­nın Tür­ki­ye’yi İran’a ya­kın­laş­tır­dı­ğı yo­lun­da­ki ifa­de­le­ri­ne mim koy­mak ge­re­kir. Tür­ki­ye’nin ABD’ye rağ­men İran ve Su­ri­ye ile bir­lik­te ha­re­ket et­me ih­ti­ma­li­nin Was­hing­ton’ı te­dir­gin et­me­si ise An­ka­ra’nın bu sü­reç­te­ki en bü­yük ko­zuy­du.
 
Ye­ni Du­rum, Ye­ni Çer­çe­ve
Bu gö­rüş­mey­le bir­lik­te So­ğuk Sa­vaş’tan be­ri bir cid­di­ye­ti kal­ma­yan Tür­ki­ye-ABD iliş­ki­le­ri­nin “stra­te­jik or­tak­lık” ol­du­ğu id­di­ası­nın yan­lış­lı­ğı ar­tık net bi­çim­de ilan edil­miş ol­du. Ye­ni du­rum­la bir­lik­te Tür­ki­ye ile ABD, fark­lı alan­lar­da fark­lı çı­kar­la­rı ola­bi­len, stra­te­jik or­tak­lık ya­la­nı­na iti­bar et­me­yen; an­cak ara­la­rın­da­ki iliş­ki­yi ken­di çı­kar­la­rı­nı gö­ze­te­rek fark­lı bir hu­ku­ka oturt­ma­ya ça­lı­şan, çe­li­şen çı­kar­la­rı­nı mü­za­ke­re ede­bi­len iki ül­ke ha­li­ne gel­di. Bu çer­çe­ve­de Tür­ki­ye’nin İran ile yap­tı­ğı do­ğal­gaz an­laş­ma­sı ABD’nin cid­di ve res­mî tep­ki­si­ne ne­den olur­ken; özel soh­bet­ler­de ABD’li bü­rok­rat­lar da Tür­ki­ye’nin baş­ka ça­re­si ol­ma­dı­ğı­nı, al­ter­na­tif gös­te­re­me­yen Was­hing­ton’ın şi­ka­yet et­me lük­sü ol­ma­dı­ğı­nı, an­cak ka­mu­oyu­na yö­ne­lik ola­rak bu tür tep­ki­le­rin de ka­çı­nıl­maz ol­du­ğu­nu ka­bul edi­yor­lar. Bun­lar da ABD’nin stra­te­jik or­tak ol­ma­dan be­ra­ber iş ya­pa­bil­me ve çe­li­şen çı­kar­lar ko­nu­sun­da fii­lî du­ru­mu ka­bul et­me nok­ta­sı­na gel­di­ği­ni gös­te­ri­yor. İyi­ce çık­ma­za gi­ren Bush Dok­tri­ni’­nin rea­list ekip eliy­le bi­raz da­ha re­vi­ze edil­me ça­ba­sıy­la be­ra­ber Ame­ri­kan yö­ne­ti­mi içe­ri­sin­de bu tür ana­liz­le­rin art­tı­ğı, ABD’nin ar­tık sa­de­ce alan de­ğil ay­nı za­man­da ve­ren ül­ke ol­ma­sı ge­rek­ti­ği­nin ka­bul­le­nil­me­ye baş­lan­dı­ğı dik­ka­ti çe­ki­yor. 5 Ka­sım gö­rüş­me­si­nin ABD açı­sın­dan an­la­mı ise, Was­hing­ton’ın özel­de Ku­zey Irak’ta ge­nel­de ise Irak’ta is­tik­ra­rı ter­cih et­me­si­dir. 5 Ka­sım ön­ce­si sü­reç­te Tür­ki­ye’nin Irak’ı iyi­ce için­den çı­kıl­maz ha­le ge­ti­re­bi­le­ce­ği ve ya­pı­cı ola­rak ken­di­ni din­le­te­me­yen An­ka­ra’nın kriz üze­rin­den ken­di­si­ni çok iyi ifa­de et­ti­ği or­ta­ya çık­tı. ABD’nin fii­lî du­ru­mu ka­bu­lü ile Rals­ton me­ka­niz­ma­sı­nın is­tih­ba­rat pay­la­şı­mı şek­li­ni al­ma­sıy­la bir­lik­te, Tür­ki­ye ABD üze­rin­den de ol­sa BKY ile iliş­ki­le­ri­ni ge­liş­tir­me nok­ta­sı­na gel­di. Bu­nun fii­lî so­nu­cu da Tür­ki­ye’nin çok has­sas ol­du­ğu Ker­kük’ün ka­de­ri­ni be­lir­le­ye­cek re­fe­ran­du­mun sü­re­siz ola­rak ra­fa kal­dı­rıl­ma­sı ol­du. Şu an­da bek­len­ti Tür­ki­ye ile BKY iliş­ki­le­ri­nin nor­mal­leş­me­si, PKK’nın et­ki­siz­leş­me­si fa­kat tam ola­rak tas­fi­ye edil­me­ye­rek PJAK üze­rin­den İran’a yo­ğun­laş­tı­rıl­ma­sı, Irak denk­le­min­de Sün­ni­le­rin eli­nin bi­raz da­ha güç­len­me­si.
 
ABD için An­na­po­lis
Bü­tün bu ge­liş­me­ler es­na­sın­da Fi­lis­tin Dev­let Baş­ka­nı ile İs­ra­il Baş­ba­ka­nı’nı bir ara­ya ge­ti­re­cek olan An­na­po­lis gö­rüş­me­si de gün­dem­de önem­li bir yer tut­tu. Bu gö­rüş­me bel­ki de en az Fi­lis­tin’i il­gi­len­di­ri­yor. Zi­ra zir­ve Fi­lis­tin’den öte, böl­ge­sel ye­ni­den ya­pı­lan­ma­nın di­na­mik­le­ri­ne ba­lans aya­rı ver­mek üze­re plan­lan­dı. Zir­vey­le bir­lik­te bir yan­dan ABD iç si­ya­se­ti­ne yö­ne­lik ola­rak İs­ra­il lo­bi­si­nin tes­kin edil­me­si, İs­ra­il’e me­sa­fe­li ke­sim­le­rin ise sa­kin­leş­ti­ril­me­si, di­ğer yan­dan da Bush’un son bir se­ne­dir Pen­ta­gon ve Ha­ri­ci­ye’de es­tir­di­ği rea­lizm rüz­ga­rı­nın ken­di­ni is­pat­la­ma­sı ön­gö­rü­lü­yor. Ye­di yıl­dır Bush’un ge­rek Ulu­sal Gü­ven­lik Uz­ma­nı ge­rek­se en üst dü­zey dip­lo­ma­tı ola­rak gö­rev ya­pan Con­do­le­ez­za Ri­ce için de bu zir­ve ka­ri­ye­ri­nin fır­sa­tı ol­du. Irak’a gön­de­re­cek dip­lo­mat bu­la­ma­yın­ca so­ru­nu zo­run­lu hiz­met­le çöz­me­ye kal­kan an­cak tep­ki­ler üze­ri­ne son an­da bun­dan vaz­ge­çen, ba­kan­lık ya­pı­sı­nı tam ola­rak özüm­se­ye­me­yen, bü­rok­ra­tik za­af­la­rı ve ya­pı­yı aşa­ma­yan, ABD’yi son yıl­la­rın en za­yıf dip­lo­mat kad­ro­su­na mah­kum eden, ye­ni-mu­ha­fa­za­kâr­lar kar­şı­sın­da et­ki­siz ka­lan Ri­ce için zir­ve cid­di bir rö­vanş ola­cak. Baş­ba­kan-Dev­let Baş­ka­nı dü­ze­yin­de ya­pı­la­cak gö­rüş­me­nin ta­raf­la­rı ara­sın­da­ki mu­adi­li­yet za­fi­ye­ti, kon­fe­ran­sın en so­run­lu kı­sım­la­rın­dan bi­ri­ni teş­kil edi­yor. Ab­bas yö­ne­ti­mi­ni Ba­tı Şe­ri­a’da bi­le is­te­di­ği an de­vi­re­bi­le­cek et­ki­ye sa­hip ol­du­ğu İs­ra­il kay­nak­la­rı ta­ra­fın­dan ifa­de edi­len Ha­mas’ın yok­lu­ğu gö­rüş­me­le­rin te­mel di­na­mi­ği­ni oluş­tu­ru­yor. Bu çer­çe­ve­de Su­ri­ye ve Suu­di Ara­bis­tan da dâ­hil ol­mak üze­re 49 ül­ke ve ku­ru­lu­şun yer ala­ca­ğı gö­rüş­me­le­rin te­mel ama­cı, Fi­lis­tin so­ru­nu­nu çöz­mek de­ğil, ABD’nin son yıl­lar­da bü­tün den­ge­le­ri al­tüst et­ti­ği Or­ta­do­ğu’da ye­ni bir den­ge oluş­tur­mak. Ge­rek Şi­i­ler eliy­le Irak’ta, ge­rek Hiz­bul­lah üze­rin­den Lüb­nan’da, ge­rek­se de Ha­mas üze­rin­den Fi­lis­tin’de et­ki­li olan İran, ABD için cid­di prob­lem ol­ma­ya baş­la­dı. Or­ta­do­ğu’da her­han­gi bir böl­ge­sel gü­ce ta­ham­mü­lü ol­ma­yan ABD, mev­cut den­ge­yi ABD’yi kul­la­na­rak bo­zan İran’ı bu zir­ve ile tec­rit et­me­yi plan­lı­yor.
 
Or­ta­do­ğu için An­na­po­lis
Zir­ve­nin Tür­ki­ye-ABD-PKK üç­ge­nin­de­ki ro­lü ise de­tay­la­ra ba­kı­lın­ca da­ha net gö­rü­le­bi­lir. 5 Ka­sım gö­rüş­me­si ön­ce­sin­de Tür­ki­ye’de üst dü­zey te­mas­lar­da bu­lu­nan Ri­ce’ın aka­bin­de İs­ra­il’e git­me­si, ar­dın­dan Ab­bas ve Pe­res’in Tür­ki­ye’ye gel­me­si, Tür­ki­ye’nin PKK’nın et­ki­siz­leş­ti­ril­me­si kar­şı­lı­ğın­da bu an­laş­ma sü­re­ci­ne dâ­hil ol­du­ğu­nu gös­te­ri­yor. Ku­zey Irak’ta kon­so­los­luk ve ban­ka açan, Şii Türk­men­ler ve Ta­la­ba­ni üze­rin­den böl­ge­de et­ki­li ol­ma­ya ça­lı­şan İran’ın Tür­ki­ye için de risk un­su­ru ol­du­ğu te­zi­ni iş­le­yen ABD, böy­le­ce Tür­ki­ye’nin Sün­ni koa­lis­yo­na or­ga­nik ol­ma­sa da prag­ma­tik ola­rak des­tek ver­me­si­ni is­ti­yor. Irak için­de Sün­ni li­der Ta­rık Ha­şi­mi’ye ya­kın olan Tür­ki­ye’yi de bu sü­reç­le bir­lik­te stra­te­jik it­ti­fak­lık düz­le­min­de de­ğil re­el çı­kar üze­rin­den ye­ni ya­pı­ya ek­lem­le­me­ye ça­lı­şı­yor. Tür­ki­ye ne­re­ye gi­de­ce­ği­ni bil­me­di­ği bu sü­re­ce şim­di­lik tem­kin­li yak­la­şır­ken, Irak’a iliş­kin cid­di kay­gı­la­rın­dan do­la­yı kı­sa yol­dan ‘Ha­yır’ ce­va­bı da ver­me­miş du­rum­da.
ABD, Irak içe­ri­sin­de İran et­ki­si­ni azalt­mak için el-Kai­de kar­şıt­lı­ğı­nı ka­bul eden tüm Sün­ni ta­raf­lar­la uz­laş­ma­nın ve Sün­ni­le­ri ye­ni­den güç­len­dir­me­nin he­sap­la­rı­nı ya­par­ken, öte yan­dan böl­ge­nin Sün­ni ül­ke­le­ri­ne bu yıl içe­ri­sin­de yap­tı­ğı gö­rül­me­miş mik­tar­lar­da­ki si­lah sa­tı­şıy­la hem Irak’ta uğ­ra­dı­ğı za­ra­rı si­lah sa­tı­şı üze­rin­den taz­min et­me­ye hem de Sün­ni ül­ke­le­ri bir ara­ya ge­ti­re­rek önü­müz­de­ki on yıl­lar bo­yun­ca böl­ge­de de­vam et­me­si müm­kün ola­bi­le­cek mez­hep ta­ban­lı ça­tış­ma­nın tah­kim edil­me­si­ni sağ­la­ma­ya ça­lı­şı­yor. Tüm bun­lar olur­ken İran’la yüz yü­ze res­mî gö­rüş­me ta­le­bi­ni de açık eden ABD, ku­şat­ma ve tec­rit po­li­ti­ka­sıy­la za­yıf­lat­ma­ya ça­lış­tı­ğı İran’ı en za­yıf anın­da ma­sa­ya oturt­ma­yı he­def­li­yor. Kı­sa­ca­sı önü­müz­de­ki bir­kaç ay­da An­na­po­lis Zir­ve­si çer­çe­ve­sin­de İran’ın or­tak düş­man ha­li­ne ge­ti­ri­le­ce­ği­ni söy­le­ye­bi­li­riz. Bu çer­çe­ve­de Nu­ri el-Ma­li­ki’nin önü­müz­de­ki gün­ler­de Irak’ın bü­tün­lü­ğü­nü sa­vu­nan Muk­te­da es-Sadr ile ye­ni­den ya­kın­la­şa­bi­le­ce­ği­ni, fe­de­ras­yon­dan ya­na ve İran’la çok ya­kın iliş­ki­le­ri olan Ab­dü­la­ziz el-Ha­kim gru­buy­la ara­sı­nın açı­la­bi­le­ce­ği­ni dü­şü­ne­bi­li­riz. Bun­lar da ABD’nin İran’ı sa­de­ce dı­şa­rı­dan ku­şat­may­la ye­tin­me­ye­ce­ği­ni, Irak için­de de Şii he­ge­mo­nik blo­ğun da­ğı­tıl­ma­sı ile İran’ı zor du­ru­ma so­ka­bi­le­ce­ği­ni gös­te­ri­yor. Bu ge­ri­lim için­de Tür­ki­ye’yi kay­bet­me lük­sü ol­ma­yan ABD’nin PKK’yı tec­rit et­me­si ise sür­priz de­ğil zo­run­lu­luk. Zi­ra tüm zir­ve plan­la­rı is­tik­rar­lı bir Ku­zey Irak de­ğiş­me­ziy­le an­lam­lı.
Keş­mir’den Fi­lis­tin’e, Ker­kük’ten Pa­kis­tan’a ka­dar şu an­da İs­lam Dün­ya­sı’n­da­ki en te­mel ça­tış­ma­la­rın te­mel­le­ri­nin İn­gi­liz sö­mür­ge­ci­li­ği­nin he­di­ye­si ol­du­ğu­nu ha­tır­lar­sak, bil­gi­sa­yar oyu­nu se­rin­kan­lı­lı­ğıy­la ele al­dı­ğı­mız güç den­ge­le­ri oyu­nu­nun İs­lam Dün­ya­sı’nın ge­le­cek as­rı­nı be­lir­le­ye­bi­le­cek ka­dar cid­di ça­tış­ma­la­ra yol aça­bi­le­ce­ği­ni gö­re­bi­li­riz. He­nüz bun­la­rın ger­çek­leş­ti­ği­ni dü­şün­mek için er­ken. An­cak ya­vaş ya­vaş taş­lar ye­ri­ne otu­ru­yor. Bu sü­reç­te Tür­ki­ye, 1 Mart Tez­ke­re­si’nde or­ta­ya koy­du­ğu ba­ğım­sız tav­rı­nı tep­ki­sel­lik­ten ana­li­tik bir dü­ze­ye ta­şı­ya­bi­lir ve bu tav­rı­nı sür­dü­re­bi­lir­se bu oyu­nu bo­za­bi­le­cek gü­ce de ba­si­re­te de sa­hip ola­bi­lir. Ku­zey Irak’a dö­nük top­ye­kun bir as­ke­rî mü­da­ha­le­nin ger­çek­leş­me­me­si de ABD bas­kı­sın­dan zi­ya­de bu ba­si­re­tin bir işa­re­ti ola­rak okun­ma­lı.

Paylaş Tavsiye Et