Kullanıcı Adı: Şifre    
   
   veya Üye olun | Şifremi unuttum
  Arama / Gelişmiş Arama  
   
Skip Navigation LinksArşiv (March 2006) > Dosya > Petrol nakliyatı: Yeni hatlar, yeni gerilimler
Dosya
Petrol nakliyatı: Yeni hatlar, yeni gerilimler
Turgut İbrahimoğlu
WIL­LI­AM Churc­hill’in meş­hur, “bir dam­la pet­rol, bir dam­la kan­dan da­ha de­ğer­li­dir” sö­zü bu­gün bel­ki de söy­len­di­ği yıl­lar­da­ki an­la­mın­dan çok da­ha faz­la önem ta­şı­yor. 20. yüz­yıl­da­ki tek­no­lo­jik ge­liş­me­ler­de ve dün­ya­nın çeh­re­si­ni de­ğiş­ti­ren he­men her bü­yük bu­luş­ta ve ya­şa­nan sa­vaş­lar­da pet­ro­lün iz­le­ri var­dı. Pet­rol ya­tak­la­rı dün­ya­nın bir­çok böl­ge­si­nin ka­de­ri­ni de­ğiş­tir­mek­te, da­ha ön­ce­le­ri kim­se­nin far­kın­da bi­le ol­ma­dı­ğı ül­ke­le­ri, coğ­raf­ya­la­rı bü­yük güç­le­rin il­gi ala­nı ha­li­ne ge­tir­mek­te ve bü­yük he­sap­la­rın ya­pıl­dı­ğı bir ça­tış­ma ala­nı­na çe­vir­mek­tey­di. Tek­no­lo­ji uy­gar­lı­ğı pet­ro­le ba­ğım­lıy­dı ve pet­rol­süz bir ha­yat ar­tık ta­sav­vur bi­le edi­le­mez ha­le gel­miş­ti.
Gü­nü­mü­zün je­opo­li­tik te­ori­le­ri ar­tık pet­ro­lü güç mü­ca­de­le­si­nin en önem­li et­ken­le­ri ara­sın­da gö­rü­yor. Yü­rü­tü­len sa­vaş­la­rın ne­den­le­ri ve so­nuç­la­rı da yi­ne pet­ro­lün şu ya da bu şe­kil­de he­sa­ba ka­tıl­ma­sı­nı zo­run­lu kı­lı­yor. Pet­ro­lün, dün­ya­nın han­gi böl­ge­le­rin­de or­ta­ya çı­ka­rıl­dı­ğı ka­dar, bu böl­ge­ler­den özel­lik­le ge­liş­miş ül­ke­le­re nak­li­ya­tı­nın ya­pıl­dı­ğı hat­lar ve gü­zer­gâh­lar da je­opo­li­tik denk­lem­ler­de öne­mi­ni ko­ru­ma­ya de­vam edi­yor.
 
Ye­ni Ak­tör­ler-Ye­ni Gü­zer­gâh­lar
So­ğuk Sa­vaş dö­ne­mi­nin so­na er­me­siy­le bir­lik­te, pet­rol ve do­ğal gaz na­kil hat­la­rı­nın ko­nu­mu ve gü­zer­gâh­la­rı so­ru­nu da ye­ni dö­ne­min ko­şul­la­rı­na gö­re şe­kil­len­me­ye baş­la­dı. SSCB dö­ne­min­de Mos­ko­va’nın kontrol ala­nın­da bu­lu­nan pet­rol ve do­ğal gaz ya­tak­la­rı, SSCB’nin çö­kü­şüy­le bir­lik­te ba­ğım­sız­lık­la­rı­nı ye­ni ka­za­nan ül­ke­le­rin kon­tro­lü­ne geç­ti ve ye­ni ak­tör­ler sah­ne­ye çık­tı. Na­kil hat­la­rı­nın gü­zer­gâ­hı ko­nu­su, Tür­ki­ye’yi bi­rin­ci de­re­ce­den il­gi­len­di­ren ve Türk dış si­ya­se­ti­ne yön ve­ren­le­rin cid­di an­lam­da he­sa­ba kat­ma­la­rı ge­re­ken bir un­sur ola­rak gün­de­me gel­di. Tür­ki­ye top­rak­la­rı­nın ta­rih­sel-je­opo­li­tik öne­mi, pet­ro­lün özel­lik­le Av­ru­pa’ya nak­li ko­nu­su­nun prob­lem ola­rak ken­di­ni gös­ter­di­ği bu dö­nem­de da­ha da be­lir­gin bir ha­le gel­di. 2005 yı­lı­nın Ma­yıs ayın­da açı­lı­şı ya­pı­lan Ba­kü-Tif­lis-Cey­han Pet­rol Bo­ru Hat­tı, ha­tır­la­na­ca­ğı üze­re yıl­lar sü­ren bir çe­kiş­me­nin ve an­laş­maz­lı­ğın ne­ti­ce­sin­de ha­ya­ta ge­çi­ri­le­bil­miş ve bu sü­reç, hat­tın üze­rin­den geç­ti­ği ül­ke­ler­de bü­yük oyun­cu­la­rın he­sap­laş­ma­la­rı­nın çok yo­ğun ola­rak ya­şan­dı­ğı yıl­lar ola­rak ka­yıt­la­ra geç­miş­ti.
Ba­kü-Tif­lis-Cey­han Bo­ru Hat­tı, na­kil hat­la­rı­nın gü­ven­li­ği ve bo­ru hat­la­rı­nın geç­ti­ği ül­ke­le­rin is­tik­ra­rı so­ru­nu­nu ye­ni­den gün­de­me ge­tir­di. İs­tik­rar ve gü­ven­li­ğin ol­ma­dı­ğı gü­zer­gâh­lar üze­rin­den na­kil yap­ma­nın zor­lu­ğu da bir kez da­ha or­ta­ya çık­mış ol­du. An­cak bu­ra­da so­rul­ma­sı ge­re­ken önem­li so­ru, bo­ru hat­la­rı­nın is­tik­rar­sız böl­ge­ler­den mi geç­ti­ği, yok­sa bu gü­zer­gâh­la­rın ve böl­ge­le­rin su­ni is­tik­rar­sız­lık ve gü­ven­siz­lik­le­re mi mah­kûm edil­di­ği so­ru­su­dur. Ku­zey Kaf­kas­ya’nın ve özel­lik­le Çe­çe­nis­tan’ın önem­li pet­rol na­kil hat­la­rı­nın ke­siş­ti­ği bir nok­ta­da bu­lun­ma­sı ve ay­rı­ca pet­rol ra­fi­ne­le­ri­ne sa­hip ol­ma­sı ile Rus­ya’da­ki ça­tış­ma­la­rın bu böl­ge­de yo­ğun­laş­ma­sı ara­sın­da bir pa­ra­lel­lik ara­mak ge­re­kir bel­ki de. Özel­lik­le, Rus­ya’nın BTC pet­rol na­kil hat­tı­na al­ter­na­tif ola­rak gös­ter­di­ği Ba­kü-No­vo­ros­sisk hat­tı­nın bu böl­ge­den ge­çe­ce­ği­nin plan­lan­ma­sı ile ne­re­dey­se eş­za­man­lı ola­rak böl­ge­de­ki ger­gin­li­ğin art­ma­sı ara­sın­da bir bağ­lan­tı ku­ru­la­bi­lir.
 
Gü­ney Kaf­kas­ya’da Ye­ni Ge­ri­lim­ler
Şüp­he­siz BTC özel­lik­le Azer­bay­can, Gür­cis­tan ve Tür­ki­ye için ye­ni eko­no­mik ve stra­te­jik im­kân­la­ra ka­pı ara­la­dı; an­cak ye­ni bir prob­lem sa­ha­sı da­ha or­ta­ya çık­mış ol­du. As­lın­da prob­le­min kö­ken­le­ri es­ki­ler­de ya­tı­yor. Kaf­kas­ya’da mes­kûn halk­la­rın ta­rih­sel ha­fı­za­la­rın­da ge­nel­lik­le böl­ge­de ken­di­le­ri dı­şın­da ya­şa­yan halk­la­ra kar­şı ge­liş­ti­ril­miş olan düş­man­ca al­gı­lar önem­li bir yer tu­tar. Ta­rih­sel bir pers­pek­tif­ten ba­kıl­dı­ğın­da Gür­cü­le­rin Er­me­ni­ler­le, Er­me­ni­le­rin Aze­ri­ler­le, Ku­zey Kaf­kas­ya halk­la­rı­nın Rus­lar­la pek de dos­ta­ne iliş­ki­ler için­de ol­ma­dık­la­rı gö­rü­lür. Sov­yet­ler Bir­li­ği dö­ne­min­de mer­ke­zî yö­ne­tim ta­ra­fın­dan en azın­dan Ka­ra­bağ me­se­le­si gün­de­me ge­lin­ce­ye dek den­ge­len­miş olan bu so­run­lar, böl­ge halk­la­rı­nın ba­ğım­sız­lık­la­rı­nı ka­zan­ma­la­rıy­la bir­lik­te ye­ni­den gün yü­zü­ne çık­tı. Ab­haz­ya, Oset­ya, Aca­ra, Ahıs­ka (Ce­va­het­ya so­ru­nu) ve Ka­ra­bağ’ın sta­tü­sü so­run­la­rı böl­ge­de ya­şa­nan gü­ven­siz­lik ve is­tik­rar­sız­lı­ğın bo­yut­la­rı­nı gör­mek açı­sın­dan iyi bi­rer ör­nek oluş­tu­ru­yor. Bo­ru hat­la­rı so­ru­nu da tam bu nok­ta­da ge­ri­lim­le­rin şid­det­len­me­si­ne yol aç­tı. Rus­ya’nın BTC’nin pro­je­len­di­ril­di­ği dö­nem­ler­de, na­kil hat­la­rı­nın Rus­ya top­rak­la­rı üze­rin­den ge­çi­ril­me­si için ne den­li ak­tif bir si­ya­set güt­tü­ğü ve yo­ğun bir me­sa­iy­le ko­nu­ya yak­laş­tı­ğı ha­tır­la­nır­sa Gür­cis­tan’la Er­me­nis­tan ara­sın­da son dö­nem­ler­de gün yü­zü­ne çık­ma­ya baş­la­yan prob­lem­le­rin ipuç­la­rı­na ula­şı­la­bi­lir. Bi­lin­di­ği üze­re BTC pro­je­si, Av­ru­pa’ya nak­le­di­le­cek pet­rol ürün­le­rin­de İran ve Or­ta Do­ğu pet­ro­lü­ne ba­ğım­lı­lı­ğı azalt­mak ve ye­ni al­ter­na­tif­ler ya­rat­mak için or­ta­ya atıl­mış­tı. Rus­ya’nın bu nok­ta­da bek­len­ti­si Ha­zar pet­rol­le­ri­nin Tür­ki­ye üze­rin­den de­ğil de, Ba­kü-No­vo­ros­sisk hat­tı ile ken­di top­rak­la­rı üze­rin­den geç­me­si idi. An­cak Rus­ya’nın öner­di­ği gü­zer­gâh ka­bul edil­me­di ve Rus­ya, Ha­zar pet­rol­le­ri­nin ge­le­cek­te oy­na­ya­ca­ğı önem­li rol­de söz sa­hi­bi ol­ma şan­sı­nı kay­bet­ti. Bu­nun­la be­ra­ber BTC pro­je­si -te­sa­düf ol­ma­sa ge­rek- özel­lik­le Gür­cis­tan’la Er­me­nis­tan ara­sın­da ye­ni so­run­la­rın or­ta­ya çık­ma­sı­na ne­den ol­du. Bu­gü­ne ka­dar Tür­ki­ye ta­ra­fın­dan soy­kı­rı­ma uğ­ra­tıl­dı­ğı­nı sa­vu­nan Er­me­ni­ler, dik­kat­le­ri­ni bir an­da Gür­cis­tan üze­rin­de yo­ğun­laş­tır­dı­lar. Pet­rol bo­ru hat­tı­nın Tür­ki­ye’yle bağ­lan­tı nok­ta­sı­nı oluş­tu­ran Ahıs­ka böl­ge­si bir an­da bu il­gi­nin oda­ğı ha­li­ne gel­di. Son gün­ler­de, Ahıs­ka-Ce­va­het­ya böl­ge­sin­de ya­şa­yan Er­me­ni­le­rin hak­la­rı­nın el­le­rin­den alın­dı­ğı ge­rek­çe­siy­le Er­me­nis­tan, Gür­cis­tan’a yö­ne­lik ye­ni ta­lep­ler di­le ge­tir­me­ye baş­la­dı. Rus yan­lı­sı Aca­ra böl­ge­si­nin de son gün­ler­de ye­ni ge­liş­me­ler­le gün­de­mi iş­gal et­me­ye baş­la­dı­ğı gö­rü­lü­yor. Gür­cis­tan’da Ka­di­fe Dev­rim ile ik­ti­da­rın Ba­tı yan­lı­sı ak­tör­le­rin eli­ne geç­me­si, ar­dın­dan Rus or­du­su­nun Gür­cis­tan’dan çe­kil­me­si ve bu çe­kil­me es­na­sın­da Ce­va­het­ya Er­me­ni­le­ri­ne yük­lü mik­tar­da cep­ha­ne ve si­lah bı­ra­ka­rak git­me­siy­le Ce­va­het­ya so­ru­nu­nun gün­de­mi iş­gal et­me­ye baş­la­ma­sı ay­nı zin­ci­rin hal­ka­la­rı­nı oluş­tu­ru­yor. Önü­müz­de­ki dö­nem­de Er­me­nis­tan’ın, böl­gey­le il­gi­li ta­lep­le­ri­ni da­ha yük­sek ses­le di­le ge­tir­me­ye baş­la­ya­ca­ğı­nı söy­le­mek müm­kün.
Ben­zer bir du­rum Aca­ra böl­ge­si için de ge­çer­li­li­ği­ni ko­ru­yor; önü­müz­de­ki dö­nem­ler­de bu­ra­da ye­ni ge­ri­lim­le­rin or­ta­ya çık­ma­sı muh­te­mel. So­ru­nun Tür­ki­ye’de­ki kıs­mı­na ge­lin­di­ğin­de ise, Gü­ney­do­ğu Ana­do­lu’da­ki gü­ven­lik so­run­la­rı kar­şı­mı­za çı­kı­yor. Gö­rü­len o ki, Ha­zar pet­rol­le­ri­nin dün­ya ener­ji pi­ya­sa­la­rı için öne­mi art­tık­ça, bu pet­ro­lün dün­ya pi­ya­sa­la­rı­na sü­rül­me­si için in­şa edi­len na­kil hat­la­rı çev­re­sin­de­ki ül­ke­ler gü­ven­siz­lik ve is­tik­rar­sız­lık­lar­la yüz yü­ze gel­me­ye de­vam ede­cek­ler.

Paylaş Tavsiye Et